Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

 
4. 6. Illatli doira (oilaviy kasallik doirasi).
 
Tibbiyot, bir oila tarixi bemorning ta’sir kasalliklar haqida ma’lumot beradi 
Bemorning oilaviy tarixi toʻgʻrisida aniq ma’lumot ma’lum kasalliklarning 
rivojlanishiga moyillikni aniqlab berishi mumkin, bu esa klinik qarorlarga ta’sir 
qilishi va kasalliklarni samarali davolashga yoki hatto oldini olishga imkon beradi. 
Genlarimizning qancha nuqsonlari borligini hisobga olsak, har birimizni osongina 
mutant deb atashimiz mumkin. Bunday kamchiliklar har qanday vaqtda oʻzini 
namoyon qilishi mumkin, bu insonning hayotini buzadi yoki uning farzandlariga 
dahshatli kasalliklar beradi. Illatli doira bu nuqson degani (2-rasm). 
3 - rasm Illatli doira sxemasi. 
Kasallikning oilaviy tarixi qanday? 
Oilaviy tibbiy tarix bu bemorning toʻgʻridan-toʻgʻri qon qarindoshlari boʻlgan 
kasalliklar va kasalliklar roʻyxati haqida malumot beradi. Kasallik yoki nuqson 
kamida bir necha avlod uchun aniqlanishi mumkin. Oilaviy tibbiy tarixni tibbiy oila 
daraxti deb qarash mumkin, chunki odamlar oʻrtasidagi genetik munosabatlar va 
ularning tibbiy ma’lumotlari muhimdir. Oilaviy tibbiyot tarixi genetik sababga ega 

---

111 
deb hisoblanadigan turli xil kasalliklar uchun shaxsning xavfini baholashda juda 
muhimdir.
Masalan, erta boshlangan oilaviy altsgeymer - bu irsiy kasallik boʻlib, u Apoe 
deb nomlangan genni oʻz ichiga oladi. Gen onadan yoki otadan meros boʻlib oʻtishi 
mumkin. Ushbu turdagi Altsgeymer kasalligining belgilari 65 yoshgacha 
rivojlanadi. Irsiy genga ega boʻlgan har bir kishi buzilishni rivojlantirmaydi. Erta 
oilaviy Altsgeymer kasalligi uchun xavf omil faqat Apoe oilaviy tarixi boʻlgan 
odamlarda yuqori boʻladi. Taxminlarga koʻra, saraton kasalligining 5 dan 10 
foizigacha meros qilib olinadi. Saraton uchun genetik tekshiruv oʻtkazilgach, koʻp 
a’zolarga ega oilalarning DNKlari kasallikni bir necha avlodlar davomida 
rivojlantiradi va holatlari uchun tekshiriladi. Saraton kasalligining oilaviy anamnezi 
va oilalardagi kasalliklarning oʻrganilgan usullari shifokorlarga bemorlarga qanday 
testlarni topshirishi va qachon topshirishlari kerakligini hal qilishga yordam beradi. 
Masalan, saratonning ma’lum bir turi boʻyicha tavsiya etilgan skrining yoshi 60 
yoshni tashkil etsa, ammo bemorning anamnezi kasallikning genetik xususiyatini 
koʻrsatadigan boʻlsa, shifokor, ehtimol, odamni ancha yoshroq tekshiruvdan 
oʻtkazish kerak degan qarorga keladi. Shuni ta’kidlash kerakki, ayrim hollarda 
kasallikning oilaviy tarixi murakkab boʻlishi mumkin. Masalan, oiladagi alkogolizm 
tarixi xijolat yoki mavzuni ochishni istamaganligi sababli ahamiyatsiz boʻlishi yoki 
oshkor etilmasligi mumkin. Oilaviy tibbiyot tarixi odatda qon qarindoshlari bilan 
aloqa qilish orqali tuzilishi kerak. Qarindoshlar kasallikning oldini olish uchun 
oilaning avlodlari oʻrtasida genetik holatlarni anglash muhimligini anglaganlarida, 
ular koʻpincha shaxsiy sogʻliqni saqlash ma’lumotlarini oshkor qilishadi. Koʻpgina 
odamlar, shuningdek, bolali juftliklar uchun irsiy kasallikni bolalariga yetkazish 
xavfini bilish muhimdir.
Oilaviy anamnez bemorning anamnezining muhim qismidir, ammo shuni 
yodda tutish kerakki, har xil kasalliklar uchun xavfni baholash qanchalik foydali 
boʻlsa ham, bu bemorning kelajakdagi sogʻligʻini aniqlashning faqat bir qismidir. 
Ba’zi kimyoviy moddalar ta’sirida, shuningdek, odamning vazni, ovqatlanish tartibi 
va jismoniy mashqlar kasallik xavfini kamaytirishi yoki oshirishi mumkin. Masalan, 
koʻp odamlar genetik jihatdan diabetning ikkinchi turiga moyil boʻlishadi, ammo bu 
odamlarning hammasi ham kasallikni rivojlantirishi shart emas. Tadqiqotlar shuni 
koʻrsatdiki, 2-toifa diabetga chalingan odamlar toʻgʻri ovqatlanish va jismoniy 
mashqlar bilan undan qochishlari mumkin. Odatda, genetik kasalliklar kamdan-
kam uchraydigan yoki yetim kasalliklardir. Bunday kasalliklarning diagnostikasi 
tibbiyotning shaxsiy yoʻnalishini shakllantiradi. Yetim tashxis «noyob» bemorni 
individual boshqarish, davolash va reabilitatsiya qilishni rivojlantirishni nazarda 
tutadi. Aniq genetik tashxis oiladagi naslning prognozini aniqlashga imkon beradi. 
Zamonaviy tibbiy texnologiyalar, hatto ogʻir oilaviy tarixga ega boʻlsa ham, 
sogʻlom bola tugʻilishini rejalashtirishga imkon beradi.
Genetika mutaxassisi qabulida koʻpincha jismoniy va psixomotor 
rivojlanish kechiktirilgan juda jiddiy bemorlar bor. Koʻpgina irsiy kasalliklarda 
patogenetik terapiya mavjud emas. Bunday hollarda simptomatik davolash va 

---

112 
reabilitatsiya amalga oshiriladi. Bunday choralar ham ta’sir qilishi va individual 
oilaning hayot sifatini ta’minlashi mumkin.