Kattasoy-2021. Kirish Nima sababdan har bir tirik mavjudot urchish jarayonida o ‘ziga

irsiyatiga turli nurlar ta’sir etishi mumkin. Binobarin koinot genetikasining
yana bir muammosi koinot nurlanishi xavfliligini genetik tomondan
baholash va uning oldini olish tadbirlarini yaratishdan iboratdir. Muntazam
radiatsion ( / va «£?) nurlanish ta’sirida bo‘lgan odamlar avlodida nuqsonli
bolalar tug‘ilish ehtimoli birmuncha yuqori boiadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Antibiotiklar yaratilishi va mikroorganizmlar genetikasi paydo
bolgandan socng genetika farmatsevtika sanoatida muhim o‘rin tuta boshladi.
Oxirgi yillarda genetika fani oldida hayvonlar va insonlarni oziqlantirish
uchun aminokislotalarni ishlab chiqarish muammosi turibdi. Bu
muammoni aminokislotalami yuqori darajada ishlab chiqaruvchi yangi
organizmlami hosil qilish yo‘li bilan hal etish mumkin.
OITS (orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi), saraton kasalligi
juda xavfli kasallik bo‘lib, mutaxasislaming fikricha bu kasalliklar
hujayralarning irsiy apparati o‘zgarganda yuzaga keladi. Bu kasalliklarga
qarshi samarali kurash choralarini ishlab chiqish nihoyatda dolzarb
sanaladi.
Jins genetikasi
Tayanch tushunchalar: Jins muammosi, jinsga ta’rif, birlamchi va
ikkilamchi jinsiy belgilar, jinsiy dimorfizm, progam, epigam, singam,
jinsiy xromosoma, gomogametali va geterogametali organizmlar,
autosomalar, xromosoma orqali jinsni aniqlash, triploid, interseks, o‘ta
urg£ochi, o‘ta erkak, jinsiy indeks, balans nazariyasi, gonad, odamlarda
jinsni rivojlanishi, korteks, medula, jinsni tabaqalanishi, biseksuallik,
gormonlar orqali jinsni boshqarish.
l.Jins tushunchasi
Bakteriyalar, tuban ocsimliklarda jins boimaydi. Shunga ко‘га ular
boiinish orqali ko‘payadilar. Organik olam evolyutsiyasining ma’lum
bosqichida yer yuzida ayrim jinsli organizmlar paydo boigan. Ayrim
jinsli organizmlaming paydo bo‘lishi katta biologik ahamiyatga ega. Charlz
Darvin ta‘kidlashicha o‘z-okzidan chatishish biologik jihatdan ziyon, chetdan
chatishish esa foydalidir. Odatda organizmlar chetdan chatishganda
avlodlarda ota-ona oiganizmlaiga nisbatan irsiy axborotining xilma-xilligini
orttirish ro‘y beradi. Bu esa ulaming o£zgargan muhit sharoitiga moslanishida
katta imkoniyatlar yaratadi.
Jins muammosi bilan odamzot qadimdan mashg‘ul bo‘lib kelishiga
qaramay, faqat genetika fan sifatida shakllangandan so‘ng bu muammo
o‘z yechimini topdi.
Jins-organizmning gametalar hosil qilish orqali nasl qoldirish, irsiy
axborotni kelgusi avlodga uzatishni ta’minlaydigan belgi va xossalar
majmuasidir. Yuksak hayvonlarda har xil jinsli oiganizmlami farqlantimvchi
belgi-xossalar birlamchi va ikkilamchijinsiy belgilarga ajratiladi. Birlamchi
jinsiy belgilarga organizmda gametalar hosil bo‘lishi, umg‘lanish jarayoni
va organizm rivojlanishini ta’minlovchi morfofiziologik xususiyatlar, tashqi
va ichki jinsiy o^ganlar kiradi.
Ikkilamchi jinsiy belgilar erkak va urg£ochi organizmlar gametalarini
hosil qilishda, ulaming o‘zaro qo‘shilib umg‘lanishni ta’minlashda hamda
jinsiy ko‘payishda bilvosita rol o‘ynaydi. Qushlaming, sut emizuvchi
hayvonlaming erkagi gavdasining yirik, chiroyli bo‘lishi, odamlaming
erkaklarida soqol, mo‘ylovning bo‘lishi, ovozning yo‘g‘on bo‘lishi bunga
misoldir. Ular birlamchi jinsiy bezlar tomonidan ajralgan gormonlar
ta’sirida rivojlanadilar. Егкак va urg‘ochi oiganizmlar tashqi ko‘rinishidagi
tafovut jinsiy dimorfizm deyiladi. Jinsiy dimorfizm ko‘pgina hayvonlarda,
odamlarda yaqqol ko‘zga tashlanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
2.Jinsni aniqlash
Jinsni aniqlashning uch: progam, epigam, singam xili mavjud. Jinsni
aniqlashni progam xilida jins urugianguncha ma’lum boMadi. Ba’zi bir
kolovratkalar, chuvalchanglarda uig‘ochi oiganizm odatda yirik, sitoplazmaga
boy, hamda mayda sitoplazmasi kam bo‘lgan tuxum hosil qiladilar.
Sitoplazmaga boy tuxum hujayra urug‘langach u^g‘ochi, mayda, sitoplazmasi
kam tuxum hujayra esa urug‘langach erkak oi^ganizmni hosil qiladi.
Jinsni aniqlashning epigam xilida jins shakllanishi tashqi muhit omillariga
bog‘liq bo‘ladi. 0 ‘rta Yer dengizi va Atlantika okeanida tarqalgan chuvalchang