Joqarı oqıw orınlarında qánigelik pánlerden óz betinshe oqıtıwdı shólkemlestiriwdiń mazmunı

Joqarı oqıw orınlarında qánigelik pánlerden óz betinshe oqıtıwdı shólkemlestiriwdiń mazmunı

Aygul Nadırova- NMPI docenti, ilimiy basshı

Marziya Berdibekova- NMPI, Muzıka qánigeliginiń 1-kurs magistrantı
Tayanish sózler: bilimlendiriw, óz betinshe oqıtıw, talabalar, shólkemlestiriwshilik, erkin pikirlew.
Ключевые слова: образование, самостоятельная работа, студенты, интеграция, свободное мышление.
Keywords: education, self-study, students, integration, free thinking.
Bizge belgili bolǵanınday, hár bir mámlekettiń rawajlanıwı, rawajlanıwı yamasa kerisinshe, krizisqa ushırawı sol mámlekettegi bilimlendiriw sistemasınıń qaysı dárejede rawajlanǵanlıǵına baylanıslı boladı. Házirde jańalanıp atırǵan jámiyet ushın hám de erkinlesip atırǵan ekonomikalıq, social hám siyasiy munasábetler ushın, aldı menen, sol sapalarǵa uyqas tárizde iskerlik kórsetiwge ılayıqlı bilimlendiriw sisteması zárúr. Sol sebepten bilimlendiriw sistemasına Ózbekstan Respublikası social rawajlanıwı salasında ústin turatuǵın baǵdar sıpatında jantasıladı.
Óz betinshe oqıw processinde talabalardıń shólkemlestiriwshilik qábiletlerin
rawajlandırıw pedagogikalıq mashqala retinde ekenligin talıqlay otırıp, Ózbekstan Respublikasında joqarı bilimlendiriwdi sistemalı túrde reformalawdıń ústin turatuǵın baǵdarların belgilew, zamanagóy bilim hám joqarı ruwxıy -etikalıq pazıyletlerge iye, erkin pikirleytuǵın joqarı maman kadrlar tayarlaw procesin sapa tárepinen jańa basqıshqa kóteriw, joqarıbilimlendiriwdi modernizaciya qılıw, aldıńǵı oqıtıw texnologiyalarına tiykarlanǵan halda social tarawdıń hám ekonomika tarmaqların rawajlandırıw maqsetinde Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2019- jıl 8- oktyabrdegi PP-5847-sanlı Pármanı tiykarında “Ózbekstan Respublikası joqarı bilimlendiriw sistemasın 2030 jılǵa shekem rawajlandırıw kontseptsiyasi” qabıl etilgenligi áyne usı mashqalalardi saplastırıwǵa qaratılǵanlıǵın aytıp ótiwimiz orınlı.[1]
Ózbekstan Respublikasında joqarı tálimdi sistemalı reformalawdıń ústin turatuǵın baǵdarların belgilew, zamanagóy bilim hám joqarı ruwxıy -etikalıq pazıyletlerge iye, erkin pikir júritetuǵın joqarı maman kadrlar tayarlaw procesin sapa tárepinen jańa basqıshqa kóteriw, joqarı tálimdi modernizaciyalaw, aldıńǵı oqıtıw texnologiyalarına tiykarlanǵan halda social tarawdıń hám ekonomika tarmaqların rawajlandırıw boyınsha úlken jumıslar alıp barılmaqta.
Atap aytqanda, Ózbekstan Respublikası joqarı bilimlendiriw sistemasın 2030- jılǵa shekem rawajlandırıw Kontseptsiyasınıń “Joqarı bilinlendiriw sistemasın rawajlandırıwdıń strategiyalıq maqsetleri hám ústin turatuǵın baǵdarları” dep atalǵan 3- babınıń “Joqarı bilimlendiriw menen qamtıwdı keńeytiw, joqarı maǵlıwmatlı qánigeler tayarlaw sapasın asırıw” dep atalǵan 1-paragrafında “Óz betinshe oqıtıw saatları úlesin asırıw, talabalarda ǵárezsiz bilim alıw, sın kóz-qarastan hám dóretiwshilik pikirlew, sistemalı analiz qılıw, isbilermenlik kónlikpelerin qáliplestiriw, oqıw processinde kompetentsiyalarni kúsheytiwge qaratılǵan metodika hám texnologiyalardı engiziw, oqıw procesin ámeliy kónlikpelerdi qáliplestiriwge baǵdarlaw, buǵan baylanıslı oqıw procesine xalıq aralıq tálim standartlarına tiykarlanǵan aldıńǵı pedagogikalıq texnologiyalar, oqıw baǵdarlamaları hám oqıw metodikalıq materiallardı keń engiziw” máselelerinde bilim alıwshılardıń erkin bilim alıwı, óz betinshe islew ilimiy tájriybelerin úzliksiz asırıw arqalı qánigelerdiń zárúrli kompetentsiyalarini, dóretiwshilik jaratıwshańlıq, izertlewshilik, logikalıq oylawın rawajlandırıwǵa ayırıqsha itibar qaratılǵan.[1]
