Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

Oilaviy yetakchilik qanday aniqlanadi? 
Jamiyatida erning qudrati umumiy ijtimoiy mavqega, kasbiy faoliyatda 
muvaffaqiyatga va daromadga asoslangan. Zamonaviy jamiyatda turmush oʻrtoqlar 
sotsiologik soʻrovnomaga javob berib, ularning qaysi biri bosh (oila boshligʻi) 
ekanligini aniqlashga qiynaladilar.
Barcha mamlakatlarda oilada qaror qabul qilishda moddiy omil asosiy rol 
oʻynaydi: koʻproq pul topadigan turmush oʻrtogʻi oilada koʻproq kuchga ega. 
Malaka qancha yuqori boʻlsa va shuning uchun bilim darajasi qanchalik baland 
boʻlsa, daromad shunchalik yuqori boʻladi, erkak birdaniga uchta mezon boʻyicha 
oilaviy piramidaning tepasida turadi. Yuqori kasb-hunar holati, shuningdek yuqori 
Oilaning er-xotin orasidagi munosabatlariga ko‘ra turlari 
Avtoritar oila 
Demokratik oila 
Liberal oila 
Aralash oila 

---

35 
daromad. Xotinlar odatda kam daromadga ega. Farzand koʻrgandan keyin ular 
erlariga qaram boʻlib qolishadi, chunki ajrashgan taqdirda oʻzlari oilani boqishlari 
kerak. Agar ayol ishlasa, bu ularning oiladagi imkoniyatlarini avtomatik ravishda 
tenglashtirmaydi. Otalik jamiyatda yuqori ijtimoiy mavqega ega. Insoniyat jamiyati 
shunday tuzilganki, yakuniy qaror kuchli jins vakillaridan kutiladi. Ijtimoiy obroʻsi 
bilan erlar xotinlarini «ezishadi», ularni ishdan tashqari uy ishlarini qilishga majbur 
qilishadi. Ammo ayolning oilada boshliqlikka erishishning yana bir usuli bor. U 
erkakdan kerak boʻlgan barcha narsalarga mehr va muhabbat bilan erishadi. «Erkak 
- bosh, ayol - boʻyin» degan maqol haqiqatni juda toʻgʻri aks ettiradi.
Oilaviy kuch - bu murakkab hodisa. Bu moddiy omillarga bogʻliq boʻlib 
tuyulishi mumkin. Psixologik va axloqiy omillar orqada qolganday tuyuladi. Aslida, 
bir sherikning boshqasiga boʻlgan sevgisining kuchi, shuningdek, bir sherikning 
boshqasiga boʻlgan ehtiyoj darajasi hal qiluvchi rol oʻynashi mumkin. Boshqasiga 
unchalik qiziqmaydigan turmush oʻrtogʻi nikohda hukmronlik qiladi. Agar ayol 
muhabbatga koʻproq ehtiyoj sezsa (koʻpincha shunday boʻladi), unda u 
boʻysunuvchi pozitsiyani egallaydi. Bugungi kunda qaror qabul qilishda ayollarning 
roli aniq oshib bormoqda. Oilaviy hayotning deyarli barcha sohalarida xotin eridan 
koʻra koʻproq qaror qabul qiladi. Ayol uchun yetakchining vazifasi aslida uy 
ishlariga va bolalarni tarbiyalashga qoʻshiladigan qoʻshimcha yukdir. Ammo bu 
yerda paradoks: ayol bir vaqtning oʻzida yetakchiligidan charchagan va doimo unga 
intiladi. U ustunlikka intiladi va shu bilan birga aniq qaramlik namoyon boʻladi: ayol 
yetakchi boʻlgan oilalarda u nikohdan kamroq qoniqadi.
Kamroq kuchga ega boʻlgan turmush oʻrtogʻi uchun, aksincha, koʻproq kuchga 
ega boʻlgan kishini toʻgʻri tushunish muhimdir. Shuning uchun er qoida tariqasida 
xotini uning xatti-harakatlarini toʻgʻri tushunishiga ishonch hosil qiladi. Kuchliroq 
turmush oʻrtogʻi oʻzini boshqasiga qaraganda koʻproq harakat qilish erkinligiga 
imkon beradi. Shu bilan birga, u boʻysunuvchi turmush oʻrtogʻining xatti-
harakatlarini oʻziga qaraganda qattiqroq nazorat qiladi.
Hayotiy siklning birinchi bosqichida shakllangan oiladagi hokimiyat tuzilishi 
keyinchalik oʻzgarishi mumkin. Ba’zilar buyruq berishga, boshqalari itoat etishga 
odatlanishadi. Ayni paytda vatanimiz oilalar uchun noqulay davrlarni boshdan 
kechirmoqda. Ajralish darajasi juda yuqori. Biroq, mamlakatdagi iqtisodiy
vaziyatni barqarorlashtirish va oilaviy qadriyatlarni yaxshilash choralarini koʻrishga 
hali imkon bor. Buning uchun aholi orasida oila haqidagi pozitiv fikrlarni yetkazish 
vatarg‘ibot guruhlari tarkibida psixologlarni jalb qilish kerak.
Ajralish sabablari subyektiv sabablardir, ularni ajralishlari oʻzlari yoki 
mutaxassislar tomonidan belgilanadi. Motivlar faqat turmush oʻrtoqlarning ajralish 
davrida boshdan kechirgan his-tuygʻularini aks ettiradi ammo bunga sabab boʻlgan 
haqiqiy muammolarni emas. Sotsiologlar buni yaxshi bilishadi, ular oʻz 
tadqiqotlarini ajralishlar toʻgʻrisidagi ishlarning materiallariga asoslashadi. Sud 
jarayonida er-xotinlar koʻpincha nikoh buzilishining haqiqiy sababini emas, balki 
ajralish tartibini osonlashtiradigan sabablarni aytib berishadi.