Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

Bolalar va oʻspirinlarga maslahat berish - bu bolalardagi psixologik 
muammolarni hal qilish yoki oldini olishga qaratilgan professional aralashuv.
Bolalik buzilishlariga diqqat yetishmasligi giperaktivligi, xatti-harakatlarning 
buzilishi, oppozitsiya buzilishi (itoatsizlik, negativizm, provokatsion xatti-
harakatlar), oʻta xavotir, ajralish xavotiri (onadan yoki yaqinlaridan ajralish), 
depressiya va ta’lim buzilishi kiradi (shu jumladan oʻquv qobiliyati, aqliy zaiflik, 
autizm va boshqa sindromlar). Bundan tashqari, bolalar psixologik nuqsonlari 
boʻlmasa ham, masalan, bola jinsiy zoʻravonlik, ajrashish yoki ota-onalarning 
e’tiborsizligi qurboniga aylangan vaziyatlarda ham psixoterapevtik yordamga 
muhtoj boʻlishi mumkin. Koʻpgina hollarda, kattalar shikoyat qiladigan bolalarning 
xatti-harakatlari bolaning salbiy ta’sirchan tajribalariga asoslangan boʻlib, ular bola 
uchun har qanday hayotiy ehtiyojlarning qoniqarsizligiga yoki ular oʻrtasidagi 
ziddiyatga asoslanadi.
Qoida tariqasida, bolalardagi ta’sirchan tajribalar ushbu tajribalarni 
qoʻzgʻatadigan vaziyat oʻzgargandan keyingina yoʻq qilinadi. Ammo Ba’zi bir 
obyektiv sabablarga koʻra vaziyatni oʻzgartirib boʻlmaydi. Keyin psixolog bola 
uchun vaziyatning shaxsiy ma’nosini oʻzgartirishi va shu bilan oʻz tajribalarini 
oʻzgartirishi kerak. Buning uchun bolaga vaziyatni unga tanish boʻlgan nuqtai 
nazardan emas, balki butunlay boshqacha, yangi pozitsiyadan koʻrsatish kerak. 
Bundan tashqari, maslahatchi bolaga olishni taklif qiladigan ushbu yangi lavozim 
maslahatchi uchun jozibali boʻlishi va uning shaxsiy intilishlariga mos kelishi kerak.
Bolalarga psixologik yordam koʻrsatish (xususan, maslahat) oʻziga xos 
xususiyatlarga ega, kattalar maslahatidan sezilarli darajada farq qiladi. Agar kattalar 
bilan ishlashda maslahatchi asosan mijozning maqsadiga yoʻnaltirilgan boʻlsa, u 
holda bolalar bilan ishlashda u quyidagilarga e’tibor beradi: 
- asosiy maqsadlar (qabulga kelgan barcha bolalar uchun mutaxassislar 
tomonidan belgilab qoʻyilgan maqsadlar); 
- ota-onalar yoki bola bilan ishlaydigan mutaxassislar tomonidan psixolog 
oldiga qoʻyilgan maqsad; 
- oʻzlarining kasbiy maqsadlari; 
- bolaning oʻzi maqsadi.
Bolalarga maslahat berish va kattalarga maslahat berishning yana bir muhim 
farqi shundaki, ularning fiziologik xususiyatlari tufayli bola uzoq vaqt davomida oʻz 
e’tiborini kattalar bilan suhbatga jamlay olmaydi. Bundan tashqari, bolaning tili 
yaxshi shakllanmaganligi sababli, aksariyat hollarda unga his-tuygʻularini ifoda 

