Kasbiy mahorat va injenerlik ish yuritish fanidan mustaqil ishi

partiyadagi parametrlar va barcha dastur ta’minotlarini qulay
tarzda va markazlashgan holda kiritish mumkin.
Hisobotlar termoprinterga chiqariladi. «Ethernet» inter-
feysi informator va tashqi hisoblash tizimi o‘rtasida ma’lu-
motlarni almashtirish uchun standartlashtirilgan ma’lumot-
larni ikkala yo‘nalishda uzatadi. Tanlangan funksiya va uning
mazmuni grafik tarzida taqdim etilishi mashinani boshqarishni
soddalashtiradi. Ishlab chiqarish guruh tarkibidagi bitta o‘rash
moslamadan bir qancha seksiyalargacha barcha ma’lumot-
larni jamlangan holda informatordan oladilar. Bular qatoriga
o‘ram diametri, qayta o‘rash tezligi splayserning ishlash para-
metrlari kiradi.
Taranglovchi qurilma va ipning tarangligini rostlash uchun
barcha ma’lumotlar ham markazlashgan holda informatorda
amalga oshiriladi. Shu tufayli barcha o‘rash qismlari bir xil
sozlanishi kafolatlanadi. Yana bitta muhim yangiligi shundan
iboratki, talab etilgan kattalikni markazlashgan informator
siyraklashtirish imkoniyatiga ega. Informator ipni qayta o‘rash
jarayonida barcha ma’lumotlarni qayd qiladi va qayta ishlaydi. Har
2 sekundda o‘rash joyiga berilayotgan ma’lumotlar aniqligini
ta’minlaydi.
Mashinaning o‘zida oldindan aniqlangan kamchiliklar
yetarliligi, ip tozalash elektron qurilmasi to‘g‘ri ishlayotganligi va
o‘rashning ayrim joylarida doimiy o‘zgarishlar ro‘y berma-
yotganligi aniqlanadi.
Ish smenasi bayonnomasidagi muhim ma’lumotlar:
- GFF — o‘rash joyida FIK, % da
- RT — qayta o‘rash vaqti
- CC — tozalash soni
- KN — ulangan iplar soni
- CY — umumiy yoqishlar soni
- RL — qizil lampochkalar soni

