Karer elektr qurilmalarida quvvat koeffitsienti

Aim.uz

Karer elektr qurilmalarida quvvat koeffitsienti
Karerlarda elektr energiyaning asosiy iste’molchilari bular asinxron dvigatellar va transformatorlar hisoblanadi. 90 0 kuchlanishdan faza bo’yicha o’zgaruvchan tok zanjirida reaktiv qarshilik mavjudligida e.yu.k. ta’siri ostida o’zi induktsiyasida reaktiv tok paydo bo’ladi. Asinxron dvigatel va transformatorlarda magnit maydoni hosil qilish uchun reaktiv tok zarur bo’ladi. Bu tok yuklamadan bog’liq bo’lmaydi va transformator va dvigatelda qo’llaniladigan reaktiv energiyani belgilab beradi. Zamonaviy asinxron dvigatellarda reaktiv tok to’liq tokni 20 dan 40 % gachani tashkil qiladi, shuning uchun dvigatel qancha ko’p yuk bilan ta’minlangan bo’lsa quvvat koeffitsienti shuncha ko’p bo’ladi. Transformator iste’mol qilayotgan reaktiv tok yuklamaga bog’liq bo’lmaydi va to’la tok 4-6 5% ni yiriklarida va kichik va o’rta quvvatdagi transformatorlarda 7-10 % tashkil qiladi.
Quvvat koeffitsienti aktiv tashkil etuvchi I_a tok munosabatida aniqlanadi, to’la tokka I yoki aktiv quvvat munosabati R to’la quvvatga S,ya’ni
,
Ma’lum quvvat koeffitsienti bilan bog’liq bo’lgan va uni oshirish bo’yicha o’tkazilgan tadbirlarni hisoblash, quvvat koeffitsientini o’zidan foydalanmaslik juda qulay imkoniyatdir, reaktiv quvvatda esa Q va uning aktiv quvvatga nisbati R, t.e. , quvvat koeffitsienti ma’lum o’zaro nisbati bilan bog’liq bo’lgan — .
Asinxron dvigatellarda nominal quvvat koeffitsienti 0,8-0,9 ni tashkil qiladi. Biroq foydalanish amaliyotida u sezilarli darajada past bo’ladi. Mexanizmlarni yuklash yetishmovchiligi yoki ularning quvvatini oshirish natijasida kelib chiqadigan transformator va dvigatellar chala yuklanganlik oqibati past quvvat koeffitsienti hisoblanadi,
Ko’pgina karьer elektr uskunalari elektrodvigatellarni notekis yuklash bilan xarakterlanadi, bir tekis yuklashga ko’ra quvvat koeffitsienti doimo kam bo’ladi. Misol tariqasida bir cho’michli ekskavatorlarda quvvat koeffitsienti 0,5-).7 n6i tashkil qiladi, burg’ulash stanoklarida )0.5-0,6.
Reaktiv quvvatni iste’molini oshirish bir qator yomon oqibatlarga olib keladi:

• 
  Reaktiv quvvat yuk bilan ta’minlanganlikda transformator va elektr uzatgich liniyalarda o’tkazish qobiliyatining tushib ketishi;
  
• 
  Elektr bilan ta’minlash sistemasi barcha elementlarida aktiv quvvat isrofini oshishi, shartlangan aktiv va reaktiv quvvatni uzatish;
  
• 
  Kuchlanish isrofini oshishi tufayli elektr qabul qilgich qisqichlarida kuchlanish sathining tushib ketishi.
  

Reaktiv quvvat tarmog’i bo’yicha uzatishni to’la bartaraf qilish va pasaytirish ikki o’zaro bir birini to’ldiruvchi tadbirlarni o’tkazish ehtimoli:
Iste’molchilar tomonidan reaktiv quvvatni iste’molini pasaytirish va bevosita elektr qabul qilgichlarni o’rnatish va tarmoq tugunlarida reaktiv quvvat maxsus manbasi – kompensatsiyalovchi qurilma.
Reaktiv quvvat kompensatsiyasi elektrstantsiyalar generatorlaridan yukni tushirishni ta’minlash, taqsimlovchi tarmoq va transformatorlarni reaktiv toklardan to’yintiruvchi va shu bilan bir qatorda quvvatni isrof bo’lishini kamaytiruvchi, liniya va transformatorlarda elektr energiya va kuchlanish va ularni o’tkazuvchanlik qobiliyatini oshirishni ta’minlab beradi.
Elektr qabul qiligichlarda reaktiv quvvatni iste’mol qilinishini kamaytirish bo’yicha tadbirlarni o’zini amalga oshirish uchun sezilarli miqdorda kapital mablag’larni talab qilmaydi va u elektr xo’jaligini ratsionatsiya qilishga yo’naltiriladi:
1) elektr dvigatellarni turi va quvvati bo’yicha to’g’ri tanlash; 2) kam yuk yuklangan asinxron dvigatellarni kam quvvatdagi dvigatellarga almashtirish; 3) asinxron dvigatellarni cho’lg’amida kuchlanishni kamayishi; 4) salt yurishni cheklagichini o’rnatish; 5) elektr dvigatellarni ta’mirlash sifatini oshirish; 6) transformatorlarni yuklashni oshirish; 7) texnologik jarayonlarni tartibga solish.

