Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

Gumanistik yondashu. Inson jamiyat talablari va ichki “men shunday his 
qilaman” oʻrtasida ziddiyatga ega. Gap shundaki, bu ikki tomonni iloji boricha 
uygʻunlashtirish. 
Boshqa yondashuvlar ham bor: ekzistensial, faol, ruhiy. Lekin ular insonning 
ichki holatini qanday tasvirlash va uni tashqi dunyo bilan uygʻunlashtirish atrofida 
qurilgan va shaxsiy tajribalar birinchi oʻrinda turadi. Bu diqqatni jamlash va diqqatni 
jamlash uchun tayyor bepul mashq qilish, unga bir nechta mashqlarni qoʻshish va 
uni butunlay yangi mahsulot sifatida topshirishga oʻxshaydi. Xuddi shu yondashuv, 
faqat boshqa tomondan. Keyinchalik yondashuvlar bilan nima sodir boʻldi - bu 
tafsilotlar va usullarning haddan tashqari koʻpayishi. Aslida, bu shunday koʻrinadi: 
olim psixologiyaga kiradi, muayyan yondashuvni oʻrganadi, yondashuvni qandaydir 
tarzda modernizatsiya qilish mumkinligini koʻradi va shunday qiladi. Keyin 
namunani oʻzgartirganda natijalarga va ularning ishonchliligiga qaraydi. Garchi, 
Ba’zida aksincha, tafsilotlardan xalos boʻlish, samaradorlikni oshiradigan raqamli 
asketizm kabi muammoning mohiyatiga samaraliroq kirishga yordam beradi . 
Natijada bugungi kunda 50 dan ortiq turli yoʻnalishlar mavjud. Ajablanarli 
darajada tor va terapiyaning yordamchi elementi sifatida ishlaydigan yoki oʻta 

---

232 
mahsuldorlikni ochib berishni vaʻda qiladigan , shaxsiy muammolar bilan chuqur 
ishlashga imkon beradigan murakkab metodologiyalargacha. 
Bir tomondan, nazariyalar va gipotezalar soni psixologiyaning rivojlanishiga 
imkon beradi, kiberpsixologiya kabi sohalarni ochib beradi. Boshqa tomondan, u 
koʻplab psevdo-ilmiy yondashuvlar, tushunchalar va nazariyalarni keltirib 
chiqaradi. Va faqat bu muammoni oʻndan ortiq maqolalarga bagʻishlash mumkin. 
Ammo oxir-oqibat, ilgari mavjud boʻlgan yondashuvlar kengayib, kristallana 
boshladi. Yoʻnalishlar psixologiya va neyroanatomiya chorrahasida paydo boʻldi va 
biz bunga keyinroq qaytamiz. 
Psixologning mas’uliyat sohalari qayerda boshlanadi va qayerda tugaydi? 
Ba’zi psixologlar emas, balki psixologlar oʻz ishlarini barcha muammolarni 
hal qilish uchun universal vosita sifatida taqdim etishlari mumkin. Bundan tashqari, 
psixolog mijoz uchun oʻz muammolarini hal qiladi, shaxsiy samaradorlik unga 
kelishi uchun mijoz nima qilishi kerakligini aytadi, degan fikr boʻlishi mumkin. 
Amalda esa umuman bunday emas. Qoʻllaniladigan yoʻnalishdan qat’iy nazar, 
psixolog mijozga nima qilish kerakligini aytolmaydi. Va bu terapiyaning 
muvaffaqiyatli natijasini, moliyaviy farovonlikni oshirishni yoki davolanishdan 
keyin u erishadigan mijozning ajoyib jozibadorligini kafolatlay olmaydi. Buning 
oʻrniga: 

Terapiyani boshlashdan oldin, psixolog mijozni qaysi yoʻnalishda ishlashlari 
bilan tanishtiradi. Asosiy va asosiy tamoyillarni tushuntiradi. Natijalarni kuzatish 
uchun qaysi markerlardan foydalanish mumkinligini aniqlab beradi. 

