Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

Ushbu faoliyatning muvaffaqiyati bir qator shartlarga bogʻliq: 
• tarbiyaviy tadbirlarni ota-onalarning haqiqiy hayoti bilan bogʻlash; 
• ota-onalarning umumiy madaniyati darajasi, ularning hayotiy tajribasi; 
• ota-onalarning maxsus pedagogik tayyorgarligi.
Oila hayotining dastlabki yillarida bolaga ayniqsa kuchli, ajralmas ta’sir 
koʻrsatadi. Ammo u ta’lim muassasalariga qabul qilinganidan keyin ham davom 
etmoqda. Ota-onalarning bolaga ta’siri maktab yillarida davom etadi. Bundan 
tashqari, oila insonga butun hayoti davomida ta’sir koʻrsatadigan yagona ta’lim 
muassasasidir. Bola oʻsib ulgʻaygan sari bunday ta’sir monopoliyadan chiqib ketishi 
boshqa masala, oila oʻz ta’sirini tobora boshqa ijtimoiy institutlar: maktab, mehnat 
jamoasi va boshqalar bilan baham koʻrishni boshlaydi.
Bir-biriga yozishmalar, izchillik, turli xil ta’lim muassasalarining oʻzaro 
ta’siri - oila, maktab, jamiyatdan iborat. Bu butun ta’lim tizimi samaradorligining 
eng muhim shartidir. Amaliy dalillar shuni koʻrsatadiki, samarali psixoterapevtlar 
ruhiy salomatlikka moyil boʻlib, oʻz muammolarini hal qilishda muvaffaqiyat 
qozonishadi. Bu fazilatlar nafaqat mijozlarga namuna sifatida namoyish etish uchun 
yaxshi. Ishonchli, muvozanatli odam oʻz xatti-harakatlarini yaxshiroq nazorat qiladi, 
bu mashgʻulotlar paytida juda muhimdir. Psixoterapevt mijozning hisobidan oʻz 
ehtiyojlarini qondirishdan bosh tortish uchun ajoyib irodani talab qiladi. Bu turli 
shakllarda boʻlishi mumkin: zararli, ahamiyatsiz savoldan qiziqishni qondirish, 
mijozni haddan tashqari aniq bayonotlarga undash va hattoki erotik, dushmanlik 
impulslari yoki manipulyatsiya qilishni istash vahokazo. Psixoterapevt terapevtik 
shovqinning barcha bosqichlarida oʻzini nazorat qilishi, xususan, oʻzini tutishini 
kuzatishi, begona fikrlarga chalgʻimasligi, aniq va aniq gaplashishi, suhbatni oʻziga 
oʻtkazmasligi kerak. Bunday oʻzini oʻzi tarbiyalash yuqori hissiy barqarorlikni va 
rivojlangan shaxslararo koʻnikmalarni talab qiladi.
Yaxshi psixoterapevtlar, avvalambor, toʻlaqonli odamlar ekanligi sababli, ular 
turli vaziyatlarda samarali ishlashga qodir va boshqalarni chaqirgan hamma narsani 
aniq namoyish eta oladilar. Effektiv psixoterapevtning toʻlaqonli shaxs sifatida 
berilgan klassik ta’rifida Karxuff va Berenson (1977. y,) oʻzlarining kredosini 
tuzadilar: “Oʻzingizga va shunga koʻra boshqalarga talablar qoʻyish uchun siz 
13
Ardabyev A.I.Lyudvig Feyerbaxning ateizmi- M., 1963.y. - 183 b 

---

241 
jismoniy, hissiy va intellektual jihatdan toʻliq boʻlishingiz kerak. Oʻlchovlar 
boshqalar bilan chambarchas bogʻliqdir. Uchala oʻlchovda ham eng yuqori 
darajalarga erishgandan soʻng, inson toʻliq ishlay boshlaydi, ya’ni bu uchta 
oʻlchovning yigʻindisidan koʻproq narsa. Shu paytdan boshlab kosmologiya 
qonunlari kuchga kiradi. Jismoniy kuch unga yaqinlarini himoya qilishga yordam 
beradi. Hissiy yetuklik sizning e’tiqodingizni himoya qilishga imkon beradi. 
Rivojlangan aql odamlarga foyda keltirishga imkon beradi”.
Psixoterapevtik aralashuvning afzalliklari ushbu jarayonda qoʻllaniladigan 
nazariya yoki aniq texnikalar toʻplami bilan belgilanmasligiga tobora koʻproq 
ishonch hosil qilsa boʻladi. Samarali psixoterapevtlar deyarli barcha nazariy 
yondashuvlarning vakillari orasida tanilgan. Gipoterapiya va bioenergetikadan 
tortib, klassik shaklda psixoanalizgacha boʻlgan turli xil aralashuvlar, usullar va 
strategiyalar samaradorligi toʻgʻrisida koʻplab dalillar mavjud. Psixoterapevtning 
shaxsiyati juda muhimdir. Har qanday davolovchi qadim zamonlardan beri xarizma 
va hokimiyatga ega boʻlgan, oʻz gʻoyasi bilan boshqalarni qanday qilib oʻziga jalb 
qilishni, yetakchilik qilishni bilgan. Shuning uchun ham Gippokrat va Suqrot 
davridan tortib oʻtgan asrning taniqli klinisyenlariga qadar boʻlgan shifokorlar 
oʻzlarining qobiliyatlarini aniq namoyish etishdi. Darhaqiqat, Freyd, Yung, Adler, 
Sallivan, Reyx, Lakan, Kohut, Ellis, Rojers, Perls, Volpe, Lazarus, Bern, Frankl, 
May, Erikson, Xeyli kabi taniqli psixoterapevtlar ham xuddi shunday qilishdi - 
oʻzlarini saqlab qolish, oʻz-oʻzini improvizatsiya qilish, kuchli tomonlariga 
asoslanib oʻzlarining psixoterapiya uslublarini ishlab chiqdilar. Ularning har biri 
oʻsha paytda mavjud boʻlgan yondashuvlardan noroziligini his qildilar, shuning 
uchun u oʻziga xos manfaatlarga javob beradigan va belgilangan maqsadlarga 
erishishga imkon beradigan oʻzlarini yaratishga urindi. Xuddi shu narsani barcha 
samarali psixoterapevtlar uchun aytish mumkin. Uy jihozlari, kostyumlar va har bir 
detal psixoterapevning oʻzi boʻlishiga imkon beradigan qulay sharoitlarni yaratishga 
moʻljallangan.
Garchi psixoterapevtlar shaxsiyat jihatidan teatr «aktyorlari» dan «majburiy» 
va uslubiy takomilchilargacha, oʻzini tutib turadigan va oson yurishdan tortib to 
haddan tashqari faol va soʻzma-soʻzgacha farq qilsa-da, koʻpgina terapevtlarga xos 
xususiyatlar ham mavjud. Keyingi bobda ushbu davolovchining fazilatlari 
muhokama qilinadi.