Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

Oilaviy ta’limning buzgʻunchiligi. Ta’limning buzgʻunchi turlarining 
quyidagi xususiyatlari ajralib turadi: 
 oila a’zolarining ta’lim masalalari boʻyicha kelishmovchiliklari; 
 nomuvofiqlik, nomuvofiqlik, nomuvofiqlik; 
 bolalar hayotining koʻplab sohalarida vasiylik va taqiqlar; 
 bolalarga nisbatan talablarning kuchayishi, tez-tez tahdidlar, qoralashlar. 
Bolalarning yosh inqirozlari ularning ziddiyatlarining kuchayishi omillari 
hisoblanadi. Yosh inqirozi - bu bola rivojlanishining bir bosqichidan ikkinchisiga 
oʻtish davri. Tanqidiy davrlarda bolalar yaramas, injiq, asabiylashadi. Ular 
koʻpincha boshqalar bilan, ayniqsa ota-onalari bilan ziddiyatga tushadilar. Ular 
ilgari bajarilgan talablarga salbiy munosabatda boʻlib, oʻjarlikka erishadilar. 
Bolalarning quyidagi yosh inqirozlari ajratiladi: birinchi yil inqirozi (chaqaloqlikdan 
erta bolalikka oʻtish); “uch yil” (erta bolalikdan maktabgacha yoshga oʻtish); inqiroz 
6-7 yil (maktabgacha yoshdan boshlangʻich maktab yoshiga oʻtish); balogʻat 
inqirozi (boshlangʻich maktabdan oʻsmirlik davriga oʻtish - 12-14 yosh); oʻsmir 
inqirozi 15-17 yosh. 
Shaxsiy omil. Ota-onalarning bolalar bilan ziddiyatlariga hissa qoʻshadigan 
shaxsiy xususiyatlari orasida ular konservativ fikrlash tarzini, eskirgan xulq-atvor 
qoidalariga va yomon odatlarga (spirtli ichimliklarni isteʻmol qilish va boshqalar) 
rioya qilishni, avtoritar hukmlarni, e’tiqodlarning pravoslavligini va boshqalarni 
ajratib 
koʻrsatishadi. 
Bolalarning 
shaxsiy 
xususiyatlari 
orasida 
oʻquv 
samaradorligining pastligi, xulq-atvor qoidalarini buzish, ota-onalarning 
tavsiyalarini e’tiborsiz qoldirish, shuningdek, itoatsizlik, oʻjarlik, xudbinlik va 
egosentrizm, oʻziga ishonch, yillar va boshqalar kiradi. Shunday qilib, koʻrib 
chiqilayotgan nizolar ota-onalar va bolalarning xatolari natijasi sifatida taqdim 
etilishi mumkin. 
Ota-onalar va bolalar oʻrtasidagi munosabatlarning quyidagi turlari ajratiladi. 
1. Ota-onalar va bolalar oʻrtasidagi munosabatlarning optimal turi; 
2. Buni ehtiyoj deb atash mumkin emas, lekin ota-onalar bolalarning 
manfaatlarini oʻrganishadi va bolalar oʻz fikrlarini ular bilan baham koʻrishadi; 
3. Ota-onalar bolalarning tashvishlarini bolalar bilan boʻlishishdan koʻra 
koʻproq oʻrganishadi (oʻzaro norozilik paydo boʻladi); 

---

27 
4. Aksincha, bolalar bolalarning tashvishlari, qiziqishlari va faoliyatini 
oʻrganishdan koʻra, ota-onalar bilan boʻlishish istagini his qiladilar; 
5. Bolalarning xulq-atvori, hayotiy intilishlari oilada nizolarni keltirib 
chiqaradi va shu bilan birga, ota-onalarning haqli boʻlish ehtimoli koʻproq; 
6. Bolalarning xulq-atvori, hayotiy intilishlari oilada nizolarni keltirib 
chiqaradi va shu bilan birga, bolalarning haqli boʻlish ehtimoli koʻproq; 
7. Ota-onalar bolalarning manfaatlarini oʻrganishmaydi va bolalar ular bilan 
boʻlishish istagini sezmaydilar, ya’ni Qarama-qarshiliklar ota-onalar tomonidan 
sezilmadi va nizolarga, oʻzaro begonalashuvga aylandi. 
Koʻpincha ota-onalardagi nizolar oʻsmirlik davridagi bolalar bilan yuzaga 
keladi. Psixologlar oʻsmirlar va ota-onalar oʻrtasidagi nizolarning quyidagi turlarini 
ajratib koʻrsatishadi: ota-onaning beqaror munosabati toʻqnashuvi (bolani baholash 
mezonlarining doimiy oʻzgarishi); haddan tashqari gʻamxoʻrlik mojarosi (ortiqcha 
vasiylik va ortiqcha umidlar); oʻz huquqlarini hurmat qilmaslik toʻqnashuvi 
(koʻrsatmalar va nazoratning umumiyligi); otalik hokimiyatining toʻqnashuvi (har 
qanday holatda ham mojaroda oʻzinikiga erishish istagi). 
Odatda bola ota-onasining da’volari va qarama-qarshi deistlariga reaksiyalar 
(strategiyalar) bilan javob beradi: 
- qarama-qarshilik (salbiy xarakterdagi koʻrgazmali harakatlar); 
- rad etish (ota-onalarning talablariga boʻysunmaslik); 
- izolyatsiya (ota-onalar bilan istalmagan aloqalardan qochish istagi, 
ma’lumot va harakatlarni yashirish). 
Shundan kelib chiqqan holda, ota-onalar va bolalar oʻrtasidagi nizolarning