Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

Fenomenologik (ekzistensial-gumanistik) yondashuv.
Fenomenologik yondashuvga koʻra, har bir inson oʻziga xos tarzda dunyoni 
idrok etish va sharhlash qobiliyatiga ega. Falsafa tilida atrof-muhitning aqliy 
tajribasi hodisa, shaxsning voqelikni qanday boshdan kechirishini oʻrganish esa 
fenomenologiya deyiladi. 
Bu yondashuv tarafdorlari insonning xulq-atvorini instinktlar, ichki qarama-
qarshiliklar yoki atrof-muhit stimullari emas, balki uning har qanday vaqtda 
voqelikni shaxsiy idrok etishi belgilab berishiga ishonch hosil qiladi. Shaxs 
intrapsixik mojarolarni hal qilish maydoni emas, balki oʻrganish tufayli shaxsiyat 
shakllanadigan xulq-atvor loy emas, balki Sartr aytganidek: “Inson - uning tanlovi”. 
Odamlar oʻzlarini nazorat qiladilar, ularning xatti-harakati oʻz tanlovini qilish 
qobiliyati bilan belgilanadi - qanday fikrlash va qanday harakat qilishni tanlash. Bu 
tanlovlar insonning dunyoni oʻziga xos idrokiga bogʻliq. Misol uchun, agar siz 
dunyoni doʻstona va qabul qiluvchi deb bilsangiz, oʻzingizni baxtli va xavfsiz his 
qilish ehtimoli koʻproq. Agar siz dunyoni dushman va xavfli deb bilsangiz, ehtimol 
siz tashvishli va mudofaa (himoya reaksiyalariga moyil). Fenomenologik 
psixologlar hatto chuqur ruhiy tushkunlikni ruhiy kasallik deb emas, balki shaxsning 
hayotni pessimistik idrok etish belgisi deb bilishadi. 
Aslida fenomenologik yondashuv odamlar va hayvonlar uchun umumiy 
boʻlgan instinktlar va oʻrganish jarayonlarini e’tibordan chetda qoldiradi. Buning 
oʻrniga fenomenologik yondashuv insonni hayvonot olamidan ajratib turadigan 
shunday oʻziga xos ruhiy fazilatlarga qaratiladi: ong, oʻz-oʻzini anglash, ijodkorlik, 

---

7 
rejalar tuzish, qarorlar qabul qilish va ular uchun mas’uliyatni oʻz zimmasiga olish. 
Shu sababli fenomenologik yondashuv gumanistik deb ham ataladi. 
Ushbu yondashuvning yana bir muhim taxmini shundaki, har bir inson oʻz 
potentsialini - shaxsiy oʻsishda - amalga oshirish uchun tugʻma ehtiyojga ega, garchi 
atrof-muhit bu oʻsishga toʻsqinlik qilishi mumkin. Odamlar tabiatan mehr-oqibat, 
ijodkorlik, muhabbat, quvonch va boshqa oliy qadriyatlarga moyil. Fenomenologik 
yondashuv, shuningdek, dunyoni oʻsha odamning koʻzlari bilan koʻrishga harakat 
qilmasa, hech kim boshqa odamni yoki uning xatti-harakatlarini chinakam 
tushunolmasligini anglatadi. Fenomenologlarning fikriga koʻra, odamning har 
qanday xatti-harakati, hatto gʻalati tuyulishi ham, uni kashf etgan kishi uchun 
ma’noga toʻla. 
Hissiy buzilishlar his-tuygʻularning buzilishi yoki his-tuygʻularning 
etishmasligi tufayli oʻsish (oʻz-oʻzini anglashda) ehtiyojining bloklanishini aks 
ettiradi. Gumanistik psixoterapiya quyidagi taxminlarga asoslanadi (D. Bernstein, 
E. Roy va boshqalar, 1988): 
1. Davolash - bu mutaxassis tomonidan tayinlangan dori emas, balki teng 
huquqli odamlarning uchrashuvi (“uchrashuv”). Bu bemorga oʻzining tabiiy 
oʻsishini tiklashga va boshqalar oʻylagandek emas, balki oʻzini qanday boʻlsa, 
shunday his qilishiga va oʻzini tutishiga yordam beradi. 
2. 
Agar 
terapevt 
toʻgʻri 
sharoit 
yaratsa, 
bemorlar 
oʻz-oʻzidan 
yaxshilanadi. Ushbu shartlar bemorlarning oʻz his-tuygʻularini anglashi, oʻzini oʻzi 
qabul qilishi va ifoda etishiga yordam beradi. Ayniqsa, ular bostirgan va ularning 
oʻsishiga toʻsqinlik qiladiganlar. 
Psixodinamik yondashuvda boʻlgani kabi, terapiya tushunchaga yordam 
beradi, ammo fenomenologik terapiyada tushuncha ongsiz toʻqnashuvlar emas, 
balki hozirgi his-tuygʻular va in’ikoslardan xabardorlikdir. 
3. Ushbu toʻgʻri (ideal) shart-sharoitlarni yaratishning eng yaxshi usuli - 
bemorning soʻzsiz qabul qilish va qoʻllab-quvvatlashni his qiladigan munosabatlarni 
oʻrnatish. Terapevtik oʻzgarishlarga maxsus usullarni qoʻllash orqali emas, balki 
bemorning ushbu munosabatlarni tajribasi orqali erishiladi. 
4. Bemorlar oʻzlarining fikrlash tarzi va xatti-harakatlarini tanlash uchun 
toʻliq javobgardirlar. 
Fenomenologik terapiyaning eng mashhur shakllari Karl Rojersning 
“mijozlarga yoʻnaltirilgan terapiya” (1951) va Frederik Perlsning “Geshtalt 
terapiyasi” (1969) hisoblanadi. 
Rojers tamoyillaridan amaliy foydalanishning illyustratsiyasi sifatida quyida 
uning bemor bilan suhbatidan parcha keltiriladi (K. Rogers, 1951, 49-bet). 
Mijoz: Men oʻzim xohlagandek boʻla olmayman. Oʻzimni oʻldirishga kuchim 
yetmaydi, deb oʻylayman, lekin kimdir meni kechirsa yoki baxtsiz hodisaga 
uchragan boʻlsa, men shunchaki yashashni xohlamayman. 
Terapevt: Hozir hamma narsa shu qadar xira koʻrinadiki, siz hayotning 
mazmunini koʻrmaysiz. (Empatik fikrlashdan foydalanishga va hech qanday tanqid 
yoʻqligiga e’tibor bering.) 

