Katta geologik aylanish va kichik biologik doira boylab aylanayotgan moddalarning tuproq hosil bo

suksessiya - deb yuritiladi. ―Suksessiya‖— lotincha so‗z bo‗lib 
―izchillik‖ yoki ―meros bo‗lib qolmoq‖ va ―irsiy belgi‖ aniqroq qilib 
aytganda ―vorislik‖ degan ma‘nolarni bildiradi. 

---

14 
 
Ekologik suksessiya (vorislik) - bu biotsenozlarning muntazam 
ravishda bir xil biotopda tabiiy yoki antropogen omillar ta'siri 
ostida yuzaga keladigan o'zgarishlardir
1
. 
Ba'zi bir jamoalar ko'p yillar davomida barqaror bo'lib qolishadi, 
boshqalari esa tez o'zgaradi. 
Suksessiya (vorislik)ning sabablari va turlari har xil bo'lishi 
mumkin. Barcha ekotizimlarda o'zgarishlar tabiiy yoki Antropogen 
(sun'iy) sabablarga ko'ra sodir bo'ladi ( buni P.D. Yaroshenkoning 
tadqiqotlarida xam ko‗rishimiz mumkin. IV.3.1-jadval).
Tabiiy 
o'zgarish qonuniydir va jamiyat tomonidan boshqariladi. Agar 
suktsessiyaning o'zgarishi asosan ichki o'zaro ta'sirlar bilan aniqlansa, 
ular autogen (Autos - o'zi), ya'ni o'zboshimchalik bilan vorislik 
deyiladi. Agar o'zgarishlar ekotizimning kirish qismida tashqi kuchlar 
tomonidan (bo'ron, yong'in, inson ta'siri) yuzaga kelsa, unda bunday 
vorisga allogen (Albs - boshqasi, boshqa) deyiladi, ya'ni tashqi 
tomondan hosil bo'ladi. 
Belgilangan makonda bir-birini almashtirgan ketma-ket jamoalar 
qatorlari yoki bosqichlari deb nomlanadi.
Suktsessiya (meros)ning ikki turi mavjud: birlamchi va 
ikkilamchi.
Birlamchi suktsessiya (merosxo'rlik)- avval tirik 
organizmlar egallamagan va tuproqsiz joyda boshlanadi. Bunday 
joylarga: toshqinlar bo‗lib o‗tgan, vulqon lavalari qoldiqlari bo‗lgan va 
ochiq kon hududlarini kiritishimiz mumkin. Dastlab, ushbu hududlarda 
bir muncha oddiy, ya'ni dastlabki tuproqlar paydo bo'ladi. Masalan, 
Lishayniklar toshlar ustiga joylashib, toshni asta-sekin tup tuproqqa 

---

15 
aylantiradi, u yerda, yashil moxlar, o'tlar, butalar va boshqalarning 
o‗sishiga sharoit yaratiladi.