Psixoterapiyada mijozning soʻrovini qabul qilib, birinchi seansni 
oʻtkazgandan soʻng, bashorat qilish odatiy holdir. Ular sizning muammoingizni hal 
qilish mumkinligini aytishadi, ammo bu vaqt va kuch talab qiladi. Yondashuvga 
qarab, bir oy va faqat 4-5 seans yoki bir yil va 20-30 seans boʻlishi mumkin. 

Psixologning vazifasi mijozga soʻrovni turli tomonlardan oʻrganish va bu 
yechimni 
mustaqil 
ravishda 
topish, 
masalan, 
hissiy 
charchash 
bilan 
kurashish imkoniyatini berishdir. Mijoz psixologga qaraganda 10 barobar koʻproq 
gapirganda ideal terapiya hisoblanadi. 

Psixolog muntazam ravishda nazoratdan oʻtkazilsa, bu munosib hisoblanadi 
- ya’ni oʻzi psixologga boradi. Ha, bu shunchaki hazil, psixolog bemorning 
tashrifidan keyin yigʻlay boshladi va uning psixologiga bordi) Emotsional yukni 
engillashtirishdan tashqari, bu ham muhim ma’noga ega - oʻz holatini nazorat qilish, 
professional koʻrinish. tashqarida. Psixologning shaxsiy tarakanlari bemorga sakrab 
tushmasligi uchun, agar majoziy ma’noda boʻlsa) 
Muayyan terapiya yoki mijozga yondashuv muammolarning hal qilinishiga 
kafolat bermaydi. Bundan tashqari, har bir yondashuv oʻziga xos vazifalar doirasiga 
qaratilgan. Buni quyidagicha tushunish kerak: ma’lum bir yondashuv turli 
soʻrovlarni hal qilish uchun ishlatilishi mumkin, ammo u ulardan Ba’zilarini 
yaxshiroq hal qiladi. 
“Kasb jamiyat uchun zarur va qadrli soha boʻlib bunda asosiy jismoniy va 
ruhiy kuch talab etiladi”. Bu kuchlar unga sarflangan mehnat oʻrniga yashashi va 
rivojlanishi uchun muhim vositalar omili sifatida namoyon boʻladi. Bu ta’rifni 

