Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

Nikoh oldi omillari 
1. Oilaviy hayotga yetuklik 
2. Oila qurish motivlari 
3. Nikohgacha tanishish muddatlari 
1. Iqtisodiy 
2. Reproduktiv 
3. Tarbiyaviy 
4. Rekreativ 
5. Kommunikativ 
6. Regulyativ 
7. Felitsitologik 
Oilaning funksiyalari 

---

33 
4. Nikoh qurish Yoshi 
5. Nikoh qurish shartlari 
6. Oilaviy hayot haqidagi tasavvurlari. 
Nikoh bosqichlari 
Ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish va oʻz kuzatuvlarimiz natijasida biz nikoh 
munosabatlarining quyidagi bosqichlarini aniqladik.
1. Sherik tanlash.  
2. Oʻzaro munosabatlarni romantizatsiya qilish.
3. Nikoh munosabatlari uslubining individualizatsiyasi. Qoidalarni 
shakllantirish.
4. Ekzistensial baholash bosqichi.  
 
1. 4. Oilaviy muammolarda oila tizimining yaxlitligiga ta’sir etuvchi 
aybdor shaxsni qidirishga oid terapevtik voqelikning samarasizligi, Oilaviy 
farovonlik omillari. 
Oilani boshlayotgan odamlar ehtiyojlarning kompleksini qondirishga 
intilishadi. Biroq, oilani shakllantirish nafaqat kelajakdagi turmush oʻrtoqlar orasida 
shakllangan ideal nikoh gʻoyalarini amalga oshirishdir, bu butun murakkabligi va 
xilma-xilligi bilan ikki kishining, soʻngra bir nechta odamning haqiqiy hayotidir. 
Unga doimiy muzokaralar, kelishuvlar, murosaga kelish va albatta qiyinchiliklarni 
yengish, har bir oilada mavjud boʻlgan nizolarni hal etish kiradi. Nikohdagi 
muvaffaqiyatsizlik asosan sherik tanlashdagi xatolar bilan belgilanadi: aslida 
tanlangan kishi yoki kerakli shaxsiy xususiyatlarga ega emas, yoki uning 
psixofiziologik xususiyatlari, qarashlari va qadriyatlari yigʻindisi saylovchilar 
gʻoyalari va ehtiyojlariga mos kelmaydi. Umidsizlik sherikning koʻplab ijobiy 
fazilatlaridan qat’iy nazar yuz berishi mumkin. Er va xotin bir-biriga biologik va 
axloqiy omillarga mos boʻlishi, ta’limning turli jihatlarini, siyosiy, madaniy, diniy 
qarashlarni aks ettirishi, shuningdek sheriklarning bir-birining xususiyatlariga 
nisbatan bagʻrikengligi juda muhimdir.
Oila instituti odamlar oʻrtasidagi qarindoshlik munosabatlarini kuchaytiradigan 
urf-odatlar, qonunlar va xulq-atvor qoidalari bilan bogʻliq.
Oila instituti har bir jamiyatda vazifalari, tuzilishi, ijtimoiy roli bilan farq qiladi. 
Ammo barcha jamiyatlarning umumiy jihatlari bor. Oila odamzodning eng uzoq 
bolaligi tufayli paydo boʻlgan. Bolaning ota-onaga qaramligi 15-18 yilgacha davom 
etadi. Ushbu davrda u kattalar tomonidan moddiy va ijtimoiy yordamga muhtoj. 
Voyaga yetgan hayotga tayyorgarlik faqat oilada toʻliq amalga oshiriladi, chunki u 
nafaqat ta’lim, oʻqitish, bilimlarni oʻzlashtirish, balki ism berish, mulk yoki mulkka 
meros huquqi, ijtimoiy mavqeyi va jamiyatdagi mavqeiyiga ega boʻladi.
Oila va nikohning birgalikda eng muhim funksiyalari quyidagilarni oʻz ichiga 
oladi: 
1. Jinsiy munosabatlarni tartibga solish. Nikoh va oila jinsiy munosabatlarni 
muntazam ravishda tartibga soladi, chunki qonunchilik yoki odat boʻyicha kim kim 
bilan va qanday sharoitda jinsiy aloqa qilish kerakligini belgilaydi.

---

34 
2. Aholining koʻpayishi. Agar bir avlodni ikkinchi avlod bilan almashtirish 
uchun oʻrnatilgan tizim boʻlmasa, jamiyat mavjud boʻlolmaydi. Oila - aholini 
toʻldirishning kafolatli vositasi.
3. Ijtimoiylashuv. eski avlod oʻrnini bosadigan yangi avlod ijtimoiy rollarni 
faqat sotsializatsiya jarayonida oʻrganishga qodir. Oila - bu birlamchi sotsializatsiya 
hujayrasi. Ota-onalar oʻzlarining hayotiy tajribalarini bolalariga yetkazadilar, odob-
axloqni tarbiyalaydilar, hunarmandchilik va nazariy bilimlarni oʻrgatadilar, ogʻzaki 
va yozma nutqni oʻzlashtirish uchun asos yaratadilar va ularning harakatlarini 
nazorat qiladilar.
4. Ehtiyotkorlik va himoya. Oila oʻz a’zolarini vasiylik, himoya, ijtimoiy 
ta’minot bilan ta’minlaydi. Bolalar nafaqat boshlari tomi, oziq-ovqat va kiyim-
kechakka muhtoj, balki hayotda hech kim ularga bunday himoya va yordamni taklif 
qilmaydigan paytda otasi va onasining hissiy koʻmagi zarur.
5. Ijtimoiy oʻzini oʻzi belgilash. Shaxs tugʻilishini qonuniylashtirish uning 
huquqiy va ijtimoiy ta’rifini anglatadi. Oila tufayli inson familiyasini, ismini, 
otasining ismini, meros va uy-joyni tasarruf etish huquqini oladi. Shuningdek, oila 
insonning ijtimoiy mavqeini belgilaydi.
N.G.Yurgevich – ma’naviy muloqot seksual, bolalarni dunyoga keltirish, 
tarbiya jarayoidagi hamkorlik, uy xoʻjaligini yuritish uchun zarur vositalarni 
ta’minlash, dam olishni tashkil qilish, oʻzaro moddiy va ma’naviy qoʻllab-
quvvatlash; A.G.Xarchev - aholi sonining qayta tiklash, ijtimoiylashuv, 
xoʻjalikisteʻmol va dam olishni tashkil qilish kabilarni farqlaydi. D.J.Markovichning 
fikricha iqtisodiy hukmronligiga qarab patriarxal va matriarxal oilalar turmush 
oʻrtoqlaridan biri, jamiyat taraqqiyotining tarixiy bosqichlarini tavsiflaydi. 
(Umumiy sotsiologiya. M., 1998. y - 246-bet) Patriarxal oila xususiy mulkka 
asoslangan boʻlib, uning merosxoʻrligi erkak chizigʻi orqali sodir boʻladi. 
Hukmronlikka oʻxshash yetakchilik mezonlari iqtisodiy toifalarga tegishli emas, bu 
shartli xususiyatdir. Er yoki xotinning ustunligi, oilada kim faolroq rol oʻynaganiga 
qarab, oʻzaro kelishuv asosida oʻrnatiladi.