---

229 
etish va oʻzi bilan nima boʻlayotganini tushuntirish qiyin. Bolalar koʻpincha nafaqat 
psixologga murojaat qilishlari mumkin, balki nima uchun ularni psixologga olib 
kelishganini ham tushunishmaydi. Ushbu jihat oʻz-oʻzidan bolalarga maslahat berish 
xususiyatlarining bir qismi va ushbu mijozlar guruhi bilan oʻzaro aloqada birinchi 
toʻsiqlardan biridir.
 Bolalar va oʻsmirlarga maslahat berish jarayonining xususiyatlari: 
1. Bolalar deyarli hech qachon oʻzlaridan yordam soʻramaydilar, odatda 
kattalar muammolari sababli maslahatchi murojaat qilishadi.
2. Psixoterapevtik ta’sirga tezda erishish kerak, chunki bitta muammo 
yangisini keltirib chiqaradi, bu bolalik davrida aqliy rivojlanishga sezilarli ta’sir 
qiladi.
3. Maslahatchi bolani oʻzining mavjud muammolarini hal qilish uchun 
javobgar qila olmaydi, chunki bolalik davrida fikrlash va oʻz-oʻzini anglash hali 
yetarlicha rivojlanmagan va bundan tashqari, bola hayoti deyarli butunlay kattalarga 
bogʻliq.
Bolalar uchun maslahat berish turli xil usullar bilan amalga oshiriladi, ammo, 
qoida tariqasida, bu shaxslararo aloqani oʻrnatish, ishonchli munosabatlar va bola 
bilan ogʻzaki muloqotni, shuningdek psixoterapevtni oʻz ishida boshqaradigan 
muayyan nazariy yondashuvni oʻz ichiga oladi. Suhbatlar, oʻyinlar, rol oʻyinlari, 
istalgan xatti-harakatlar uchun mukofot, muammolarni muvaffaqiyatli hal qilishning 
ijobiy holatlarini muhokama qilish va h. k. dan foydalaniladi. Maslahatchining butun 
diqqat-e’tibori, odatda, bola nimani his qilayotganiga, u nima deb oʻylayotganiga va 
qanday harakat qilganiga e’tibor beradi.
Oʻyin psixoterapiyasi avvalgi his-tuygʻularni boʻshatadi va bolaga his-
tuygʻularini ifodalashga imkon beradi, aks holda yashirin boʻlib qoladi. Bolani rasm 
chizishga, oʻyinchoqlar bilan oʻynashga yoki hikoyalar yozishga taklif qilish orqali 
terapevt oʻz dunyosiga kiradi, xatti-harakat yoki hissiy buzilishlarni keltirib 
chiqaradigan ichki mojaroni ochish uchun barcha saʻy-harakatlarni amalga oshiradi.
Maslahatlar ba’zan faqat bola bilan suhbatdir, lekin uning muammolarini 
tushunishga va hayot sifatini yaxshilashga yordam beradigan suhbatdir.
Maslahatchi va bola oʻrtasidagi muloqotning maqsadi bolaga muammoni 
tushunishga va uni hal qilish uchun oʻz resurslarini topishga yordam beradigan 
sharoitlarni yaratishdir. 
Oilaning rivojlanishining turli bosqichlarida psixologik maslahat.
Bu yerda oilani rivojlantirishning barcha bosqichlarini va hozirgi paytda 
odamlar duch kelishi mumkin boʻlgan qiyinchiliklarni esga olish kerak. Yosh 
turmush oʻrtoqlarning psixologik maslahat olishlari uchun eng keng tarqalgan 
sabablar bu oilaviy chegaralarni belgilashda, oilaviy me’yorlar va qoidalarni ishlab 
chiqishda, 
oilaviy 
rollar 
va 
majburiyatlarni 
taqsimlashda 
va 
jinsiy 
kelishmovchilikdagi qiyinchiliklardir.
Oilaviy rollar va majburiyatlarni taqsimlashda turmush qurgan juftlarga 
psixologik yordam. Odatda, rol farqlari turmush oʻrtoqlarning oilaviy hayot 
qadriyatlari haqidagi qarashlari va gʻoyalaridagi farqlarga asoslanadi.

---

230 
1. Tugʻilish: oilaga turli bosqichlarda psixologik yordam koʻrsatish 
xususiyatlarini koʻrib chiqing farzand koʻrishga qaror qilishdan oldin, homiladorlik 
haqida tushunchaga ega boʻlish.
2. Tashqi ijtimoiy tuzilmalarga qoʻshilishi, muammoning haqiqiy joyini 
aniqlash uchun (bolaning muammolari, bolaning muammolari orqasida yashiringan 
oilaviy muammolar, ota-ona va bola munosabatlari muammolari) va psixologik 
yordam koʻrsatish yoʻnalishini tanlash uchun toʻliq tashxis qoʻyish kerak.
3. Bolaning oʻsishi va balogʻat yoshiga yetishi haqiqati, oʻspirinlar bilan 
oilaga psixologik maslahat berish xususiyatlari. 
4. Koʻpincha, ota-onasi bilan maslahatlashish uchun kelgan oʻspirinda 
motivatsiya etishmaydi, yoki bolani nimanidir oʻzgartirmoqchi boʻlgan ota-onalar 
olib kelishadi, u esa uni qaerga va nima uchun taklif qilganlarini ham bilmaydi.
5. Eng muhimi, ota-onalar mavjud muammolarning sababi sifatida faqat bitta 
odamni koʻrishadi. Ayni paytda, oila ajralmas tizim boʻlib, oʻspirinning xulq-atvori 
buzilishi butun oilaning disfunksiyasini belgilaydi.
6. Yosh odamni oiladan ajratish jarayoni va uning mustaqil hayotining 
boshlanishi. Psixolog bolaning ketishi bilan bogʻliq barcha qoʻrquv va xayollarga 
oydinlik kiritishi kerak. Ota-onalarga bolalari oʻsib-ulgʻayganligi va ularni qoʻyib 
yuborish zarurligini qabul qilishlariga yetakchilik qilish muhimdir. Agar oiladagi 
bola stabillashadigan funksiyani bajargan boʻlsa, u holda nikohning quyi tizimiga 
oʻtishi bilan oilaviy munosabatlarni tiklash zarurati bilan bogʻliq holda kuchlanish 
kuchayishi kuzatilishi mumkin.
7. Ijtimoiy rollarning yoʻqolishiga va ijtimoiy faollikka moslashish: 
• yangi nikoh shartnomasini tuzish, majburiyatlarni qayta taqsimlash va boʻsh 
vaqtni qayta tashkil etish; 
• oilaviy rollarni qayta tashkil etish; 
• ota-ona va bola munosabatlarini qayta tashkil etish; 
• mavjud hayotiy tajribani qabul qilish (professional va shaxsiy)