Jurnalistika

Markеtingni vazifaviy tashkil qilish
10 
Marketing funktsiyalari uning amaldagi mohiyatini ifodalaydi. Ular tovar 
siyosati, narxning hosil bo’lishi, kommunikatsiyalar va sotish orqali namoyon 
bo’ladi. Bunda quyidagi savollarni echish birinchi galgi vazifa hisoblanadi: 
Nimani ishlab chiqarish kerak? Bozorning holati va korxonaning kerakli 
mahsulotni ishlab chiqarish bo’yicha potentsial imkoniyatlari hisobga olinadi. 
Kimga sotish kerak? Korxonaning maqsadli bozori va uning talablari 
o’rganiladi. 
Qanday sotish kerak? Marketing harakatlarining kompleksi ishlab chiqiladi 
(assortiment, narx, o’rash, sotish, reklama va hokazo). 
Marketingning umumiy funktsiyasini to’rtta yo’nalishga bo’lish mumkin: 
analitik, ishlab chiqarish, sotish, boshqarish va nazorat. 
Analitik funktsiya bozorni, iste'molchilarni, firma va tovar strukturasini 
o’rganish, shuningdek, korxonaning ichki muhitini tahlil qilishdan iborat. 
Ishlab chiqarish funktsiyasi yangi tovarlarni ishlab chiqarishni tashkil etish, 
yangi texnologiyalarni ishlab chiqish, moddiy-texnika ta'minotini tashkil qilish va 
tovarning sifati va raqobatbardoshligini boshqarishga yo’naltirilishini ta'minlaydi.
 
Sotish funktsiyasi tovar harakati tizimini tashkil qilish, servis, maqsadli 
tovar va narx siyosatini olib borish bilan bog’liq bo’lgan masalalarni hal qiladi. 
Boshqarish va nazorat funktsiyasi strategik va operativ rejalashtirish, 
marketingni boshqarishning axborot ta'minoti, korxonada kommunikatsiyalar 
tizimini tashkil qilish va marketing nazoratini o’tkazish bilan bog’liq bo’lgan 

---

15 
jarayonlarni o’z ichiga oladi. 
Marketing tamoyillari uning g’oyaviy yo’nalishini va korxonaning 
boshqarish tizimidagi marketing yondashuvlarini belgilaydi. Hozirgi sharoitda 
marketingning asosiy, birlamchi tamoyili muayyan iste'molchilarning 
muammolarini samarali hal qilishga qaratilgan. Bozorda tovarning muvaffaqiyat 
qozonishi u yoki bu tovar mijoz oldida turgan muammoni qanchalik samarali hal 
qila olishiga bog’liq. Bu yondashuv o’z navbatida quyidagi tamoyillarda 
aniqlashadi va rivojlantiriladi: 

iste'molchiga yo’naltirilganlik; 

talabni prognozlash va shakllantirish; 

qarorlarning kompleksliligi va ko’p variantliligi; 

qarorlarning markazlashtirilmaganligiga urg’u berish va holatlarni 
boshqarish; 

istiqbolga yo’naltirilganlik; 

dasturli maqsadli yondashuv. 
Aynan ana shu tamoyillar marketingning yangi, eng harakterli belgilarini 
ochib beradi. Keltiriladigan belgilar to’plami kengayishi yoki torayishi mumkin, 
lekin asosiy tamoyil - to’liq iste'molchiga yo’naltirilish - albatta mavjud bo’ladi. 
Pirovard natijada bu tamoyil boshqa hamma tamoyillarning paydo bo’lishi va 
shakllanishini belgilab beradi. 
Taniqli Amerika olimi - marketolog F.Kotler marketingning ta'rifini 
quyidagicha ifodalaydi: "Marketing - tovarlarni yaratish, taklif etish va 
ayraboshlash asosida ayrim olingan kishi va guruhlarning talab va ehtiyojlarini 
qondirishga qaratilgan iqtisodiy va boshqaruv jarayonidir".
17
Boshqaruv muammolari bo’yicha etakchi nazariyotchi olimlardan biri Peter 
Drukkerning ta'rifi esa quyidagicha: "Marketingning maqsadi sotishga qaratilgan 
harakatlarni yo’q qilishdan iboratdir. Uning maqsadi xaridorlarni shunday 
o’rganish va tushunishdan iboratki, tovar va xizmatlar uning talabiga aynan mos 
tushib, pirovardida o’zini-o’zi sotadi". 