---

233 
yanada batafsil yoritib, E.A.Klimov kasbiy faoliyatning sifatli tarixiy rivojlanuvchi 
tizim va shaxsning oʻzini namoyon etish sohasi deb ta’riflaydi. Yana bir ta’rifda esa 
“Jamiyat nuqtai nazaricha kasb bu kasbiy masalalar, kasbiy faoliyat shakllari va 
turlari, shaxsiy kasbiy xususiyatlari tizimi bulib, ular ish uchun muhim boʻlgan natija 
mas’uliyatlarni yetkazishni ta’minlab berishi kerak boʻladi”. Nisbatan toʻgʻri ta’rifni 
esa V.G.Makushin keltiradi, “Kasb - bu shunday faoliyatki, uning yordamida shaxs 
jamiyat hayotida ishtirok etadi va uning yashashi uchun moddiy vositalar asosiy 
manbasi boʻlib xizmat qiladi”. Mavjud ta’riflarni umumlashtirib, xulosa qilsak, kasb 
mehnat faoliyatining paydo boʻlgan shakllari boʻlib, ularni bajarish uchun inson 
albatta ma’lum bilimlar va koʻnikmalarga maxsus qobiliyatlar va rivojlangan muhim 
kasbiy sifatlarga ega boʻlishlari kerak. “Kasb” atamasi kasbiy faoliyatning faqatgina 
yuqori 
statusli 
turlariga 
nisbatan 
ishlatiladi. 
Boshqa 
faoliyat 
turlari 
mutaxassisliklarga yoki ish, mashgʻulot turlariga tegishli boʻladi. Milliy 
kasbshunoslikda “kasb” va “mutaxassislik” tushunchalari farqlanadi. Kasb 
mutaxassislikka koʻra kengroq tushuncha, kasbiy saloxiyatidan tashqari, uning 
muhim sifatlari ijtimoiy - kasbiy saloxiyat, kasbiy avtonomiya, oʻzini nazorat qilish, 
guruxli mezonlar va qobiliyatlar hisoblanadi. Kasb odatda yaqin mutaxassisliklar 
guruxini birlashtiradi. Masalan, kasb shifokor, mutaxassisliklar - terapevt, pediatr, 
okulist, urolog, va hokazo kasb - muxandis, mutaxassisliklari - konstruktor, 
texnolog, metallurg va hokazolar. Mutaxassislik — kasbiy ta’lim, tayyorgarlik yoʻli 
bilan ish jarayonidagi maxsus bilimlar, koʻnikma va malakalar kompleksi boʻlib, 
ular u yoki bu kasb doirasida ma’lum faoliyat turini bajarish uchun zaruriy 
hisoblanadi. Shunday qilib, mutaxassislik - kasb ichidagi kasbiy faoliyat turi boʻlib, 
u shaxsiy yutuqlarga yoki oʻziga xos vaziyatlar orqali umumiy natijalarga erishishga 
yoʻnaltirilgan boʻladi.
Hozirgi zamon mutaxassisining kasbiy tayyorgarligida uning kommunikativ 
tayyorligi alohida ahamiyatga ega. Bunday tayyorgarlik mutaxassisda odamlar bilan 
kasbiy muhit bilan konstruktiv va samarali oʻzaro yaqin aloqalar, xodimlar va 
rahbarlar bilan amaliy va shaxsiy oʻzaro munosabatlarga tayyorligi va bunday oʻzaro 
munosabatlarni oʻrnata olishga va rivojlantirishga qodirligini koʻzda tutadi. 
Shaxsning kommunikativ tayyorligi faqatgina odamning nutqiy madaniyati 
yetarlicha darajada rivojlanganligida soʻz va tildan toʻgʻri foydalanishni 
bilganidagina mavjud boʻladi. Shaxsning nutq madaniyati uning fikrlash madaniyati 
rivojlaganligining koʻrsatkichi hisoblanadi. Shuning uchun mutaxassisning shaxsiy 
va kasbiy kamol topishini muhim shartlaridan biri uning kasbiy nutqiy madaniyatini 
rivojlantirish hisoblanadi. Mutaxassisning kommunikativ tayyorligi unda 
empatiyani, xushmuomalalikni, doʻstonalilikni, oʻrtoqlik hissini, jamoatchilikni 
rivojlantirishni, kasbdoshlari bilan oʻzaro aloqalar munosabatlariga tayyorligi va 
qodirligini, oʻzaro munosabatlarda keraksiz keskinliklarni yuzaga keltirmaslikni, 
yuzaga kelgan qiyinchilikni toʻgʻri xal eta bilishni, ishda, xodimlar, kasbdoshlari 
bilan munosabatlarda murosaga kelishni koʻzda tutadi. Mutaxassis faoliyati 
muvaffakqiyatliligini yana bir muhim sharti uning kasbiy va shaxsiy jihatdan 
tayyorligi va qodirligi hisoblanadi. Bu yoʻnalishda uning faolligi darajasi ishtirok 
etadi. Kasbiy masalalarni xal etishda ham xodimlar kasbdoshlari bilan oʻzaro 

---

234 
munosabatlarda xam oʻzini toʻla va xar tomonlama koʻrsatishga intilishdan iborat 
boʻladi. Mutaxassisning bunday oʻzini tashkil etish koʻp jihatdan uning 
muvaffaqiyatga erishish istagiga va intilishiga bogʻlik boʻladi. Zamonaviy 
psixologiyada muvaffaqiyat muammosiga bagʻishlangan koʻplab ishlar mavjud 
bulib, ularda mazkur muammo amaliy va nazariy jihatdan oʻrganilgan. Muvaffaqiyat 
deganda shaxsning oʻz oldiga qoʻygan maqsadlariga erishishi tushuniladi. 
Odamning bajarayotgan ishini muvaffaqiyatliligini xis etishi ikkita xal etuvchi 
vaziyatlarga bogʻlik boʻladi. Ular odam oʻz faoliyatida qoʻygan maqsadlarini ifoda 
etish shakli sifatida ishtirok etadi.