Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

Terapevt boʻlish: ichki koʻrinish 
Bizning e’tiborimizga psixoterapiya yoki konsultatsiya kursiga qanday 
lahzalar ta’sir qilishi mumkinligi, unga bevosita aloqador boʻlgan mavzudagi bir 
nechta fikrlarni keltirilgan. Boshqacha qilib aytadigan boʻlsak, bu safar gap darajalar 
soni, obroʻsi yoki ish uslublari haqida emas, balki mijoz terapevt oldida stulda 
oʻtirganda nimani koʻzga tashlaydi. Ushbu nuqtai nazardan «psixolog», 
«psixoterapevt» va «terapevt» atamalari sinonim sifatida ishlatiladi.
Mijoz mashgʻulotga kelgan birinchi fikrlardan biri terapevtning tashqi 
qiyofasiga yoki qiyofasiga e’tibor beradi. Albatta, har kim boshqacha narsani qayd 
etadi. Kimdir psixologni otasiga (agar u erkak boʻlsa) yoki onasiga (agar ayol boʻlsa) 
oʻxshash deb bilsa, boshqalari uning yuzidagi tanish yoki hatto badiiy belgilarni 
taxmin qilishadi. Mijozning fikriga koʻra, juda yumshoq yoki juda qattiq, 
terapevtning xususiyatlari noziklikdan xavotir va qoʻrquvgacha juda kuchli 
hissiyotlarni keltirib chiqarishi mumkin. Terapevtga kelsak, bu oʻziga xos 
xususiyatlarni bilish va hisobga olish kerak, ammo bu har doim ham shunchaki 
oddiy emas, chunki hatto psixologning oʻzini tashqaridan koʻrib chiqishi nafaqat 
xolislikka intiladi. Amalda Ba’zi mijozlar siz kutganingizdan koʻra koʻproq 
kuzatuvchan boʻlishadi. Masalan, psixolog odamlarni «oʻqiy» oladigan va nimani 
yashirishni istayotganini koʻra oladigan odam, deb taxmin qilsak, mijoz qarshi 
oʻyinni boshlashi mumkin va bir necha mashgʻulotlardan soʻng terapevtning u yoki 
bu reaksiyasiga qanday imo-ishora yoki taqlid oʻzgarishi kuzatiladi. Masalan, musht 
yumgan holda mijoz gʻazabini yoki tarangligini, qizarib ketgan yuzida xijolatni, 
boshini qashishida chalkashliklarni amalga oshirishi mumkin. Albatta, bularning 
barchasi har bir insonga xos boʻlgan tabiiy hodisalardir, ammo agar terapevt tegishli 
his-tuygʻularni boshdan kechirsa va ularda ushlanib qolsa, ularni tan olishdan bosh 
tortsa, bu muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Bunday holda, mijoz oʻz ruhini 
begonaga ochishga tayyorlanayotgan har bir kishiga sukut boʻyicha xos boʻlgan 
ishonchsizlik sezilarli darajada oshishi mumkin. Shuning uchun psixoterapevtga 
qoʻyiladigan talablardan biri, toʻgʻri kasbiy tayyorgarlikdan tashqari, muvofiqlikdir. 
Boshqacha qilib aytganda, ichki tarkibning tashqi koʻrinishga mosligi, uni kuzatib 
borish va tanib olish qobiliyati.
Xuddi mimika va imo-ishoralar singari, terapevtning holati ham juda koʻp 
ma’lumot beradi. Hech kimga sir emaski, oʻzaro bogʻlangan qurollarda (men buni 
ta’kidlayman) yaqinlikni, oldinga egilishda esa bosim va tajovuzni koʻrish mumkin. 
Ovoz ohangining oʻzgarishi, masalan, tinchlikdan taranglikka yoki quvnoqdan 

---

235 
jiddiyga, terapevt kayfiyatining oʻzgarishini ham koʻrsatishi mumkin. Albatta, 
ushbu fikrlarning barchasini alohida koʻrib chiqish mutlaqo toʻgʻri emas, chunki ular 
tarkibida koʻproq narsani aks ettiradi. Shunday qilib, terapevt mijoz bilan ishlashda 
u yoki bu tarzda u koʻplab xabarlarni sezdirmasdan efirga uzatishi mumkinligini 
hisobga olishi kerak, shu bilan birga mijoz bu signallarni juda yaxshi koʻradi.
Psixoterapevtning oʻqitish metodlari oʻqituvchi va talabalarning ketma-ket, 
oʻzaro bogʻliq harakatlarining tartiblangan tizimi, shu jumladan bir xil texnika, 
vositalar, oʻrganilgan materialni taqdim etish usullari, uni oʻzlashtirishni va bilim, 
koʻnikma va malakalarga aylanishini ta’minlashga yordam beradi. Bizning 
fikrimizcha, poliklinika terapiyasi fanida oʻqitish usullarini tanlash fanning maqsad 
va vazifalari bilan belgilanadi. Gap kelajak terapevtning kommunikativ, diagnostik, 
terapevtik, ekspert, profilaktika, sanitariya-maʻrifiy, tadqiqot va hokazolarning 
kasbiy vakolatlarini shakllantirish haqida ketmoqda. Shu bilan birga yangi ta’lim 
texnologiyalarini elektron shaklda joriy etish, ta’lim, masofaviy ta’lim 
texnologiyalari, simulyatsiya texnologiyalari tuman terapevtining asosiy 
vakolatlaridan biri, ya’ni kommunikativ shakllanish oʻrnini bosmasligi kerak.
Kommunikativ kompetentsiyani shakllantirish uchun interaktiv oʻqitish 
usullari qulay oʻquv sharoitlarini yaratishda samarali boʻladi. Bunda talaba oʻz 
yutugʻini, uning intellektual kompetentsiyasini his qiladi, bu esa oʻquv jarayonini 
samarali qiladi. Barcha talabalar oʻquv jarayonida qatnashadilar oʻquv materialini 
tushunish, uni amalda qoʻllash usullari va bu haqda mulohaza yuritish imkoniyatiga 
ega. Masalan, rol oʻynash va ishbilarmonlik oʻyinlari jarayonida shoshilinch yordam 
koʻrsatish, davolash kursi, kasalxonaga yotqizish yoki bemorni uyiga tashrif 
buyurish koʻrsatkichlari, epidemiyaga qarshi choralar koʻrish, mehnatga oid 
tavsiyalar ishlab chiqish va profilaktika choralarini ishlab chiqish kabilar nazarda 
tutiladi. Taklif etilayotgan vaziyatlarni tahlil qilish jarayonida va natijalariga koʻra 
talabalar oʻzlarini tutish va muomala qilishning samarali va samarasiz usullari 
haqida mulohaza yuritadilar, yangi zamonaviy axborot manbalarini oʻrganishga, 
amaliy va kommunikativ koʻnikmalarini oshirishga, yangi bilim va koʻnikmalarga 
ega boʻlishga daʻvat etadilar. Shu bilan birga, bemor bilan shaxsiy aloqada boʻlish 
talabaning ish vaqtining yarmini olishi kerak va ayniqsa, mustaqil ish olib borish 
jarayonida. Tahlil natijalari shuni koʻrsatadiki ambulatoriya sharoitida 
oʻquvchilarning 41% bemor bilan dastlabki aloqada, ayniqsa uyga tashrif 
buyurishda qiynaladi. Shu munosabat bilan, treningning barcha keyingi 
bosqichlarida kommunikativ kompetensiyani shakllantirishga alohida e’tibor 
berilishi kerak.