Ulardan tashqari, mashinaning har bir seksiyasi uchun

FIK samarasining o‘rtacha qiymati va o‘rash vaqti, shuningdek
ip tozalagichning harakatga kelish sonining absolut qiymati, ip
uchlarini ulash, ishga tushirish va qizil lampalarning yonishlari
soni ham mavjud.
Axborotlarni qayta ishlash nuqtayi nazaridan «Avtokoner 338»
oltita ishlab chiqarish guruhiga bo‘lingan. Ishlab chiqarish
ma’lumotlari bayonlashtiriladi va barcha ishlab chiqarish
guruhlari hamda alohida o‘rash qismi uchun indikatsiyaga grafik
ko‘rinishida kiritiladi. Mashina ishlashi vaqtida naycha va o‘ram
belgilangan sifat parametrlari asosida baholanadi. Xizmat
ko‘rsatuvchi agar sifat ko‘rsatkich belgilangan me’yordan chiqib
ketsa, ixtiyoriy vaqtda ishga tushirish mumkin. Bu shubhasiz
o‘ramning yuqori sifatini kafolatlaydi. Ko‘rsatkichlarning stan-
dartdan og‘ishi ish unumdorligining me’yoriy miqdorini baho-
lashni taqozo etadi, bular ið tozalagichda kesishlar soni, ip uzi-
lishi va to‘xtash vaqtidir. Ularning ruxsat etilgan me’yordan
chiqishida muvofiqlik bayonnomaga kiritiladi. Undan tashqari
informatorga differensirlangan xabarlar ip sifatini to‘liqroq
baholash uchun ip tozalagichdan keladi.
Informator:
– berilgan parametrlar sifatiga bog‘liq ma’lumotlar va stan-
dart qiymatidan mumkin bo‘lgan o‘zgarishni kirituvchi markaziy
pult vazifasini bajaradi;
– haqiqiy ko‘rsatkichlarni ro‘yxatga oladi va tahlil etadi;
– kerakli ma’lumotlarni aniqlab avtomatni boshqaruvchi-
ning jarayonga aralashishi zarurligini ko‘rsatadi.
Avtokoner avtomati uzunlikni o‘lchash uchun CONOMETR
asbobi bilan krestli o‘ram shpulyasini ip uzunligiga moslab
tayyorlaydi.Bu CONOMETR tizimida ip yurgazgich
barabanchasida aylanish chastotasini kontaktsiz hisoblash tufayli
amalga oshiriladi. Bunda shpulyaga krestsimon o‘ralgan ip uzunligi,
ip yurgizgich barabanchasining aylanish chastotasiga
bog‘liqligidan foydalaniladi.
Ko‘rinib turibdiki, CONOMETR tizimi a’lo darajada ish-
laydi, masalan tandalash valiklari partiyasi uchun belgilangan
ip uzunligi talab etilganda mashinani aniq o‘rnatishda shpu-
lyarnikda o‘rtacha 1,5 % dan 2 % gacha tanlangan uzunlikdagi ip
bo‘ladi. Elektron asbobsiz o‘lchashda shpulya diametri yutug‘i
bo‘yicha to‘xtashda bu qiymat 6 – 10 % ni tashkil etadi. Nafaqat
piltalab tandalashda, krestsimon o‘rash avtomatida o‘ralgan ip
uzunligini o‘lchashda ham CONOMETRdan samarali foyda-
laniladi.
Iplarni boshqa korxonalarga sotish uchun tayyorlangan
bobinalarda muvofiq uzunlikda bo‘lishi ularning sifat darajasini
oshiradi.
«Shlyafgorst» firmasi ma’lumotlarni serverda ishlashga mo‘l-
jallangan tizim ishlab chiqdi.
Bu tizim «Coner Pilot» nomini olgan bo‘lib, grafik shaklda
tez va kerak vaqtda zarur ma’lumotlarni chaqirib beradi va tahlil
qiladi. «Coner Pilot» korxona rahbari yozuv stoliga bevosita
talab etilgan ma’lumotlarni taqdim etadi. Natijada bu ma’lu-
motlarni qisqa vaqt ichida baholash imkoni bo‘lib, zarur bo‘l-
sa, talab darajasidagi sifatni ta’minlash uchun samarali tad-
birlar qabul qilinadi. Tizim standart operatsion «Windows NT»
tizimida ishlaydi, yangi interfeysni o‘zlashtirish talab etilmaydi.
Òizim modulli strukturaga ega. Standart bajarilishida u quyida
keltirilgan hisobotlarni sichqonchaning oddiy harakati bilan
rangli grafik va tekst ko‘rinishida beradi.
Oliy sifatli to‘quv g‘altagini tayyorlashda
kompyuter tizimlari
To‘quvchilik korxonalarining samaradorligini aniqlovchi
asosiy omillardan biri to‘quv g‘altagiga o‘ralgan tandaning sifati-
dir. Sifatsiz tayyorlangan to‘quv g‘altagi dastgoh ish unumdor-
ligini kamaytirishi mumkin.
To‘quv g‘altaklari tandalash mashinalarida yoki ohorlash
mashinalarida tayyorlanadi.
Zamonaviy tandalash mashinalarining o‘ziga xos tomoni
shundan iboratki, o‘ramaning shakllanish texnologik jarayonini
uzluksiz avtomatik nazorat qilish va paydo bo‘lgan nosozliklarni
tezda bartaraf etish mumkin. Buning uchun tandalash mashi-
nalari shaxsiy kompyuter tizimlari bilan jihozlangan. Ular tanda
iplarini tarangligini ravon (o‘zgarmas) va barcha iplarning tarang-
ligini bir xil bo‘lishini ta’minlashi zarur. Shuningdek, tanda o‘ra-
masi silindr shaklida va ularda iplarning uzunligi bir xil bo‘lishi
ta’minlanishi zarur.
Shveytsariyaning mashhur «Beninger» firmasida ishlab
chiqarilgan «Ben Tronic» piltalab tandalash mashinasida
o‘rnatilgan elektron tizim: markaziy rom, tandalash baraba-
ni va to‘quv g‘altagiga ipni o‘rash pultlari yordamida boshqa-
riladi.
«Beninger» firmasining «Ben Tronic» tandalash mashina-
sining markaziy boshqaruv pultiga tandalash omillari, ya’ni: pilta
eni, uzunligi, tarangligi, o‘ralgan piltalar soni va hokazolar, tug-
machalar yordamida kiritiladi. Kiritilgan ko‘rsatkichlar displeyda
xohlagan vaqtda ko‘rsatilib, uni nazorat qilib turish va zarur
bo‘lsa, o‘zgartirib turish imkoni bor. Kerakli tugmani bosib,
o‘ralmay qolgan piltalar sonini tashqi ko‘zdan ke-
chirib ko‘rish mumkin. Mashinaning elektron boshqaruv siste-
masi samolyotsozlikda sinovdan o‘tgan.
Markaziy boshqaruv pulti.
Monitoring ekranidagi 1 – 10 tugmalar quyidagi vazifalarni
bajaradi:
1-tugma ekrandagi birinchi ishga tushirilgan holatga qaytish
vazifasini bajaradi;
2-tugmada ikki kishi va kalit rasmi keltirilgan. Bu tugmada
mashinani ishga tushiruvchining nomi va paroli o‘rnatiladi;
3-tugmada mashinaning umumiy ko‘rinishi tasvirlangan. Bu
tugma asosiy informatsiya olish tugmasidir.
3-tugma bosilganda ekranda ikki qator tugmachalar hosil
bo‘ladi. Yuqoridagi tugmachalar yordamida o‘rnatiladigan qiy-
matlar, pastkisidagi – rasmli tugmachalar yordamida jarayon-
dan informatsiya olinadi.
4-tugma bosilganda, vaqt, kun, oy, yil o‘rnatiladi.
5-tugmada soat rasmi aks ettirilgan. Bu tugmacha tandalash va
to‘quv g‘altagiga o‘rash uchun ketgan vaqtni ko‘rsatadi.
6-tugmada quti rasmi aks ettirilgan. Bu tugmacha yordamida
mashinaning o‘zgarmaydigan ko‘rsatkichlari o‘rnatiladi.
7-tugmani bosish orqali mashina to‘g‘risida axborotga ega
bo‘linadi, ya’ni mashina nomeri va h.k. ko‘rsatiladi.
Markaziy boshqaruv pultining asosiy axborot olish tug-
masi bosilsa, ekran pastida ikki qator tugmachalar hosil bo‘-
ladi, yuqorigi qismida tandalash mashinasining umumiy ko‘ri-
nishi; undan yuqoridagi tugmachalarda mashinada o‘rna-
tiladigan asosiy omillar qiymatlari keltiriladi yoki o‘rnatiladi.
Qiymatlar o‘rnatilgan oynacha tugmasi bosilsa, ekranda klavia-
tura paydo bo‘ladi va klaviaturadagi sonlar yordamida qiymatlar
o‘zgartiriladi.