1. 
   Elektr dvigatellarni turi va quvvati bo’yicha to’g’ri tanlash.Elektr dvigatellarni quvvatini ortiqcha zahira quvvatga yo’l qo’ymasdan texnologik uskunalar rejimiga qilib tanlash zarur. Bir xil sharoitlarda ya’ni bir xil quvatda fazaviy rotorli dvigatellarga ko’ra qisqa tutashgan rotorli asinxron dvigatellarning aylanish chastotasi va bajarish xili energetik afzal tavsiflarga ega. Qator holatlarda qaerda ishlab chiqarish sharoitlari bo’yicha asinxron dvigatellarni sinxron bilan (ilgarilab ketuvchi quvvat koeffitsientida ishlovchi) qulay bo’lsa almashtirish mumkin.
   
2. 
   Kam yuk yuklangan asinxron dvigatellarni kam quvvatdagi dvigatellarga almashtirish. Dvigatellarni sistemali tarzda chala yuklanganlikda texnologik jarayonni ratsionalizatsiyalash bo’yicha va asbob uskunalarni yuklashni oshirish chora ko’rish zarur. Texnik-iqtisodiy asoslangan sharti va ana shunday almashtirishning amaliy imkoniyati mavjud bo’lsa 60% kam bo’lgan yuklanadigan asinxron dvigatellar almashtirish lozim bo’ladi.
   
3. 
   Asinxron dvigatellarni cho’lg’amida kuchlanishni kamayishi. Kam yuklangan dvigatellarni almashtirishning imkoni yo’qligi cho’lg’am chiqarmalarida kuchlanishni kamayishi maqsadga muvofiqligidan rad qilish kerakdir,bu tokni magnitlanishini kamayishi hisobiga ularni reaktiv quvvati iste’mol qilishi kamayadi. Bir vaqtning o’zida dvigatellarda k.p.d. oshadi.Amalda ekspluatatsiya qilish uchun kam yuklangan asinxron dvigatellarda kuchlanishni kamaytirishda quyidagi usullardan foydalaniladi: stator cho’lg’amini uchburchakdan yulduzga o’zgartirish; shaxobchalangan pasaytiruvchi transformatorni o’zartirish bilan tarmoqda kuchlanishni pasayishini.
   

4. 
   Salt yurishni cheklagichini o’rnatish. Samarasiz elektr energiya sarfini qisqartirish maqsadida va operatsiyalararo davrda sinxron dvigatellar va payvandlovchi transformatorlarni o’chirgan holda reaktiv yuklamalarni olib tashlash amalga oshiriladi, davomiyligi 10 s.dan oshmasligi kerak.
   
5. 
   Elektr dvigatellarni ta’mirlash sifatini oshirish. Elektrdvigatellarni ta’mirlashda rotorni aylana yo’nish, pazlarni aylana yo’nish, cho’lg’am ma’lumotlarini o’zgarishiga yo’l qo’ymaslik kerak, chunki u dvigatellarda reaktiv tokning sezilarli oshishiga va energetik ko’rsatgichlarni pasayishiga olib keladi.
   
6. 
   Texnik yo’l qo’yiladigan normalar chegarasida transformatorlarni yuklashni oshirish. Ortiqcha quvvatni olib tashlash maqsadida chala yuklangan transformatorlarni joyishini almashtirish va almashtirish, ularni iqtisodiy rejimda ishlashini saqlash.
   

7. Asbob uskunalarda energetik rejim va yuklashni yaxshilash maqsadida texnologik jarayonlarni tartibga solish.
Yuqorida ko’rsatilgan tadbirlardan tashqari, energo tizimdan reaktiv quvvatni iste’molini kamaytirish yoki uni maqbul miqdorgacha kompensatsiyalashda nasoslar, asosiy qayta o’zgartiruvchi ekskavator agregatlari uzatmalari sinxron dviagtellar bilan kareьerlarda ta’minlangan bo’lishi mumkin.
Reaktiv quvvat yordamida kompensatsiyalanadigan maxsus kompensatsiyalovchi qurilmalarga quyidagilar kiradi: statik kondensatorlar, sinxron dvigatellar, sinxron kompensatorlar, reaktiv quvvatdagi statik manbalar.