Kalit so‘zlar

2 - misol. Texnologiya fani o‘qituvchisi tayyorlash xususida SMART texnologi-
yasini ko‘radigan bo‘lsak, kimdir kelajakda texnologiya fani o‘qituvchisi bo‘lib ish-
lashi uchun shu haqidagi bilimlarni o‘rganishga xohish bildiradi. Uning uchun ma-
qsadni quyidagicha qo‘yish mumkin:
S - Odam o‘zining maqsadini - texnologiya fani o‘qituvchisi uchun kerak bo‘ladi-
gan barcha bilimlarni o‘rganishni aniq ifodalaydi. U bir o‘zi ishlashi, bu jarayon qa-
nday qiyinchiliklar bilan bog‘liqligini va nimadan ishni boshlash kerakligini, bu mal-
aka yaxshi ishga joylashishga imkoniyat berishini ham biladi.
M - Texnologiya fani haqidagi bilimlarni qanday o‘lchash kerak? Bunday holda 
OTMda har bir fan uchun kreditlar ajratilganligi, oxirida yig‘ilib ma’lum kriteriyalar 
asosida o‘lchov diplomi olishi mumkin.
A - Bunday maqsadga erishish mumkinmi? Ha. Odamda ko‘plab bo‘sh vaqtida 
internetga kirish, kurslarda o‘qish va mos mablag‘ topish imkoniyatlari mavjud.
R - Ushbu masalani hal etishdan foyda bormi? Ha. Oliy ma’lumot mavjudligidan 
foyda chiqarish mumkin.
T - Mashg‘ulotlarni qo‘yib yubormasligi uchun odam aniq vaqt chegaralarini 
qo‘yishi mumkin, masalan 3 yil. Texnologiya fani haqidagi zarur bilim va malakalar-
ga ega bo‘lish uchun shu vaqt yetarli.
Shunday qilib, “SMART” — bu atrof-muhit bilan o‘zaro ta’sirda namoyon bo‘ladi-
gan tizim yoki jarayonning xossasidir va tizim va yoki jarayonga:
•tashqi muhitdagi o‘zgarishga tez javob berish; 
•o‘zgarish qilinayotgan shartlarga moslashish; 
•mustaqil rivojlanish va o‘zini­o‘zi nazorat qilish; 
•natijaga samarali erishishga imkoniyat beradi.
“SMART”ning 
tayanch xossasi atrof-muhit bilan o‘zaro ta’sir etish va unga 
moslashish qobiliyatidir. Uning ushbu xususiyati mustaqil qiymatga ega va sha-
har, universitet, ta’lim, texnologiya, jamiyat va ko‘pgina boshqa kategoriyalarga 
qo‘llanilishi mumkin.
Nima uchun ushbu maxsus xususiyatlar «smart» so‘zi bilan belgilanadi? So‘zma 
- so‘z tarjimasi -Smart - «Aqlli» degan ma’noni anglatishini yuqorida ko‘rdik. Lekin 
ingliz tilida, kamida ikkita boshqa aqlni egallashni belgilaydigan - clever va -in-
telligent umumiy foydalanadigan so‘z mavjud. Aqlni ifodalaydigan barcha uchta 
so‘zdan, eng chuqur ma’no beradigani -intelligentdir. Xuddi shu so‘z chuqur xu-
losa qilish, shuningdek, ratsional fikrlash va xulqga qandaydir boshlang‘ich qabili-

---

STARS International University
341
yat (inborn tug‘ma, inherent-tabiiy) imkoniyatini beradi. Bu yerda smart nafaqat 
intellektual harakatlarni amalga oshirish qobiliyatini, balki tashqi go‘zallikni ham 
belgilaydi. Ana shuning uchun ham turli gadjetlarga nisbatan smart tushunchasi 
yaxshi ishlaydi: u estetika, ergonomika va intellektual funksiyalar orasidagi alo-
qa haqidagi tasavvurni ifodalaydi. Shu paytni o‘zida, -Aqlli kabi qabul qilinadigan 
smart-texnologiyalardan, oqilona hulqning imitatsiyasi kutiladi. Mos holda smart 
texnologiyadan biz foydalanish qulayligi bilan birga ba’zi intellektual funksiyalarga 
qobiliyatni kutamiz. Shuning uchun, sun’iy intellekt va smart-texnologiyani ten-
glashtirish mumkin emas.
Smart - texnologiya tushunchasi yaqindagina ommalashdi. Undagi -smart so‘zi 
40 yil muqaddam ma’lum bo‘lgan. Dastlab atama azrokosmik tadqiqotlarda paydo 
bo‘lib, boshqa fan sohasidan olingan.
Smart-texnologiyalar - o‘zaro ta’sir va tajriba almashish negizida protseduralar-
ga uzatiladigan, avvallari axborot va bilimlarga asoslangan texnologiyalardir.
Dastlab -smart-tuzulish- konsepsiyasi, uni yaratish uchta: yangi materialga o‘tish, 
materiallarning yangi xususiyatlaridan foydalanish va elektronika va axborot tex-
nologiyalari sohasida muvaffaqiyatlar kabi tendensiyalar bilan mustahkamlanadi-
gan aerokosmik texnologiya kontekstida eslatilgan.
Smart-texnologiyalar intellektual sistemalarni «vizuallashtirish-dan» iborat. 
Demak, ularning -Aqlligi uchun intelletual sistemalar asosida yotgan chegaralarni 
qo‘yish mumkin. Bunday chegaralar qatoriga, hatto sistema - o‘rgatuvchi (agar, 
bu neyrokompyuterli sistema bo‘lmasa) bo‘lgan holda ham, uni o‘qitish yo‘lini 
chegaralaydigan ishning algoritmiklik tabiati kirishi mumkin. Intellektual siste-
malar axborotni izlash va tizimlashtirish bo‘yicha juda ko‘p amallarni avtomat-
lashtiradi, lekin albatta, inson intellekti talab qilinadigan intellektual vazifalarni 
bajarmaydi.