Zamonaviy to‘quv dastgohlarida axborot
kommunikatsion texnologiyalar
Zamonaviy kommunikatsion axborot texnologiyalari to‘quv
dastgohida to‘qima shakllanish jarayonlarini nazorat qilish,
rostlash, texnologik ko‘rsatkichlarni hisoblash, tahlil etish, na-
zorat qilish amallarini avtomatlashtirdi. Bu esa nafaqat ayrim
dastgohni, balki dastgohlar majmuasi, texnologik jarayonlar va
to‘quv korxonalarini avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlarini
yaratishga asos bo‘ladi.
Zamonaviy mokisiz to‘quv dastgohlarida o‘rnatilgan shaxsiy
kompyuterlar texnologik jarayonning borishi haqida ma’lumot-
larni to‘playdi, umumlashtirib, displeyda yoki bosilgan holda
chiqaradi. Unda qancha gazlama ishlab chiqarilganligi, tanda va
arqoq iðlarining uzilganliklari, dastgohlar nima sababdan va
qancha bekor turib qolganliklarini ko‘rsatadi. Barcha ko‘rsatkichlar
rejadagiga taqqoslanadi. Ma’lumotlarni smena oxirida
ham, boshqa vaqtda ham (talabga qarab) olish mumkin. Ular
butun korxona bo‘yicha, sex, jihozlar komplekti yoki ayrim ish
o‘rni bo‘yicha berilishi mumkin.
To‘quv dastgohlarini elektron nazorat qurilma (datchik)lar,
elektron tanda uzatish va taranglash mexanizmi, elektron mato
rostlagichi, shoda ko‘taruvchi karetka va jakkard mashinalari bilan
jihozlanishi mashina va mehnat unumdorligini oshirish bilan birga
gazlama turini ko‘paytirdi.
Turli to‘quv dastgohlarini avtomatik boshqarish ularning
o‘ziga xosliklarini hisobga olgan holda tashkil etilgan.
Masalan, Yaponiyaning mashhur firmasida ishlab chiqa-
rilgan «JAT 610» rusumli pnevmatik to‘quv dastgohida arqoq
tashlashni quyidagilar avtomat nazorat qilib, ma’lumotlarni
kompyuterga uzatadilar:
– a r q o q t a s h l a s h pnevmatik tizimni sozlash nazo-
r a t c h i s i , u displeyga chiqarilgan gistogrammalarni tahlil etish
asosida ishlaydi;
– a x b o r o t u z a t u v c h i (IFC) n a z o r a t c h i arqoq
tashlashni sozlash nazoratchisiga qo‘shimcha displeydagi
diagrammalar vositasida arqoq ipining harakatini nazorat qiladi;
– nosozlik haqida avtomatik xabar beruvchi – arqoq
harakatida paydo bo‘lgan to‘sqinliklar, ip nuqsonlarini aniqlab
xabar uzatadi yoki dastgoh to‘xtatiladi;
– a v t o n a z o r a t c h i (APC) – purkagichdagi havo bosi-
mini avtomatik rostlab, arqoq ipining harakatini rostlaydi;
– a v t o n a z o r a t c h i (bosh APC) standart APCga qo‘-
shimcha bo‘lib, butun pnevmozanjirda havo bosimini bobinada
arqoq iði o‘ramlarining diametri o‘zgarishida rostlaydi.
«Toyoda» dastgohida o‘rnatilgan qo‘shaloq «TARO» tizimi
arqoq bilan bog‘liq bo‘lgan to‘qimadagi nuqsonlarni avtomatik
ravishda bartaraf etishda quyidagi amallar bajariladi:
– to‘qimaning nuqsoni bor qismidan arqoq iplari sug‘urib
tashlanadi va dastgoh qaytadan harakatga keltiriladi;
– o‘lchovchi rolik nuqson hosil qilgan arqoq uzunligini
o‘lchab, hammasini chiqarib tashlaydi;
– nuqson arqoq ipini sug‘urib tashlash tezligini o‘lchovchi
rolikni harakatga keltiruvchi elektr motor orqali rostlanadi;
Siquvchi rolikning bosimi qayta ishlanayotgan arqoq ipining
yo‘g‘onligiga qarab o‘rnatiladi.
Bu tizimning bitta nuqsonini bartaraf etish davri 10 – 20 sek.
bo‘lib, dastgoh unumdorligining yuqori bo‘lishini ta’minlaydi.
To‘quv dastgohlarida elektron mato va tanda rostlagichlar-
ning o‘rnatilishi to‘qimani shakllanish zonasidan tortib olish,
tanda iplarini uzatish va taranglash jarayonlarini avtomatik
