Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

V BOB. OILANING HAYOTIY SIKLI. 
Reja: 
1. Oilaviy hayotiy siklning bosqichlari.
2. Bosqichlardagi oʻtish davrlarining oʻziga xosligi: oila tizimini qayta qurish 
zarurati va uning asosiy qoidalari.
3. Oilaviy murojaatlar oʻtish davrining oʻziga xos murakkab jarayoni sifatida. 
Tayanch tushunchalar: oilaviy statistika, sikl, hayotiy sikl, konfrensiya, 
demograf, empirik usullari, normativ inqiroz, oilaviy psixoterapiya, faravonlik 
ssenariysi, senzitiv, adekvat, hissiy ambivalaentlik, wekstrovert, introvertm 
neyrotizim, oilaviy identifikatsiyasi. 
 
5.1. Oilaviy hayotiy siklning bosqichlari. 
Oila statik shakllanish emas, u vaqt oʻtishi bilan rivojlanib boradi. Oilaning 
rivojlanishi uning hayot siklining bosqichlarida aks etadi. Odatda, hayot siklini 
tadqiq qilish, uchrashish va nikoh paytida oilani shakllantirishni oʻrganishdan 
boshlanadi. Shundan soʻng, aksariyat hollarda, avvalo unda oʻsayotgan bolalar 
hisobiga kengayadi, soʻngra bolalar mustaqil hayotga kirish uchun uydan chiqib 
ketganda shartnoma tuzadilar. 1948-yilda oilaviy hayotga bagʻishlangan milliy 
umumamerikalik konferentsiyada E.Duval va R.Xill oilalarning oʻzaro ta’sir 
dinamikasi toʻgʻrisida ma’ruza qildilar. Bu yerda “oilani rivojlantirish sikli” atamasi 
ishlatilgan. “Oilaviy hayot sikli” tushunchasini fanga amerikalik demograf Polin 
Glik 40-yillarning oxirlarida kiritdi. B.Karter va M.Makgoldrik taklif qilgan 
davriylashtirishga asoslangan oilaviy hayot siklini koʻrib chiqing. Ushbu 
davriylashtirish mezonlari oilaning quyidagi xususiyatlari:
1) hayotiy maqsadlar;
2) ushbu maqsadlarga erishish uchun amalga oshirilgan vazifalar; 
3) tarkibi;
4) oila tizimining yangi hayotiy munosabatiga muvofiq bir bosqichdan ikkinchi 
bosqichga oʻtishi.
Oxirgi mezon, bizning fikrimizcha, oilaning normativ inqirozidan boshqa narsa 
emas, chunki yangi bosqichga oʻtish uchun avvalo butun oila tizimini qayta qurish 
talab etiladi. Hayotiy siklning har bir bosqichida oilani rivojlantirishning ikkita 
senariysi mavjud: turmush oʻrtoqlar oldida turgan vazifalarni muvaffaqiyatli hal 
qilishlarini taxmin qiladigan farovonlik ssenariysi va ushbu vazifalarni hal qila 
olmaslik sababli oilaning buzilish, rivojlanish muammosi. Ushbu ikkita oʻta variant 
orasida oilaviy rivojlanishning individual traektoriyalarining davomiyligi mavjud, 
uning uygʻunligi va ishlash samaradorligi darajasini aniqlash lozim. Har bir keyingi 
bosqichning muammolarini hal qilish oldingi bosqich muammolarini ular orasidagi 

---

119 
uzluksizlik va oʻzaro bogʻliqlik sharoitida hal qilishning muvaffaqiyati bilan 
belgilanadi.
Oilaviy hayot sikli oltita bosqichni oʻz ichiga oladi:
- nikohgacha boʻlgan davr;
- nikoh va yangi turmush qurgan juftlikning shakllanishi;
- kichik bolali oila, oʻspirin bolali oila;
- bolalar kattalar maqomiga ega boʻlish davri («joʻjalar oʻz uyalarini tark 
etishadi»);
- ajralishdan keyingi hayot davri. 
Oilaning hayot sikli bosqichlarini oddiy sanab oʻtishning oʻzi ham zamonaviy 
oilaning eng muhim hal qiluvchi vazifasi bu ota-onalar va bolalarni tarbiyalash 
funksiyasidir. Oilaviy tajriba oilaning hayot siklining bosqichini belgilamaydi. 
Oilaning rivojlanishining sifat jihatidan yangi bosqichiga oʻtish bolalarni tugʻish va 
tarbiyalash muammolarini hal qilish bilan belgilanadi. Keltirilgan har bir bosqichni 
batafsil koʻrib chiqamiz.