Jo’xorining o’sishi va biologik to'planishi

3. 4. Joʽxori navlarining o’sish rivojlanish xususiyatlari
Ilmiy izlanish natijalariga asoslangan jo’xori navlarin respublikamiz sharoitida ekish va o'stirish o'sha yerning tuproq-iqlimiy holatlariga, shu jumladan bu navlarning biologik va morfologik xususiyatlariga aloqador bo'lib binobarin bu navlarni ekiliyotgan yerning tuproq-iqlimiga rayonlashishiga aloqador ob'ektiv nisbat yasashni taqazo etadi.
Bizning bakalavr faoliyatimizning asosiy maqsadi Qoraqalpog'iston Respublikasi holatida tumanlashgan jo’xori navlarining biologik xususiyatlariga ilmiy jihatlarini o'rganish bilan bir qatorda respublikamiz holida jo’xorining o’sib rivojlanish dinamikasining biologik, morfologik xossalarining hosildorligiga agrotexnik holatlarining ta'sirini o'rganishdan iborat.
Bakalavr ishiniing bajarishda Qoraqalpog'iston Respublikasida tumanlashgan navlarning turlariga ilmiy jihatdan tarjimai holi bilan tanishib navlar orasidagi biologik farqlari ularning o’sib rivoji hosildorlik xossalarini o'rganishdan iborat. Qoraqalpog'iston Respublikasida tumanlashgan jo’xori navlarining morfologiyasi'ga va biologik farqlarini o'rganish bilan bir qatorda fazalar oralig’ida farq, bu navlarning zangori massasining va donining hosildorgina asl sonlarning o'g'it taqsimini ekish vaqtlarining o’sishiga hosil to'plashiga ta'sirini o'rganishdan iborat.
Bu jo’xori navlari Qoraqalpog'iston Respublikasi dehqonchilik ilm-fan izlanish institutida tajriba borasida navlarning agrotexnikasini o'rganib jo’xori navlarining unumdorligi silos uchun va don uchun bir-biriga solishtirilib o’rganiladi. Shu bilan bir qatorda jo’xorining asl qalinligiga morfologik belgilariga jo’xori boshlariga ta'siri bilan bir qatorda jo’xori navlarining ekish muddatlariga aloqador hosil to'plashiga ta'siri o’rganiladi.
Tajriba o'tkazilgan yerning mexanik tarkibi bo'yicha su’rish qatlami (0-40 sm) yengil va o'rtacha sozli-qumli, 40 sm dan past zalvorli sozli-qumli tuproq, undan keyingilar qumlar va soz loy bo'lib keladi. Granulometrik tarkibida qumlar (0,05-0,01 mm) changlar bosim keladi, bir metrlik qoplamada ko'pchilik bo'lagi sozli -qum-chega egallaydi, 0-40 sm tuproq qatlamidagi chirindi miqdori havo-quruq vaznga - 0,75% dan 1,42% gacha, azot miqdori - 0,084 ten 0,045 gacha, umumiy fosfor miqdori - 0, 114 ten 0, 138 gacha bo'ladi chirindi bilan azotning miqdori súrish qatlamining pastida kamayadi.
Tuprog'i erta darajada sho'rlangan tuproq tarkibidagi tuzlarning tarkibida o'simlik uchun zararli xlor bosim bo'ladi. Tuproqti yuvib sug’oraman deguncha tuproq tarkibida 1, 1187 qattiq qalin 0, 54% xlor bo'ladi. Tizimli turda yuvib sug’orilgandan so’ng so'nggi qattiq qoldiqning miqdori 0,130 grammga xlor 0,036% gacha kamayadi. Yer osti grunt suvlarlarining chuqurligi o'rtacha 2, 5-3 l oralig'ida bo'ldi.
Jo’xori o’sishiniń biologik xossalarining biri dastlabki vaqtda trubkalash ya'ni poya vujudga keltirganga qadar asta o’sib rivojlanadi. Ildiz tizimi kuchli rivojlanib bo'lgandan so'ng intensiv rivojlanib, vegetativ massa toplashga kirishadi. O'simlik ma’lum bir balandlikkacha o’sib, donning xamirsimon pisish fazasidan so'ng vegetativ massa to'plashi to'xtaydi, u bitta poyali, oz pashalaytuǵi n erta pishar navlar bundan ham ertaroq ya'ni boshlash fazasidan so'ng massa to'plashin to'xtatadi. Jo’xorining o’sib rivojlanishiga yerlarning agroximik xossalari, tuproq unumdorligi, agrotexnik chora tadbirlar kuchli ta'sir etadi.
Adabiyot ma’lumotlari ham fenologik kuzatishlar asosida pastga ekish muddatlariga, usullariga va qalinligiga aloqador jo’xorining o'sish va rivojlanish xossalari ko’rsatilgan. Jo’xorining navlik xossalari va o'sish holatlari uning u yoki bu fazasining uzoqligiga ya'ni davom etishiga ta'sir ko’rsatadi. Naviga va ekish muddatiga aloqador jo’xori nihollari ekilgannen so'ng 4-10 ku’ndan unib chiqadi. Dastlabki 30-40 kunda ular asta-sekin o’sib rivojlanadi. Unib chiqqandan so’ng 20-35 kunni o'tkazib ildiz ura boshlaydi va bu vaqt 10-15 kunga davom etadi, oradan 40-60 kun o'tgach so'ng bo'g'ozaqlay boshlaydi, u 10-16 kun davom etadi, 50-70 kun o'tgach so’ng gu’llaydi, 90-150 kunda piship yetiladi.
Tajribamizdagi olingan ma’lumotlarga qaraganimizda jo’xorining rivojlanish fazalarining o'tishiga uning ekish muddatlari uncha ta'sir etadiganligi aniqlandi. Masalan 25-aprelda ekilgan jo’xori o’sishi 117 kunda gurkirab, toliq pishib, o’sib -rivojlanish vegetativ davrining yakunlanishi uchun 147 kun taqozo qilindi (ro'yhat 3). Ro'yhatdagi ma'lumotlarni tahlillab qaraganimizda jo’xorining o’sib rivojlanishiga ekish muddatlari bevosita ta'sir etib, ularning ta'siri farqli boshlash fazasi'ga yetganda kórina boshlaydi. Bunda variantlar orasida 6-8 kun oralig'ida farq bo'ldi va bu tendentsiya deyarli barcha kelasi fazalarda saqlanib qoldi. Umumiy vegetatsiya davri variantlar orasida 132-147 kun oralig’ida bo'ldi tajribaning ikkinchi varianti talabga toliq javob berarli bo'lib, bu variantta barcha ko'rsatkichlar yuqori bo'ldi va ushbu variantta optimal deb hisoblanadi.