Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

 
8. 4. Oilaga yordam berayotgan mutaxassisning oʻziga xos xatoliklari. 
 Hozirgi vaqtda oilaviy maslahat butun dunyo aholisi orasida eng mashhur 
psixologik yordam turi hisoblanadi. Turli yoshdagi odamlar nikohgacha boʻlgan 
davrdagi muammolarni hal qilish, oilaviy munosabatlar, ota-ona va bola 
munosabatlari, er (xotin)ning ota-onasi bilan muloqot, oila a’zolaridan birining 
shaxsiy muammolarini (masalan, turmush oʻrtoqlar) va boshqalarni oʻz ichiga oladi.

---

236 
Shu munosabat bilan ushbu turdagi psixologik yordamning turli xil 
maqsadlarini ta’kidlash mumkin: 
- oila, turmush, nikoh, otalik, onalik qadriyatlarini shakllantirish; 
- disfunksional rollarning oʻzaro ta’sirini oʻzgartirish, oila a’zolari tomonidan 
ijro etiladigan rollarning repertuarini kengaytirish; 
- shaxslararo aloqani takomillashtirish, oila a’zolarining bir-biri bilan va tashqi 
dunyo bilan samarali oʻzaro aloqalari; 
- nizoli vaziyatlarning oldini olish qobiliyatini shakllantirish va rivojlantirish, 
agar ular paydo boʻlsa, ularni hal qilishning konstruktiv usullari; 
- oilaning ishlashiga konstruktiv munosabatni shakllantirish, oʻz hayoti, 
yaqinlari hayoti va umuman oilaviy hayot tuzilishi uchun mas’uliyat, hayotiy 
faoliyatni rivojlantirish; 
- har bir oila a’zosi uchun shaxsiy oʻsish imkoniyatini ta’minlash; 
- qiyin hayotiy vaziyatni tushunish va qabul qilishda yordam berish 
(azoblanishni istisno qilmasdan), undan ijobiy chiqish yoʻllarini izlash, oʻziga 
ishonish va oʻz kelajagini rejalashtirish.
Shaxsiy maqsadlarning xilma-xilligiga qaramay, oilaviy maslahatning 
umumiy maqsadi shaxs va umuman oilaning hayotiy kuchini shakllantirish, 
rivojlantirish va ta’minlashni belgilash mumkin. Shunday qilib, oilaviy maslahat 
oilaviy muammolar va ularning asosiy sabablarini tushunishda ixtisoslashgan 
yordam berish usuli sifatida aniqlanishi mumkin; oila a’zolarida konstruktiv xulq-
atvorni, his-tuygʻularni shakllantirish, rivojlantirish va qoʻllab-quvvatlash, 
shuningdek, oilaviy hayotning qiyin masalalari boʻyicha qaror qabul qilish 
qobiliyatini oʻz ichiga oladi.
Oilaviy maslahat oʻziga xos xususiyatlarga, chegaralarga, aralashuv doirasiga 
ega. Psixologning amaliy faoliyati bilan bogʻliq ravishda psixologik hamjamiyat 
tomonidan qabul qilingan umumiy axloqiy tamoyillarga boʻysunishiga qaramay, 
maqsadlarning xilma-xilligi ushbu turdagi psixologik yordamga xos axloqiy 
talablarni taqsimlashni talab qiladi.
Bizning nuqtai nazarimizdan, tizim sifatida turmush oʻrtoqlar (ota-onalar) va 
oila bilan maslahatlashadigan psixolog faoliyatiga tegishli boʻlishi mumkin boʻlgan 
umumiy me’yorlardan Ba’zilari haqida toʻxtalamiz. Shu maqsadda biz Sankt-
Peterburg oilaviy psixologlar assotsiatsiyasining individual va oilaviy psixologik 
konsultatsiyasi sohasida psixologlarga maslahat berish axloq kodeksini 
(normalarini) asos qilib olamiz. Taxminan bir xil tarkibga ega boʻlgan Ba’zi 
tamoyillarni ataylab birlashtiramiz, ammo biz ularning axloq kodeksida mijozlar 
bilan oilaviy psixologning xulq-atvor normalarini belgilaydigan mustaqil prinsiplar 
ekanligiga toʻliq qoʻshilamiz. Bu assotsiatsiyaga oilaviy psixolog faoliyati ustidan 
nazoratni amalga oshirish va ularning huquqbuzarliklari uchun unga nisbatan 
sanktsiyalar qoʻllash imkoniyatini beradi.
Quyida oilaviy psixologlarning xulq-atvorining umumiy qoidalari keltirilgan.
1. Vakolat chegaralari. Ushbu tamoyil avvaliga biron bir sababga koʻra 
ajratilgan. Koʻpincha, oilaviy psixolog muammolarni yechishni faqat nazariy 
bilimlarga asoslangan holda, tajribasiz, amaliy bilimsiz va tegishli malakasiz olib 