---

16 
Frantsuz marketing maktabida qo’llaniladigan ta'rif ham Peter Drukker 
ta'rifiga juda yaqin turadi. Unga ko’ra: "Marketing -bu sotishni ta'minlash va 
sotuvga tovarlar va xizmatlarni istemolchilarning talabiga mos holda chiqarish 
orqali ularning talabini qondirish maqsadida o’tkaziladigan chora-tadbirlar 
majmuidir". 
Amerika Marketing Assotsiatsiyasining 1985 yilda marketingga bergan 
ta'rifi esa quyidagicha: "Marketingning mohiyati insonlar va tashkilotlar talabini 
qondirish maqsadida tovar va xizmatlar ishlab chiqarishni rejalashtirish va uni 
amalga oshirish, narx belgilash, tovarlar harakati va sotilishini uyushtirishdir". 
Keltirilgan ta'riflardan ko’rinib turibdiki marketing serqirra jarayondir. Shu 
bilan bir qatorda marketing bozor munosabatlari sub'ektlarining biznes falsafasi, 
fikrlash strategiyasi va taktikasi faoliyati ekan desak xato qilmagan bo’lamiz. 
Demak, marketing bir vaqtning o’zida "ham mushohada va ham harakat jarayoni" 
ekan. Hozirgi bozor iqtisodiyoti yuqori darajaga ko’tarilgan mamlakatlarda 
marketing tamoyillari oddiy tovar ishlab chiqarishdan boshlab to murakkab 
texnologiyalargacha bo’lgan jarayonlarda yaqqol ko’rinmoqda. Bugungi bozor 
iqtisodiyoti toboro chuqurlashib borayotgan sharoitda firmalar, korxonalar va 
boshqa bozor sub'ektlarining raqobatga bardosh berib, samarali faoliyat 
ko’rsatishining birdan-bir yo’li marketing imkoniyatlaridan keng foydalanish 
ekanligi hech kimga shubha tug’dirmaydi. 
Mashhur iqtisodchi Adam Smit XVIII asrning ikkinchi yarimidayoq 
o’zining "Jamiyat boyligi" nomli kitobida ishlab chiqaruvchining iste'molchining 
talabini qondirishdan boshqa qayg’usi yo’qdir - deb yozgan edi. 
Marketing XIX asrning oxiri va XX asr boshlarida xaridor talabini 
qondirishga mo’ljallangan, korxonalarning ishlab chiqarish-sot faoliyatlarini 
tashkil qilish va boshqarish tizimi sifatida paydo bo’lgan. Ishlab 
chiqarish va umuman xo’jalik yuritishga marketing nuqtai nazaridan yondashish 
xaridorga ta'sir qilishning keng jabhalarini o’z ichiga oladi. Bu bozor uchun 
bo’lgan raqobat kurashining o’ziga xos xususiyatlarini aniqlashga olib keladi. 
Bozor doirasida sabab-natija aloqalarini tahlil qilishning maxsus usullarini qo’llab, 

---

17 
xaridorlar talabi, ehtiyoji, didi va ta'bi to’g’risida axborotlar topib, korxona va 
tashkilotlar, marketing kontseptsiyasi u yoki bu tovarga va xizmatga xarid 
qiziqishini shakllantirish uchun iqtisodiy, tashkiliy, texnik va ijtimoiy 
yo’nalishlarni tashkil qiladi. Ular talabni mumkin bo’lgan rivojlanish istiqbolini 
aniqlaydilar, uni maqsadli yo’nalishini shakllantirish uchun qarorlar qabul qiladilar 
va ko’rilgan tadbirlar samaradorligini albatta nazorat qiladilar. Xarid masalaga 
marketingli yondashishdagi har tomonlama tahlilning o’ziga xosligi, bozordagi yuz 
beradigan jarayonlarni hisobga olishgina emas, balki ishlab chiqarish korxonalari, 
tovarlarni etkazib beruvchi vositachilar, ulgurji va chakana savdo korxonalari va 
ular bilan bog’liq boshqa barcha tashkilotlarning bozor bo’g’inlari tizimidagi 
operativ va uzoq vaqtga mo’ljallangan aniq maqsadlarini o’zgarishini tahlil 
qilishdir. Marketing xo’jalikning ma'lum bir tarmog’iga, masalan ishlab 
chiqarishga yoki savdoga ta'lluqli deb o’ylash noto’g’ri bo’lur edi. U bozorga 
xizmat ko’rsatuvchi barcha xo’jalik sub'ektlarini o’z ichiga oladi va ulardan 
birgalikda va yaxlit foydalanilganda, birgalikdagi faoliyatning so’nggi natijasi 
uchun umumiy strategik yo’nalishi mavjud bo’lgan holdagina uning vosita va 
usullari samarali natija beradi. 
Bizning iqtisodiyotimiz sharoitlaridan kelib chiqqan holda, bunday natijalar 
quyidagilar bo’lishi mumkin: bozor va milliy iqtisodiyot manfaatlaridan kelib 
chiqqan holda iste'mol tovarlari ishlab chiqarish va xizmatlarni tashkil qilish, tovar 
aylanishi miqdori va tarkibini shakllantirish, bozor talablari nuqtai nazaridan milliy 
iqtisodiyotni istiqbolini aniqlash va hokazolar. Marketingli yondashish, markazdan 
turib boshqarish va rejalashtirishdan nima bilan farq qiladi? Bunda korxona va 
tashkilotlarning ish amaliyotida bozor talabi umuman hisobga olinmas edi. 
Marketing esa sotish uchun taklif qilinayotgan tovarning ham, unga
almashinadigan va aholining turlicha bo’lgan tabaqalarining daromadlariga 
asoslangan pul oqimining ham aniq manzilli bo’lishini talab qiladi. 
Marketingli qarorlar qabul qilish korxonalardan bozorga mumkin qadar 
moslashishni va davlat iqtisodiy siyosatiga to’liq javob berish bilan birga, ishlab 
chiqarishning samaradorligi va foydaliligini oshirish, mehnat natijalaridan moddiy 

