Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

Individual psixologiya- psixologiyadagi freydizm oqimidan ajralib chiqqan A. 
Adler taʼlimotiga asoslangan yoʻnalish. Individual psixologiya kishining ijtimoiy 
xususiyati negizida tugʻma ijtimoiy hissiyot yotadi, biroq bu hissiyotning toʻla 
taraqqiy etishi uchun uni tarbiyalash lozim, deb hisoblaydi.
Individual 
psixologiya 
nuqtai 
nazaridan 
bola 
shaxsining 
tuzilishi 
(individualligi) ilk bolalik (5 yoshgacha boʻlgan) davrida alohida «turmush tarzi» 
koʻrinishida namoyon boʻladi va u bolaning butun kelgusi psixik rivojlanishini 
belgilab beradi. Bola oʻz tana aʼzolarining hali yetarlicha takomillashmaganligi 
tufayli nomukammallik hissini tuyadi, buni bartaraf etishga urinish davomida bola 
oʻz-oʻzini anglab, maqsadlari shakllana boradi. Agar bu maqsadlar real boʻlsa, shaxs 
meʼyorida rivojlanadi, mabodo haqiqatdan yiroq boʻlsa, u holda shaxs nevrotik va 
jamiyatga zid xususiyatlar bilan shakllanadi. Ilk bolalik yoshida tugʻma ijtimoiy 
hissiyot bilan nomukammallik hissi oʻrtasida qarama-qarshilik paydo boʻladi, bu hol 

---

17 
kompensatsiya va oʻta yuqori kompensatsiya vositalarini ishga solib yuboradi. Bu 
hukmronlikka, boshqalardan ustun boʻlishga intilishni va xulq-atvorning ijtimoiy 
qadrlanadigan meʼyorlaridan ogʻishni keltirib chiqaradi. Bunday nevrotik 
subʼyektlarga yordam qilish psixoterapiyaning vazifasidir. Ulardan gurux 
psixoterapiya usullarida foydalanildi.
Guruh psixoterapiyasi - bu psixoterapiyaning bir turi boʻlib, unda maxsus 
yaratilgan guruh psixoterapevt rahbarligida muntazam ravishda quyidagi 
maqsadlarga erishish uchun uchrashadi: ichki nizolarni hal qilish, stressni 
yengillashtirish, xulq-atvordagi ogʻishlarni tuzatish va boshqa psixoterapiya ishlari. 
Dastlab guruhiy tartibda ishlab chiqilgan psixoterapiya usullari mavjud. Masalan: 
psixodrama, sotsiodrama, psixogimnastika kabi va boshqalar.
Zamonaviy guruh terapiyasining keng tan olingan otasi Bostonda yashagan 
ichki kasalliklar boʻyicha mutaxassis Jozef Xersi Prattdir.
1905-yilda Pratt koʻplab sil kasalligiga chalingan bemorlarni davoladi. 
Tuberkulyozning psixologik holati va jismoniy kechishi oʻrtasidagi bogʻliqlikni 
anglagan holda, Pratt kasallikni emas, balki bemorni davolashga qaror qildi. Pratt sil 
kasalligi bilan kasallanganlarni qimmatbaho kasalxonada yotishga qodir emasligi 
sababli guruhlarga birlashtirdi va bemorlarga sil kasalligi gigienasi, dam olish, toza 
havo va yaxshi ovqatlanish zarurligi toʻgʻrisida gapirib berdi. Uning bemorlari 
kasallik jarayonida ijobiy oʻzgarishlarni, birlashish va bir-biriga gʻamxoʻrlik qilish 
qobiliyatini shakllantirishni koʻrsatadigan kundaliklarni yuritdilar. Natijada, 
ularning ahvoli bemorlarga qaraganda yaxshiroq va tezroq oʻzgarishni boshladi, 
oʻsha vaqt uchun qimmat va klassik davolanishni olish. Pratt guruhning oʻzi va 
a’zolarining bir-biriga ta’siri yuqori psixoterapevtik omilga ega ekanligini, bu asosiy 
kasallikning rivojlanishiga ijobiy ta’sir koʻrsatishini ta’kidladi. Pratt oʻzining 
natijalarini tahlil qildi va baholadi, shu asosda keyinchalik jismoniy kasalliklarga 
duch kelmaydigan odamlar uchun guruh psixoterapiyasi usulini ishlab chiqdi.
“Guruh psixoterapiyasi” atamasini birinchi boʻlib ishlatgan – bu 
psixodramaning yaratuvchisi J. Moreno boʻlib, 1925- yilda Amerikada joriy qilgan, 
aslida bu guruh terapiyasi edi. Morenoning guruh terapiyasidan foydalanishga 
boʻlgan dastlabki urinishlari Ikkinchi Jahon urushi paytida juda tezlashdi, oʻshanda 
jangda yarador boʻlgan koʻplab psixiatrik bemorlar va faqat ozgina oʻqitilgan 
psixiatrlar individual terapiyani amaliy boʻlmagan holga keltirdilar va yangi, yanada 
tejamkor davolanishga ehtiyoj paydo boʻldi. Guruh psixoterapiyasining gullagan 
davri XX asrning 60-yillarida boshlangan. Guruh terapiyasini turli xil klinik 
sharoitlarda va turli xil klinik muammolarga qoʻllashdi. Shunday qilib, gumanistik 
psixologiya vakillaridan biri Karl Rojers guruh shakllariga katta ahamiyat berib, 
ularda psixoterapevt ishtirokchilar uchun namuna boʻlib, shu bilan bezovtalikni yoʻq 
qilishga va oʻz-oʻzini ochib berishni rivojlantirishga hissa qoʻshadi va guruh a’zolari 
oʻrtasidagi munosabatlar terapevtik oʻzgarish uchun maqbul sharoit yaratishi 
mumkin. Uning “mijozlarga yoʻnaltirilgan terapiyasi” va “uchrashuvlar guruhi” 
tushunchasi avtoritarizmga qarshi, direktiv boʻlmagan psixoterapiya uchun asos 
yaratdi.

---

18 
Psixoterapiya ikkita asosiy ish formatini oʻz ichiga oladi - guruh va individual. 
Ularning har birining oʻziga xos ijobiy va salbiy tomonlari bor, koʻp narsa mijozning 
maqsadlariga, uning hozirgi holatiga yoki shaxsiy xususiyatlariga bogʻliq. Kimgadir 
ishning individual formati, kimgadir-guruh tavsiya etiladi. Guruh psixoterapiyasi bir 
vaqtning oʻzida bir nechta mijozlarga yordam koʻrsatiladigan psixoterapiya usuli 
sifatida tushuniladi. Guruh psixoterapiyasining paydo boʻlishi, Morenoning 
soʻzlariga koʻra, psixoterapevtlarning yetarli emasligi va vaqtni tejashga bogʻliq.