---

237 
boradi. Masalan, psixolog nikoh mojarosining muhim sabablaridan biri deb topgan 
jinsiy kelishmovchilik bilan ishlash maxsus tibbiy tayyorgarlikni talab qiladi. 
Bunday holda, turmush qurgan juftlikni ushbu turdagi professional yordamga 
ixtisoslashgan jinsiy terapevt yoki psixoterapevt bilan maslahatlashuvga yuborish 
yanada axloqiydir va turmush oʻrtoqlar ushbu mutaxassis bilan muloqot qilgandan 
soʻng, yoʻqolgan ijobiy aloqa shakllarini tiklash boʻyicha ishlarni davom ettirishadi.
Psixolog-maslahatchilar kasbiy faoliyat bilan faqat oʻz vakolatlari doirasida 
shugʻullanadilar. Bu ma’lumot, malaka oshirish shakllari va tegishli kasbiy tajriba 
bilan belgilanadi. Kasbiy faoliyat bilan bogʻliq qaror qabul qilishda psixolog-
maslahatchi uning malakasi va ayrim individual farqlari (yoshi, jinsi, millati, dini, 
jinsiy orientatsiyasi, psixologik muammoning turi, jismoniy yoki ruhiy buzuqlik) 
bilan mijozlar bilan ishlash tajribasini, til yoki ijtimoiy-ekologik nomik maqom va 
boshqalarni oʻz ichiga oladi. Oʻzini va kasbini hurmat qiladigan malakali psixolog 
eng muhimi, unga yordam soʻrab murojaat qiladigan odamlar ushbu texnologiya 
bilan ishlash nazariyasi va amaliyotini yaxshi biladigan yoki maslahat yoʻnalishi 
boʻyicha mutaxassis rahbarligida nazoratdan oʻtishlari kerak. Bu oilaviy psixolog 
uchun yangi boʻlgan yoki mijoz sifatida maslahat berishda shaxsiy ishtirok etadi.
Qabul qilinadigan oʻquv standartlari hali ishlab chiqilmagan faoliyat 
sohalarida psixologlarga maslahat berish, oʻz ishlarining malakasini oshirish, 
mijozlarni mumkin boʻlgan zararlardan himoya qilish uchun hamma narsani qiladi.
Oilaviy maslahat amaliyoti ikki psixologga oila bilan ishlashga imkon beradi 
va Ba’zida ragʻbatlantiradi. Xususan, ushbu amaliyot tizimli oilaviy terapiyada, 
ulardan biri yetakchi, ikkinchisi yordamchi – kooperapevt (birgalikda maslahatchi) 
boʻlganda faol foydalaniladi. Ikki maslahatchi psixolog (psixoterapevt) oʻrtasidagi 
muloqotning axloqiy talablari ushbu yoʻnalish mafkurasi va oila hal qilgan 
muammolarning oʻziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi. Nazorat ostidagi 
psixologlardan kooperapevt (birgalikda maslahatchi) sifatida foydalanish 
taqiqlanmaydi, chunki bu oilaga psixologik yordam koʻrsatishda tajriba va malakaga 
ega boʻlish imkonini beradi. Nazoratda ishtirok etish asosida oilaviy psixolog 
litsenziyani, ma’lum bir usul yordamida ishlashga ruxsat oladi. Oilaviy psixologning 
ishini namoyish etish uchun talabalar mijozlardan ogʻzaki ruxsat olishlari kerak, ular 
tez-tez maslahat beruvchiga buni kelishishdan koʻra rad etishadi. Videotasvirga 
olingan konsultatsiya sessiyasini tahlil qilish ham axloqsizdir, chunki bu maxfiylik 
va vakolat tamoyillarini buzadi. Kasbiy va axloqiy jihatdan malakali psixolog-
oʻqituvchi va rahbar aktyorlar oila a’zolari rollarini oʻynaydigan maʻrifiy 
videofilmlardan foydalanishi bejiz emas.
Maslahat 
psixologlari 
oʻzlarining boʻysunuvchilari, rahbarlari va 
yordamchilariga oʻzlarining vakolatlari (ta’lim, tajriba, oʻqitish va h. k. ) asosida 
mustaqil ravishda yoki nazorat ostida boʻlishidan qat’iy nazar oʻzlari hal qila 
oladigan mas’uliyatni yuklaydi.
Psixologlar oʻzlarining kasbiy faoliyatlarida boshqa odamlarning oʻzlariga 
xos boʻlmagan munosabat, qarashlar, axloqiy me’yorlar va boshqalarga boʻlgan 
huquqlarini hurmat qilishadi.

