Ka universiteti


Download 1.16 Mb.
bet4/14
Sana23.02.2023
Hajmi1.16 Mb.
#1225665
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14
Bog'liq
“Yarimo’tkazgichli lazerning ishlash prinsipi”(1)

Yarim o'tkazgichlarning tuzilishi

Misol uchun yarim o'tkazgichning tipik vakili bo'lgan germaniyni qaraylik. Uning tartib nomeri 32 va to'rtta elektron qobig'i mavjud: 1-qobiqda 2 ta; 2-qobiqda 8ta, 3-qobiqda 18 ta,4- qobiqda esa 4 ta elektron joylashgan. Uchta ichki qobiqdagi elektronlar turg'un bo'lib, kimyoviy reaksiya-larda ishtirok etmaydi. Oxirgi to'rtinchi qobiqdagi elektronlar esa atom yadrosi bilan juda kuchsiz bog'langan. Aynan shu elektronlar elementning boshqa atomlarining nechtasi bilan kimyoviy bog'lanishga kira olish qobiliyatini ko'rsatib, mazkur elementning valentligini aniqlaydi. Shuning uchun ham oxirgi qobiqdagi elektronlarga tashqi yoki valentli elektronlar deyiladi. Tashqi qobig'ida to'rtta elektroni mavjud bo'lgan germaniyning valentligi to'rtga teng. Mazkur atomga boshqa atomlar yaqinlashganida valent elektronlar boshqa atomning valent elektronlari bilan oson ta'sirlashadi va kimyoviy bog'lanish hosil qiladi. Atom qobig'iga ma'lum energiya berilganda atomnig ionlashuvi ro'y berishi mumkin. Aynan so'nggi qobiqdagi elektronni ozod qilish uchun eng kam energiya taqozo qilinadi. Germaniy, kremniy va yarim o'tkazgichlarning boshqa bir qancha vakillari kristall moddalar hisoblanadi. Ularning atomlari ma'lum qonuniyatlarga muvofiq joylashgan bo'ladi.

P-n o’tish

Yarimotkazgichli materiallarning deyarli kopchiligi p-n o‘tish xossalariga asoslangandir. P-n otish yarimotkazgich otkazuvchanliginining bir turdan ikkinchi turga otadigan qismi bolib, uning bir tomonida o‘tkazuvchanlik asosan elektronlar hisobiga bolsa, ikkinchi tomonida esa kovaklar (teshiklar) hisobiga bo‘ladi (1-rasm)

P-yarimo‘tkazgich N-yarimo‘tkazgich

P-n otish

9
P va N yarimo‘tkazgich chegarasida p-n otish hosil bo‘lishi.

Demak p-n o‘tishning bir tomonida elektronlar asosiy zaryad tashuvchilar hisoblanib, kovaklar esa asosiy bo‘lmagan zaryad tashuvchilar bolib hisoblanadi. Aslida p-n otishni elektronli va kovakli yarimotkazgichlarni bir-biriga kontaktlashtirish yoli bilan olish mumkin. Lekin bular orasida qoladigan tirqish p-n o‘tishning xossalariga tasir ko‘rsatadi. Bunga sabab, kontaktlashtirishdan oldin kontaktlashuvchi yuzlari orqali adsorbsiyalangan boshqa moddalarning atom va molekulalari yarimo‘tkazgichlar sirtida kristall panjaraning nuqsonlarini vujudga keltiradi. Bu nuqsonlar p-n otishning xossalarini ozgartiradi.

Diffuziya usuli bilan p-n o‘tishni olish uchun n-germaniy olinib, uning ustiga p-germaniyga aylantirib qoyadigan aralashma, masalan, indiy parchasi qo‘yiladi. Bularni birgalikda vodorod bilan to‘ydirilgan xonada 500 gradus temperaturada ushlab turiladi. Bu vaqtda indiy erib germaniy elementi bilan bir-biriga diffuziyalanib aralashib qoladi. Natijada germaniy elementining bir qismi indiy aralashmasi bilan toyinib qoladi. Soviganda hosil bolgan monokristallning indiy bilan to‘yingan qismi p-otkazuvchanlikka ega bolib qoladi. Xuddi shu usulda oldin p-germaniyga aylantirish yoli bilan ham p-n otish olinadi.

Elektronli yarimotkazgichda Fermi energetic satxi o‘tkazuvchanlik zonasiga yaqin joyda turadi, kovakli yarimotkazgichda esa valentlik zonasiga yaqin joylashadi. Yarimotkazgichning ikkala qismi bir biri bilan muvozanat holatda bolsa, Fermi energetic sathi bir hil tekislikda yotadi. (2-rasm) :

10


Yarimotkazgichning ikkala qismidagi Fermi energetic sathining bir-biri bilan tenglashishi p-n o‘tishda kontakt potensialar ayirmasi hosil bolishiga sabab boladi. Monokristallarning ikkala qismida ham difuziyalangan zaryad tashuvchilar hisobiga hajmiy zaryad zichligi hosil boladi. Elektronli yarim otkazgich qismidan elektronlar chiqib ketganligi uchun musbat zaryadlar, teshikli yarim otkazgich qismida esa manfiy zaryadlarning hajmiy zichligi yuzaga keladi .


Download 1.16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling