Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

§ Oʻziga yordam beradi. 
§ Oʻzaro yordam oladi. 
§ Professional yordam oladi.
Keling, ajralish kabi oilaviy nizolarni hal qilishning radikal usuli haqida 
alohida toʻxtalib oʻtamiz. Psixologlarning fikricha, undan oldin uch bosqichdan 
iborat jarayon keladi:
a) begonalashuv, er-xotinlarning bir-biriga nisbatan befarqligi, ishonch va 
muhabbatning yoʻqolishida ifodalangan hissiy ajralish;
b) ajralishga olib keladigan jismoniy ajralish;
v) nikohni bekor qilishni qonuniy roʻyxatdan oʻtkazishni talab qiladigan 
qonuniy ajralish. 
Koʻpchilik uchun ajralish dushmanlik, dushmanlik, yolgʻon va hayotni 
qoraygan narsalardan xalos boʻladi. Albatta, buning ham salbiy oqibatlari bor. Ular 
ajrashganlar, bolalar va jamiyat uchun farq qiladi. Ajralishda eng zaif, odatda 
farzandli boʻlgan ayoldir. U erkaklarnikiga qaraganda neyropsixik kasalliklarga 
koʻproq moyil. Ajralishning bolalarga salbiy ta’siri turmush oʻrtoqlarga qaraganda 
ancha yuqori. Bola bir (ba’zan suyukli) ota-onasini yoʻqotadi, chunki koʻp hollarda 
onalar otalarga bolalarni koʻrishga toʻsqinlik qiladi. Bola koʻpincha ota-onasidan 
birining yoʻqligi sababli tengdoshlarining bosimini boshdan kechiradi, bu uning 
neyropsixik holatiga ta’sir qiladi. Ajralish jamiyatning toʻliq boʻlmagan oilani 
olishiga, deviant xulq-atvorli oʻsmirlar sonining koʻpayishiga va jinoyatchilikning 
kuchayishiga olib keladi. Bu jamiyat uchun qoʻshimcha qiyinchiliklar tugʻdiradi. 
Oila terapiyasining maqsadi va vazifalari 
Oilalar bilan ishlashning maqsadlarini toʻrtta asosiy darajaga boʻlish mumkin. 
Birinchi darajadagi maqsadlar - bu oila a’zolarining shaxsiy maqsadlari. Ikkinchi 
darajali maqsadlarga - butun oila erishmoqchi boʻlgan narsaga. Uchinchi darajadagi 
maqsadlar oilaning jamiyat bilan munosabatlaridagi muayyan oʻzgarishlarni oʻz 

---

30 
ichiga oladi. Shunday qilib, masalan, muammolarni butun oila tizimi darajasida hal 
qilish, uning a’zolariga yaxshiroq ishlashga, oʻqishga va hokazolarga yordam 
beradi. Toʻrtinchi darajali maqsadlarga psixoterapevtning oʻzi umidlari va 
ehtiyojlari kiradi. Oilalar bilan psixoterapevtik ishning koʻp bosqichli xususiyatini 
hisobga olgan holda, bu erda maqsadlarni belgilash jarayoni qanchalik qiyin 
boʻlishini tasavvur qilish qiyin emas. 
Bundan tashqari, oilaviy psixoterapiyada qisqa muddatli va uzoq muddatli 
vazifalarni ajratish mumkin. Psixoterapevt har bir alohida sessiya va butun 
psixoterapevtik jarayonning vazifalari haqida ma’lum tushunchaga ega boʻlishi 
kerak. Umuman olganda, oilaviy terapiyaning asosiy strategik maqsadlari 
quyidagilardan iborat (Friman, 2001): 
• oila ichidagi munosabatlarni yaxshilash; 
• oila a’zolarining oʻz manfaatlari va ehtiyojlari boshqalar tomonidan 
tushunilishi va hurmat qilinishini his qilish; 
• oilaviy muammolar uchun aybni yolgʻiz kimgadir yuklash holatini engish; 
• yetakchilikka nisbatan moslashuvchan munosabatni shakllantirish; 
• oʻzaro tushunish va empatiya qobiliyatini rivojlantirish; 
• mavjud farqlarni qabul qilish qobiliyatini rivojlantirish; 
• Individual va hamkorlikda muammolarni hal qilish koʻnikmalarini 
takomillashtirish; 
• oʻz ehtiyojlari va tajribasini oʻz ichiga olish va tahlil qilish qobiliyatini 
rivojlantirish; 
• mustaqillikni mustahkamlash; 
• Bir tomondan, oila a’zolarining mustaqillikka intilishi, ikkinchi tomondan, 
birdamlik sari harakat oʻrtasidagi muvozanatga erishish. 
Tizimli oilaviy terapiyaning maqsadlari ham quyidagicha shakllantirilishi 
mumkin (Chernikov, 1997): 
• oila tarkibidagi oʻzgarishlar (birlashuv turlari, moslashuvchanlik, oila 
chegaralarini hisobga olgan holda); 
• hayot siklining tegishli vazifalari va talablarini hal qilishda oilaga yordam 
berish va keyingi rivojlanish bosqichiga muvaffaqiyatli oʻtishni ta’minlash; 
• oiladagi muloqotlar xarakterini oʻzgartirish (simptom bilan ishlash, ijobiy 
vositalar bilan bir xil maqsadlarga erishish, mos kelmaydigan oʻzaro ta’sir doirasini 
buzish, ijobiy qayta aloqa tizimini yaratish); 
• oila tarixi bilan ishlash. Oila tarixi haqidagi ma’lumotlardan foydalanish oila 
tizimini ochishga va oilaviy sirlarga kirishga yordam beradi, takrorlanuvchi xatti-
harakatlarga asoslangan yangi terapevtik farazlarni yaratishga va simptomni 
muayyan kontekstga joylashtirishga imkon beradi. 
Ishda (Eidemiller va boshq., 2003) oilaviy terapiyaning vazifalari quyidagicha 
tuzilgan: 
1. Psixoterapevtni oila bilan birlashtirish. 
2. Psixoterapiyaning birinchi bosqichida - oilaviy quyi tizimlarning odatiy 
faoliyatini saqlanishini ta’minlaydigan jarayonlarni assimilyatsiya qilish va saqlash, 
quyi tizimlar oʻrtasidagi rollar va chegaralarni taqsimlash. 

---

31 
3. Ikkinchi bosqichda - psixoterapevtni turli quyi tizimlarga qoʻshish orqali - 
oilaning boshqa, murakkabroq faoliyat darajasiga oʻtishini boshlash uchun 
umidsizlikni yaratish. Oila psixoterapiyasining vazifalari ma’lum bir tarzda ish 
bosqichi bilan, shuningdek, oilaning tizim sifatida rivojlanish bosqichi bilan bogʻliq. 
Masalan, mehnat vazifalari koʻp jihatdan oilada maktabgacha yoshdagi bolalar, 
oʻsmirlar yoki mustaqil hayotni boshlaganlar bilan belgilanadi. Ishning vazifalari, 
shuningdek, oila oʻzining asosiy muammolarini qanday qabul qilishiga bogʻliq.