---

238 
Diskriminatsiya. Oʻzining mazmuni boʻyicha kamsitmaslik prinsipi deyarli 
avvalgi prinsipga oʻxshaydi. Shaxsning huquqlari va erkinliklarini hurmat qiladigan 
psixologlar mijozlarga nisbatan kamsituvchi xatti-harakatlarga qodir emaslar. Shu 
bilan birga, ushbu tamoyil shaxsiy va oilaviy psixologik maslahat sohasida psixolog-
maslahatchi uchun axloq qoidalarining mustaqil bandi sifatida haqli ravishda 
chiqarilgan.
Shaxsiy muammolarga munosabat. Ba’zi psixologlar oilada psixolog sifatida 
faqat oilada ajoyib, er (xotin), ota (ona) boʻlib ishlagan kishilargina ishlay olishiga 
ishonadilar. Bu munozarali bayonot. Turli sabablarga koʻra bolani otasiz (onasiz) 
tarbiyalaydigan juda koʻp professional va samarali oilaviy psixologlar mavjud, ya’ni 
. sherik bilan xayrlashish tajribasiga ega boʻlish; sogʻligʻi sababli katta ehtimol bilan 
farzand koʻrmang, yolgʻiz yashash, nikoh tuzish yoki saqlashni uddalay olmagan, 
Ba’zilar uchun bola unchalik omadli, tajovuzkor emas, boshqalar bilan, shu 
jumladan, turmush oʻrtoqlar bilan munosabatlarni qanday oʻrnatishni bilmaydi (bu 
holda biz kattalar bilan bolalari haqida gaplashamiz).
Hech shubha yoʻqki, psixolog oilaviy muammolarni hal qilmasdan oilaviy 
maslahat sohasida shugʻullanishga haqli emas. Aks holda, oʻzlarining oilaviy 
muammolari haqidagi fikrlar va tashvishlar maslahat natijalarining muvaffaqiyatiga 
ta’sir qilishi mumkin.
Psixologlarga maslahat berish ularning shaxsiy muammolari kasbiy faoliyat 
samaradorligiga ta’sir qilishi mumkinligini yaxshi bilishadi. Ular oʻzlarining kasbiy 
faoliyatini amalga oshirishda toʻsiq boʻlishi mumkin boʻlgan shaxsiy muammolarini 
shakllantirishning iloji boricha dastlabki bosqichlarida tan olish uchun hamma 
narsani qilishlari shart. Kasbiy faoliyatni amalga oshirishda shaxslararo aniqlangan 
toʻsiqlarni 
bartaraf 
etish 
uchun 
psixolog-maslahatchilar 
hamkasblaridan 
professional yordam soʻrab, shu vaqtga qadar ularning kasbiy faoliyatiga qoʻyilgan 
cheklovlarni aniqlaydilar.