---

18 
manfaatdorlikni oshirishga asoslangan, o’zining rivojlanish strategiyasini ishlab 
chiqish va amaliyotga joriy qilishni har vaqt talab qiladi. Nima uchun bunday qol 
sodir bo’ladi? Gap shundaki, marketingli yondashuvda qiymat qonuni va tovar 
ishlab chiqarishning boshqa iqtisodiy qonunlari qat'iy amal qiladi. Ana shu asosida 
faqat bozorgina tovar-pul almashinuvini ta'minlaydi. Ishlab chiqilgan moddiy 
boyliklar pul ekvivalentiga almashtirilmas ekan, ijtimoiy takror ishlab chiqarish 
tugallangan va to’liq bo’lmaydi va yangi ishlab chiqarish davri tsikli boshlanishi 
o’z-o’zidan mumkin emas. Eng kam xom-ashyo, materiallar, mehnat va moliya 
resurslari sarfi bilan talabni ko’proq, to’laroq qondirishga imkon beradigan 
marketing strategiyasining ma'nosi ham ana shunda. 
Shunday qilib, marketing usullaridan foydalanish korxona manfaatlari va 
maqsadlarini, jamiyat maqsadlari va manfaatlari bilan birlashtiriladi, iqtisodiyot 
taraqqiyotiga mikro va makroiqtisodiy yondashuv birligini ta'minlaydi. 
Har bir korxonaning marketing tizimida axborot asosiy ahamiyatga ega 
chunki har qanday marketing faoliyati tovarlar ishalab chiqarish bozorida vjudga 
kelgan vaziyatli bilishga asoslanadi.Ko’pgina marketing tadqiqotlari va 
tadbirlarning maqsadi axborotlarga erishishga qaratilgandir.Bu tadbirlarning 
natijasi marketing faoliyati ob’ekti haqidagi dastlabki bilimalrni talab qiladi,amlga 
oshirirsh jarayonining o’zi esa joriy ta’sirlarga tuzatishlar kiritish va bo’lg’usi 
marketing dasturlarini ishlab chiqish maqsadlarida ob’ekt bilan teskari aloqa 
o’rnatishuchun zarur bo’lgan yangi ma’lumotlarni yaratadi.Zarur marketing 
axborotlarning yo’qligi ,noaniq va muhim bo’lamagan ma’lumotlardan foydalanish 
jiddiy iqtisodiy xatolarning sababi bolishi mumkin.Marketing axaborotlaridan 
maqsad boshqaruv qarorlarini qabul qilish jarayonida noaniqliklar darjasini 
aniqlashdan kamaytirishdan iborat.Bu esa o’z o’rnida turli-tuman 
axborotlarningkatta hajmini yig’ish ,saqlash ,uzatish va ishlab chiqishni talab 
qiladi.Respublikamiz o’zining ijtimoiy maqsadlari va iqtisodiy dasturlarini 
faqat bozor mexanizmi orqaligina amalga oshirishi mumkin. Bunga bizni keyingi 
vaqtdagi tovar-pul munosabatlari va bozor iqtisodiyotining rivoji ham 
ishontirmoqda.Boshqaruvning iqtisodiy usullari amal qilgan sharoitda milliy 

---

19 
iqtisodiyotning asosiy bo’g’ini bo’lmish korxona va birlashmalarning huquq va 
mas'uliyatlari kengayadi, ularning tovar ishlab chiqaruvchilar sifatidagi roli oshadi. 
Marketing korxonaning ishlab chiqarish va sotish faoliyatini boshqarish sifatida 
tashkil qilinadi.Shuning uchun ham iste’molchilarni talablarni qanoatlantirish va 
eng katta foyda olish maqsadlarida bozor ehtiyojlarni har taraflama o’rganish 
nuqtai nazardan muhitni quyidagi qismlari haqidagi bilimlarga suyanadi. 
-tovarlar va xizmatlar bozori; 
-tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish; 
-ishlab chiqarish va sotish bozori bilan bog’liq tashqi makro muhit. 
Bunda tovarlar va xizmatlar bozori haqidagi axborot axborotlarning boshqa turiga 
nisbatan ustunlik qiladi va barcha marketing tadqiqotlarni maqsadga 
yo’naltirilganligini belgilab beradi.Bozorning holati va tovarlar xizmatlarini ishlab 
chiqarish haqidagi axborotlar korxona rahbariyati tomonidan raqobatdagi 
korxonalarga nisbatan qulayroq iqtisodiy sifatlarni yaratishga yo’naltririlgan

---

20