boshqarish va muqobillashtirish imkonini beradi.
Elektron matorostlagichda mato tortuvchi valga mustaqil
mikrodvigateldan harakat uzatish natijasida rostlagich bajaradigan
vazifalar avtomatlashtirilgan.
Ma’lumki, matorostlagich to‘qimaning shakllanish zona-
sidan tortib olish va to‘qimaning kerakli arqoq bo‘yicha zichligini
ta’minlaydi. Elektron matorostlagichda elektr dvigatelning
harakat tezligi hisobiga erishiladi. Buning uchun dastgohda
o‘rnatilgan shaxsiy kompyuter mikroprotsessoriga to‘qimaning
arqoq bo‘yicha kerakli zichligi qiymati kiritiladi.
Dastgohda ishlab chiqarilayotgan to‘qimaning arqoq bo‘yicha
zichligining o‘zgarishi tanda iðlarining tarangligini o‘zgartiradi. Bu
ikki parametrlarni uzviylashtirish elektron matorostlagichi va
elektron tandarostlagichning kompyuter tizimi vositasida bosh-
qariladi.
Italiyaning «Somet» firmasida ishlab chiqarilgan «Super-
Zksel» rusumli to‘quv dastgohida mato va tandarostlagichlarida
to‘qimani arqoq bo‘yicha zichlik va tanda tarangligini «Somet»
kompyuter tizimida rostlash uchun kerakli qiymatlar kiritilib
nazorat etiladi. Bu ish quyidagi tartibda bajariladi:
– maxsus tugmacha bosilib, tanda uzatish va to‘qima tortish
dasturi chaqiriladi, kompyuter ekranida 1 menyu-beti paydo bo‘ladi;
– kiritish kalitlaridagi A tugmacha bosilib, dasturga tanda
iplarining «tarangligi» kiritiladi, E tugma bosilib, «to‘qima tortish»
kiritiladi.
To‘quv dastgohlarida turli to‘quv o‘rilishlarini ishlab chi-
qarish imkoniyati ularda o‘rnatilgan homuza hosil qiluvchi
mexanizm turiga bog‘liq. Eski texnologiya bo‘yicha o‘rnatilgan
mexanik tarzda ishlovchi homuza hosil qiluvchi mexanizmlarida
yangi o‘rilishni taxlash dasturi sozlash ko‘p vaqt va mehnat talab
qiladi. Yangi yaratilgan elektron shoda ko‘taruvchi karetka va
jakkard mashinalarda bu vazifalarni kompyuter tizimlari tez va
kam mehnat sarflab bajaradi.
Zamonaviy to‘quv dastgohlarida dasturlangan rangli arqoq
iðlari tashlash tizimlari qo‘llanilmoqda. Masalan, «Somet»
dastgohida bu dastur «Socos», ya’ni So – comet, CO – kompyuter,
S- sistema qurilmasi bajaradi. Bu dastgohda «Socos» kompyuter tizimi
bilan elektron rangli mexanizm yordamida arqoq
ipini sakkiz xil rang tashlashi mumkin.
Bu qurilma yordamida to‘quv dastgohida turli rangdagi hamma
arqoq ipi quyidagi tartibda dasturlanadi:
1. Rang rapportini tanlash dasturi tugmachasini bosib, kom-
pyuter ekranida 1-menyu beti chiqariladi.
2. Kiritish kalitlaridagi «B» tugmachasini bosilsa, ekranda
yangi rapport nomlanishi chiqadi. So‘ngra YES tugmachasini
bosish ekranda keyingi ikkinchi betni chiqaradi, unda Col –
arqoq ipining rangini bildirib, Col – qo‘yilgan bir rangli Col 1 va
Col 2 bo‘lib, ikki rangli va hokazo.
Misollar:
0001 Col
[EN]
Bu holda dastgoh bitta rangli arqoq tashlashga dasturlangan
bo‘ladi.
Col 1
Col 2
Col 3
Col 4
[END]
Bu dastur bo‘yicha dastgohda 5 xil rangli arqoq tashlanib,
rang rapporti 5 ga teng naqsh ishlab chiqaradi.
Rang rapporti katta bo‘lgan va rapportdagi rangli iplar soni
turlicha bo‘lgan to‘qima ishlab chiqarish uchun siklik dasturlar
tuziladi. Unda dastur FOR bilan boshlanib NEXT bilan tugal-
lanadi. Dastur esa chaqirish operatorlaridagi F1, F2, F3, F4 va X
tugmachalar bilan boshqariladi.
Masalan, rang rapporti Rp=30a+20b+15c+10d uchun das-
tur quyidagicha tuziladi:
For 30
Col 1
NEXT
FOR 20
Col 3
NEXT
For 15
Col 3

