Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

 
 
 
 
 
II BOB. TIZIMLI NAZARIYA - OILAVIY PSIXOTERAPIYANING 
METODOLOGIK ASOSI SIFATIDA. 
Reja: 
1. Umumiy tizimli nazariyaning asosiy tushunchalari (tizim, yaxlitlik, tizimning 
iyerarxik va mantiqiy darajasi, qayta aloqa, orfostatik va morfogenetik mexanizmlar, 
oilaviy tizimning sirkulyatsion jarayonlari). 
2. Oʻzgarishlarning tizimli nazariyasi. 
3. Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi oʻzgarishlarning oʻziga xosligi. 
4. Muammoni tavsiflash va terapevtik farazni ilgari surishda tizimli koʻpdarajali 
modeli. 
Tayanch tushunchalar: oilaviy-shaxsiy munosabatlar, psixoterapiya, 
psixanalitik usullar, psixoanaliz, psixoanaliz texnikasi va usullari, paradigma, 
metod, metodologiya, sirkulyatsion jarayonlar, morfogenetik mexanizmlar, tizimli 
psixoterapiya, kommunikativ psixoterapiya, psixodinamik terapevt, morfastatik 
mexanizm, gomeostaz, strukturaviy. 
 

---

38 
2.1. Umumiy tizimli nazariyaning asosiy tushunchalari (tizim, yaxlitlik, 
tizimning iyerarxik va mantiqiy darajasi, qayta aloqa, morfostatik va 
morfogenetik mexanizmlar, oilaviy tizimning sirkulyatsion jarayonlari).
Oilaviy munosabatlar psixologiyasiga oid ilmiy ishlarning tahlili shuni 
koʻrsatadiki, oila faoliyatining yagona qabul qilingan modeli mavjud emas. Oilaviy 
munosabatlar asosan kichik guruh sifatida oilani ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar 
doirasida empirik tahlilga uchragan. Oilani ajralmas hodisa sifatida, uning faoliyati 
individual mantiqqa boʻysunadigan tizim sifatida oʻrganishga bagʻishlangan ozgina 
ishlar mavjud. Ushbu yondashuv yadro oilasi a’zolarining oʻzaro ta’sirining 
xususiyatlari bilan ham, avlodlararo munosabatlar va katta oila ichidagi oʻzaro 
munosabatlar xususiyatlari bilan bogʻliq boʻlgan oilaviy muammolarning keng 
doirasini koʻrib chiqishga imkon beradi.
Shu bilan birga, oilani tizim sifatida oʻrganishning murakkabligi, shuningdek, 
umumlashtirilgan tahlil va mavjud kontseptual apparatni aniq talqin qilishning 
yoʻqligi, oilaviy munosabatlar hodisalarini tushunish va tavsiflash uchun yetarli 
darajada nazariy yondashuvlarni belgilashni taqozo etadi. Ushbu vazifaga mos 
keladigan tadqiqotlar allaqachon yaratilgan. Biroq, ular asosan bir qator oilaviy 
buzilishlarni tahlil qilishga bagʻishlangan (A. Ya. Varga, 2000. y; T. I. Dymnova, 
1998. y va boshqalar) va uslubiy masalalar yetarlicha kontsepsiya qilinmagan boʻlib 
qolmoqda. S.Minuxin, M.Bouen, N.Akerman, K.Uitaker, I.Boshormeni-Nagi, 
T.Lids, Palo-Alto guruhi va boshqalarning asarlari tafakkurda yangi paradigmaning 
vujudga kelishiga xizmat qildi. Ilgari, simptomatik xatti-harakatlarning sabablari 
shaxsning oʻziga bogʻliq deb hisoblangan boʻlsa, endi psixoterapevtlar oilaviy 
munosabatlardagi muammoni koʻrishga va oilaviy psixoterapiya doirasida u bilan 
ishlashga moyil boʻlishdi.
Yangi paradigmaga umumiy tizimlar nazariyasi (Bertalanffy, 1969) kuchli 
ta’sir koʻrsatdi, bu nazariy yondashuv biologiya va tibbiyotning chuqurligida 
shakllangan. Bu nazariya asosiy e’tiborni bir butunlikni tashkil etuvchi 
komponentlarga emas, balki ular orasidagi munosabatlarga qaratadi. Umumiy 
tizimlar nazariyasi oilaning har bir a’zosiga e’tibor qaratish va keyin katta 
tasavvurga ega boʻlish uchun ma’lumotni “jamlash” oʻrniga, oilaning individual 
a’zosini (qismini) tushunish faqat qoʻshma narsani tushungan taqdirdagina mumkin 
degan fikr paydo boʻlishiga yordam berdi. barcha oila a’zolarining (butun) ishlashi. 
Barcha oila a’zolarining birgalikdagi faoliyati sodir boʻladigan jarayon oila tizimi 
deb ataladi. Ushbu fikrni kengaytirish uchun shuni aytishimiz mumkinki, umumiy 
tizimlar nazariyasi har bir tizimni kattaroq tizimning bir qismi sifatida koʻradi 
(masalan, oila tizimi jamoaning tarkibiy qismidir, bu esa oʻz navbatida katta global 
ijtimoiy tizimning bir qismidir. ) va shunga koʻra, kichikroq tizimlarni oʻz ichiga 
oladi yoki quyi tizimlar (masalan, oila tizimiga shaxslar kiradi, ular organ 
tizimlaridan iborat boʻlib, ular oʻz navbatida toʻqimalardan iborat). 
Umumiy tizimlar nazariyasining boshqa toʻrtta tushunchasi, ya’ni yaxlitlik, 
fikr-mulohaza, gomeostaz va tenglik ham oilaviy jarayonlarni koʻrishga sezilarli 
ta’sir koʻrsatdi. 

---

39