---

8 
Mijoz: Ha, men bu terapiyaga rozi boʻlganimdan afsusdaman. Men orzular 
olamida yashaganimda baxtli edim. Unda men xohlagan narsam boʻlishim mumkin 
edi. Ammo hozir mening idealim bilan kimligim oʻrtasida shunchalik katta tafovut 
bor... (E’tibor bering, mijoz mulohaza yuritishga javoban koʻproq ma’lumot beradi.) 
Terapevt: Ha, men oʻzingizni oʻrganish qanchalik qiyinligini va ba’zida 
orzularingiz dunyosida yashirinish juda jozibali va qulay ekanligini tushunaman. 
(Koʻzgu.) 
Mijoz: Mening orzular olamimi yoki oʻz joniga qasd qilishim. Bir soʻz bilan 
aytganda, vaqtingizni behuda oʻtkazishga arzimaydi, haftada ikki marta kelish. Men 
loyiq emasman. Nima deb oʻylaysiz? 
Terapevt: Bu sizga bogʻliq. Men vaqtimni behuda oʻtkazmayman. Qachon 
kelganingizda sizni koʻrishni istardim, lekin bu sizga bogʻliq. (Bemor bilan 
uchrashish uchun samimiy istak va uning tanlov qilish va ular uchun mas’uliyatni 
oʻz zimmasiga olish qobiliyatiga ishonishdagi soʻzsiz ijobiy munosabatdagi 
muvofiqlikka e’tibor bering.) 
Mijoz: Menga tez-tez kelishimni taklif qilmoqchimisiz? Siz men uchun 
qoʻrqmaysizmi va men bundan qutulgunimcha har kuni kelishim kerak deb 
oʻylamaysizmi? 
Terapevt: Oʻzingiz qaror qabul qilishingiz mumkinligiga ishonaman. Kelishni 
hohlagan zahoti sizni qabul qilaman. (Ijobiy munosabat). 
Mijoz: (qoʻrqib gapirdi): Ishonamanki, siz men uchun qoʻrqmaysiz. 
Tushundim. Balki oʻzim uchun qoʻrqaman, lekin siz men uchun qoʻrqmaysiz. (U 
terapevtning unga boʻlgan ishonchini his qiladi.) 
Terapevt: Siz oʻzingiz uchun qoʻrqishingiz mumkin deb aytasiz va men siz 
uchun qoʻrqmasligimga hayron boʻlasizmi? (Koʻzgu.) 
Mijoz: Siz menga oʻzimdan koʻra koʻproq ishonasiz. Balki keyingi hafta sizga 
tashrif buyuraman. Mijoz haq edi. Terapevt aslida unga oʻziga ishonganidan koʻra 
koʻproq ishongan (darvoqe, u oʻzini oʻldirmagan). Rojersning ta’kidlashicha, 
mijozga yoʻnaltirilgan terapiya jarayonida mijozlar nafaqat oʻziga ishonadilar, balki 
ular oʻzlarining haqiqiy his-tuygʻularini anglaydilar, oʻzlarini qabul qiladilar, 
boshqa odamlar bilan yanada qulayroq va tabiiyroq boʻlishadi, oʻz baholashlariga 
qaraganda koʻproq tayanadilar. boshqalarning fikriga asoslanib, yanada samarali va 
xotirjam boʻling.