Jizzax davlat pedagogika instituti jizzax politexnika instituti qoshidagi akademik
Halq hunarmandchiligi va amaliy san’ati, uning aksiologik mazmuni
Download 0.66 Mb. Pdf ko'rish
|
3380-Текст статьи-15061-1-10-20201031
|
Halq hunarmandchiligi va amaliy san’ati, uning aksiologik mazmuni.
Hu n a r m a n d c h i l i k — milliy-an’anaviy mayda tovar ishlab chiqarish, oddiy mehnat qurollari yordamida yakka tartibda va qo’l mehnatiga asoslangan sanoat turi; shunday mahsulotlar tayyorlanadigan kasblarning umumiy nomi. Yirik sanoat ishlab chiqarishi vujudga kelishiga qadar keng tarqalgan, ayrim sohalari keyin 27
ham saqlangan. Kam rivojlangan mamlakatlarning xalq xo’jaligida hozir ham muhim o’rin egallaydi.
Hu n a r m a n d c h i l i k insonning ishlab chiqarish faoliyati bilan vujudga kelib, jamiyat rivojlanishi davomida asta-sekin dehqonchilik va chorvachilikdan ajralib chiqdi, turli ijtimoiy-tarixiy davrlar doirasida texnika rivoji bilan aloqador holda takomillasha bordi, turli ixtisosliklar (kulollik, duradgorlik, temirchilik, misgarlik, binokorlik, toshtaroshlik, o’ymakorlik, kashtado’zlik, ko’nchilik, tikuvchilik, to’quvchilik, zargarlik, degrezlik, rixtagarlik, zardo’zlik, bo’yoqchilik, kemasozlik, tunukasozlik va b.)ga ajraldi. Hu n a r m a n d l i k qanday tabiiy resurslarning mavjudligiga qarab, masalan, paxta va pilla bor yerda to’qimachilik, sifatli xom ashyo bor yerda (mas., Rishton da) kulolchilik, jun va teri ko’p yerda to’qimachilik va ko’nchilik, shunga qarab kosibchilik, o’rmonlar ko’p yerda yog’ochsozlik, ma’danlarga boy yerlarda metall ishlab chiqarish va temirchilik, dengiz va daryo bo’ylarida kemasozlik va boshqalar rivoj topgan. Jamiyat taraqqiyoti bosqichlari, mehnat
taqsimoti bilan
aloqador holda
Hu n a r m a n d c h i l i k ning 3 turi shakllangan: 1) uy hunarmandchiligi; 2) buyurtma bilan mahsulot tayyorlaydigan hunarmandchilik; 3) bozor uchun mahsulot tayyorlaydigan hunarmandchilik.
Uy hunarmandchiligi kapitalizmga qadar bo’lgan
davrlarda Hu n a r m a n d l i k ning eng ko’p tarqalgan turi bo’ldi. Hu n a r m a n d c h i l i k ning bu turi natural xo’jalikning ajralmas qismi hisoblanadi. Shaharlar rivoji buyurtma bilan hu n a r m a n d l i k mahsulotlari tayyorlash va bozorga hu n a r m a n d c h i l i k mahsulotlari ishlab chiqarishning jadal o’sishi b-n uzviy bog’liq. Natijada hu n a r m a n d c h i l i k mahsulotlari tovarga aylandi, tovar ayirboshlash uchun ishlab chiqarildi. Davr taqozosi b-n hu n a r m a n d c h i l i k ning yangi-yangi turlari vujudga keldi. Hunarmandlar ham turli mahsulotlar tayyorlash bo’yicha ixtisoslasha bordilar. Shaharlardagi mahallalar hunarmandlarning kasb-koriga qarab shakllangan (mas., XX asrning boshlarida Toshkentda ko’nchilar, kulollar, egarchilar, beshikchilar, o’qchilar, kosiblar mahallalari bo’lgan). Ayrim mahalla, kvartal, shahar, o’lkalar hu n a r m a n d c h i l i k ning ma’lum mahsulotlari b-n shuhrat qozona boshladilar.
Hu n a r m a n d c h i l i k tovar-pul munosabatlariga kengroq va chuqurroq tortilganligi sari tabaqalashdi. Uddaburon va serharakat hunarmandlar boyib dastlabki kapital jamg’arilishi tufayli kapital sohibiga aylandi va ularning ustaxonalari negizida kichik zavod va fabrikalar vujudga keldi, bu korxonalarda kambag’allashgan hunarmandlar yollanib ishlay boshladi. Natijada hu n a r m a n d c h i l i k ning rivoji bozor iqtisodiyotining kapitalistik shaklini yuzaga keltirdi Hu n a r m a n d c h i l i k Yevropa shaharlarida sanoat rivojiga ham o’z hissasini qo’shdi (to’qish dastgohlari takomillashdi, XIV asr. o’rtalarida Germaniyada domna pechlarining paydo bo’lishi metallurgiyada jiddiy o’zgarishlarga olib keldi. XIV-XV asrlarda o’q otar qurollar ishlab chiqarila boshlandi). Kapitalistik ishlab chiqarish munosabatlari hu n a r m a n d c h i l i k ning keyingi taraqqiyotiga zarba berdi, hu n a r m a n d c h i l i k ning ko’pgina sohalari tushkunlikka uchradi.
|
