Jurnalistika

Marketing faoliyatida avtomatlashtirilgan axborot tizimlari
11 

mijozlar va ularni xarid hatti - haraqatlarini o’ziga hos xususiyatlari; 

raqobatchilar (haqiqiy, potensial); 

mahsulot yetkazib beruvchilar; 
Marketing axborotlarining manbalari bo’lib: 

so’rov natijalarida olingan ma’lumotlar, statistika, boshlang’ich 
ma’lumotlardan tashkil topgan manbalar;
 

ikkalamchi ma’lumotlar – ishonchlilikning turli darajalariga ega bo’lgan, 
ikkinchi manbadan olingan turli ma’lumotlar.”
Tabiiyki, marketing bo’yicha mutaxassislar o’z ishini bajarish uchun yanada 
to’liq va batafsil axborotlar zarur. Barcha marketing axborotlari marketing axborot 
tizimiga kiritilishi hamda unda ishlash uchun ochiq bo’lishi kerak. Biroq, korxona 
rahbariyatiga maydalashtirishni chuqur, ortiqcha darajasi kerak emas. Shuning 
uchun korxona rahbariyati uchun marketing axborotlarni taqdim etish, marketing 
bo’limi xodimlarning o’zlari foydalaniladigan ishchi axborotlarni taqdim etishdan 
farq qilish zarur. 
Korxonaning ichki muhiti to’g’risida axborotlar korxonaning barcha 
faoliyatini qamrab oladi. Korxona faoliyati to’g’risidagi to’liq hisobot rejalarning 
uch turi bo’yicha hisobotlar asosida shakllantiriladi: 

byudjet (va mos pravishda moliyaviy va buxgalteriya hisobolari); 

ishlab chiqarish rejasi – ishlab chiqariladtgan mahsulot hajmi va 
assortimenti bo’yicha reja; 

tadbirlar rejasi – jami korxona va har bir bo’linmani kvartal (choralik) yoki 
oylik harakat rejasi. 
Zamonaviy marketingning axborot tizimi quyidagi elementlarni o’z ichiga 
oladi: 
1. Marketing faoliyatini shakllantirishda korxonaning ichki imkoniyatlaridan 
samarali foydalanish. 
2. Korxonaning bozordagi marketing faoliyatining strategik va operativ 

---

21 
qarorlarini ishlab chiqish uchun tashki sharoitlarning rivojlanishi haqidagi axborot. 
3. O’ziga xos harakterdagi qo’shimcha ma'lumotlarni olish maqsadida 
korxonada o’tkaziladigan maxsus marketing tadqiqotlari natijalari haqidagi 
axborot. 
4. Marketing axborotiga ishlov berish tizimi (ma'lumotlarni yig’ish, ularni 
tahlil qilish va prognozlash uchun zamonaviy axborot texnologiyalaridan 
foydalangan holda).
 
MATning asosiy vazifasi marketing qarorlarini qabul qilishda 
noaniqlikni 
kamaytirish uchun zarur bo’lgan ma'lumotlarni doimo to’plab borishdan iborat. 
Tashqi manbalardan ma'lumotlar asosan marketing razvedkasi va marketing 
tadqiqotlari asosida olinadi. 
Tajribalar shuni ko’rsatadiki, korxonadagi axborot tizimlari turli xil 
rivojlanish bosqichida bo’lishi mumkin, shu jumladan: 
- ma'lumotlarni hisobga olishning oddiy modeli; 
- marketing hisobotlari tizimi; 
- turli hisob-kitob modellarini qo’llashga mo’ljallangan tizimlar; 
- marketingni prognozlash tizimi va hokazo. 
Marketing axboroti marketing faoliyatida qaror qabul qilish uchun asos 
hisoblanadi, shuningdek, qaror qabul qilgandan keyin olingan natijalarni tahlil 
qilish uchun ham kerakdir. Ko’pgina marketologlarning ta'kidlashicha, axborot 
bilan bog’liq faoliyat butun marketing faoliyati hajmining uchdan bir qismidan 
tortib yarmigachasini tashkil qiladi. 
Marketing razvedkasi - bu, birinchi navbatda, marketing rejalarini ishlab 
chiqish va ularni to’g’rilash uchun zarur bo’lgan marketing tashqi muhitining 
o’zgarishi to’g’risidagi joriy axborotni to’plash bo’yicha tizimli faoliyatdir. Ichki 
axborot olingan natijalarga qaratilsa, marketing razvedkasi tashqi muhitda ro’y 
berishi mumkin bo’lgan hodisalarni o’rganishga mo’ljallanadi. Marketing 
razvedkasi ma'lumotlarini kompaniya xizmatchilari (ma'muriyat, muhandislar, 
xaridlar bo’yicha agentlar, sotuvchilar), shuningdek, ta'minotchilar, vositachilar va 
xaridorlar etkazib berishlari mumkin. Razvedka ma'lumotlarini maxsus tadqiqotchi 

---

22 
firmalardan ham olish mumkin. 
Ichki axborot asosan korxonaning ichki ahvoli va imkoniyatlarini ochib 
beradi. Unga, dastavval, korxonaning ishlab chiqarish, moliya, sotish, mehnat va 
boshqa resurslari kiradi. Qabul qilingan qarorlarning samaradorligi cheklangan 
resurslarni tovar assortimenti va marketing dasturlariga optimal joylashtirish sharti 
bilan amalga oshiriladi. Bu erdan asosiy vazifa kelib chiqadi: foydaning o’sishi 
uchun mahsulot tannarxini davriy ravishda kamaytirib borish zarur, boshqacha
qilib aytganda xarajatlar hajmi va tarkibining shakllanishi ustidan qat'iy nazorat 
siyosatini olib borish zarur. Shu bilan bog’liq holda marketolog o’z ishida 
marketing qarorlarida quyidagi ko’rsatkichlarni hisoblash va foydalanishni bilishi 
kerak: 

mahsulotning me'yoriy va haqiqiy tannarxi; 

to’g’ri va egri xarajatlar; 

chegaralangan foyda; 

foydalilik nuqtasi; 

narx chegirmalari. 
Tashqi sharoitlarning rivojlanishini tavsiflaydigan materiallar, avvalo, shu 
bilan qimmatliki, ular bozor holati, uning infrastrukturasi, xaridorlar va 
vositachilarning xatti-harakatlari, ta'minotchilar, raqobatchilar, shuningdek, davlat 
tomonidan tartiblashtirish chora-tadbirlari va hokazolar haqidagi axborotlarni 
beradi. Bu erda quyidagi harakterdagi yo’nalishlar kuzatiladi: 

tashqi muhit monitoringi (kon'yunktura, jarayonlar va tendentsiyalarnio’rganish); 

muhitdan nusxa olish (mavjud axborotlarni olish); 

muhitni prognozlash (rivojlanish istiqbollarini baholash). 
Monitoring deb aniq belgilangan, tor doiradagi ma'lumotlarni doimiy 
to’plash, izlash tizimiga aytiladi. Monitoring ommaviy axborot vositalarini 
o’rganishda eng ko’p tarqalgan. Ko’pincha monitoring ob'ekti bo’lib reklama va, 
birinchi navbatda, uning radio va, ayniqsa, televidenie kabi vositalari hisoblanadi. 

---

23