NEXT
For 10

Col 4
[END]
Rang rapporti kiritilgandan so‘ng maxsus tugmacha bosilib,
ma’lumot saqlanadi va kiritilgan rapport tasdiqlanadi.
Axborot kommunikatsion texnologiyalarining to‘quvchilik
texnologiyalariga tatbiq etilishi, ayniqsa, gazlamalarni badiiy
bezashda yirik naqshli to‘qimalarni ishlab chiqarishda mehnat va
dastgoh unumdorliklarining oshishini ta’minlamoqda. Elektron
Jakkard mashinalarida o‘rnatilgan zamonaviy mokisiz to‘quv
dastgohlarida yirik naqshli to‘qimani badiiy bezashga tayyorlash va
yangi tarkibini loyihalashda takomillashtirilgan avtomatik tizimlar
„Riomo Sistems“ majmuasi keng qo‘llanilmoqda. Bu majmua
tarkibida quyidagi tizimlar mavjud:
– naqsh ko‘chirish (skanerlash) – dasturni dizayn tizimga
o‘tkazish – «FOTOSHOP» tizimi;
– to‘qimaning asosiy ko‘rsatkichlari (tanda va arqoq bo‘yicha
zichliklari, rangli iplar soni, naqsh rapporti va b.) ni kirituvchi
asosiy tizim «Diblook»;
– naqshni qayta ishlash va tuzatuvchi tizim «CODWIN»;
– o‘rilishlarni tanlash, yangi o‘rilishlarni tuzish, «Deccent»
tilini tuzish, ya’ni kodlashni bajaruvchi «Josiki»;
– yirik naqshli to‘qima va Jakkard mashinasini tavsiflovchi
qiymatlar bilan jadval to‘ldiruvchi tizim «Parain»;
– printerda to‘qima naqshlarini bosib chiqaruvchi «ImagPen»;
– naqsh dasturi dbtp ning o‘rilish dasturi cgs ga o‘tkazuvchi
tizimlar «Jtenwin», «Card Ediror» – «Cgs-dos»;
– yirik naqshli to‘qimaning sinov namunasini ishlab chi-
qish, disketga ko‘chirish.
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Tòquvchilik maxsus texnologiyasi va jihozlari ( E Olimboyev va boshqalar)
   
2. 
   Kasbiy mahorat va injenerlik ish yuritish fanidan òquv uslubiy qòllanma
   
3. 
   Internet saytlari: moodle.karsu.uz
   
4. 
   Tòquvchilik texnologiyasi, darslik