Búgingi kúndegi bilimlendiriw sistemasında alıp barılıp atırǵan reformalar talabalardıń erkinb pikirlewin rawajlandırıw, individual tálim traektoriyalarına tiykarlanǵan, talabalarda kreativ pikirlew, ámeliy kónlikpelerdi qáliplestiriwge tiyisli mashqalalardi saplastırıwǵa qaratılǵan bolıp tabıladı. Joqarı bilimlendiriw mákemelerinde bul wazıypalardı ámelge asırıwǵa basqıshpa- basqısh ótiw joybarlastırılǵan.
L. V. Golish hám D. M. Fayzullaevalar óziniń alıp barǵan ilimiy izertlew jumıslarında tálim alıwshılar tárepinen óz betinshe jumıstı orınlawda olardıń iskerligi sistemasında kórsetilgen hár bir elementlerdiń tabıslı joybarlaw, shólkemlestiriw, monıtorıń hám bahalaw zárúr ekenligin tiykarlap bergen [5].
Talabanıń ózbetinshe jumısı- arnawlı bir pánnen oqıw baǵdarlamasında programmasında belgilengen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybediń málim bir bólegin talaba tárepinen pán oqıtıwshı máslaháti hám usınısları tiykarında auditoriya hám auditoriyadan tısqarı ózlestiriliwine baǵdarlanǵan sistemalı iskerligi bolıp tabıladı. «Muzıka” páninen talabalar tárepinen óz betinshe jumıstı orınlawı talabalardıń bilimin baqlaw hám bahalaw sistemasınıń qaǵıydası talapları tiykarında qadaǵalaw etiledi. Sol sebepli hár bir professor - oqıtıwshı daslep talabada qábileti hám intellektual múmkinshiliklerine isenim oyatıw, olardı basqıshpa - basqısh ǵárezsiz bilim alıwın tuwrı shólkemlestiriwge uyretip barıwı kerek boladı. Talabalar tárepinen ǵárezsiz túrde ózlestiretuǵın bilim hám kónlikpelerdiń kurstan - kursqa quramalasıp, keńeyip barıwın esapqa alǵan halda olardıń baslamaların asırıp barıw zárúr. Sonda óz betinshe tálimge kónligip baslaǵan talaba tek oqıtıwshı tárepinen belgilep berilgen islerdi orınlap ǵana qalmay, óziniń mútájligi, qızıǵıwshılıǵı hám qábiletine qaray, ózi kerek dep esaplaǵan qosımsha bilimlerdi de erkin túrde tańlap ózlestiriwge úyrenip baradı. Talabalar qánigelik páninen óz betinshe jumıslarınıń forması hám kólemin belgilewde tómendegi tárepler itibarǵa alınıwı kerek:
-oqıw basqıshı;
-arnawlı bir pánniń ayriqsha ózgesheligi hám ózlestiriwdegi qıyınshılıq dárejesi;
-talabanıń qábileti hám de teoriyalıq hám ámeliy tayarlıq dárejesi (tayansh bilimi);
-pánniń informaciya dárekleri menen támiyinlengenlik dárejesi;
-talabanıń informaciya dárekleri menen isley alıw dárejesi.
Talabanıń óz betinshe jumısın shólkemlestiriwde talabanıń akademiyalıq ózlestiriw dárejesi hám qábiletin esapqa alǵan halda tómendegi sırtqı kórinislerden paydalanıw múmkin:
-pánniń ayırım temaların oqıw ádebiyatları járdeminde erkin ózlestiriw, oqıw materialları menen islesiw;
-ámeliy, seminar hám laboratoriyalıq shınıǵıwlarına tayarlıq kórip keliw;
- belgili tema boyınsha referat tayarlaw ;
-kurs jumısı (joybarları )ın orınlaw ;
-pitkeriw qaniygelik jumıs hám magistrlıq dissertatsiyası ushın materiallar toplaw;
-maket, model hám shıǵarma ústinde islew;
-ámeliyat barısındaǵı ámeldegi mashqalanıń sheshimin tabıw, test, tartıslı sorawlar hám tapsırmalar tayarlaw;
-ilimiy maqala, tezisler hám lekciya tayarlaw;
-úy wazıypaların orınlaw hám basqalar;
Pánniń quramı, talabalardıń bilim dárejesi hám qábiletine qaray isshi oqıw baǵdarlamasına kiritilgen bazı bir temaları talabalarǵa óz betinshe tárizde ózlestiriw ushın tapsırıladı. Bunda temanıń tiykarǵı mazmunın túsindiriw hám ashıp beriwge xızmet etetuǵın tayansh sóz dizbekleri, temanı sistemalı bayanlawǵa xızmet etetuǵın sorawlarǵa itibar qaratıw, tiykarǵı ádebiyatlar hám xabar materialların kórsetiw kerek. Tapsırmanı orınlaw processinde talabalar erkin túrde oqıw ádebiyatlarınan paydalanıp temanı konspektlestiredi, tayansh sóz paydalanǵan halda temaǵa tiyisli sorawlarǵa juwap tayarlaydı. Talabalarpa óz betinshe jumıstı orınlaw ushın tómendegishe tapsırmalardan paydalansaq júdá muwapıq boladı.