Keramika haqida qisqacha

Oksidli (texnikaviy) keramika; metall oksidlari asosida: Al₂O₃; ZrO₂; CaO; MgO; BeO; UO2 .

Oksidsiz, asosiy kislorodsiz birikmalar: karbid MeC; borid MeB_n;

Umumiy ma'noda, keramik g'isht-bu ehtiyotkorlik bilan tayyorlangan loydan olingan sun'iy tosh. Keyinchalik qoliplash va otish amalga oshiriladi.
Yuqori harorat ta'sirida ishlab chiqarish jarayonida yuzaga keladigan kimyoviy jarayonlar mahsulotlarning rangsizlanishiga olib keladi: ular qizil rangga aylanadi. Issiqlik bilan ishlov berish, shuningdek, materialning mustahkamligi to'plamiga yordam beradi.
Bir qarashda, hamma narsa etarlicha sodda ko'rinadi, ammo bu mutlaqo to'g'ri emas. Keramika mahsulotlarini ishlab chiqarish juda murakkab jarayon bo'lib, nafaqat xom ashyoni tayyorlash bosqichida, balki ishlab chiqarishning o'zi ham ehtiyotkorlik bilan nazorat qilishni talab qiladi.
Zamonaviy keramik g'ishtlarning o'lchamlari quyidagicha 250*120*65 mm. ushbu o'lchamdagi mahsulotlarga qo'shimcha ravishda, bir yarim, ikki baravar va evro deb ataladigan g'ishtlarni ishlab chiqarishga ruxsat beriladi. Qalinlashgan mahsulot qalinligi 88 mm ga teng, er-xotin uchun u 138 mm. ammo evro g'ishtining o'lchamlari bor 25*6,6*8,8 qarang Mahsulotlarning vazni 3,5 dan 4 kg gacha o'zgarishi mumkin.bu materialning kuchiga, zichligiga va, albatta, uning bo'shligiga bog'liq.
Zamonaviy texnologiyalar engil vaznli mahsulotlarni ishlab chiqarishga imkon beradi, ular engil vaznga ega bo'lsa, yaxshi quvvat ko'rsatkichlari bilan ajralib turadi. Bunday g'ishtlarni o'z qo'llaringiz bilan qilish juda qiyin, chunki shakllantirish jarayoni oddiy emas.
Nisbatan boy qizil rangga ega bo'lgan g'isht boshqa turlarga qaraganda yaxshiroq yoqiladi. Bu eng kam mo'rt. Bunday mahsulotlar deyarli har qanday tuzilmalarni qurishda, ularning kuch qiymatlariga qarab ishlatiladi.

• 
  Ammo och rangga ega bo'lgan g'ishtlar (ular qizil deb ham ataladi) yuqorida tavsiflanganlarning deyarli teskarisidir. Ular mexanik stressdan juda qo'rqishadi, namlik ular uchun halokatli va otish sifati juda ko'p narsani talab qiladi. Siz uni, masalan, Duvarcılık o'rtasiga – to'ldirish uchun qo'yishingiz mumkin. Xona pechini o'rnatishda ham foydalanishga ruxsat beriladi.
  
• 
  G'isht-temir javhari aslida kuygan g'ishtdir. U butun yuzasi bo'ylab to'q qizil, notekis rangga ega. Bu juda suvga chidamli, shuning uchun uni, masalan, tomga quvurlarni yotqizishda ishlatish mumkin. Shuningdek, u podval va podval devorlarini qurishda ishlatiladi.
  
• 
  Semigeloznyak nam bo'lgan inshootlarni qurishda ishlatiladi. Bunday mahsulot ham nisbatan bardoshli va namlikdan qo'rqmaydi.
  
• 
  Yuqoridagi navlardan tashqari, boshqalar ham mavjud. Keramika mahsulotlarining tasnifi nisbatan ko'p qirrali bo'lib, bir qator omillarga asoslanadi.
  

Shunday qilib, ajratish mumkin:

• 
  G'ishtlar ichi bo'sh va to'la;
  
• 
  Oddiy va yuz;
  
• 
  Olovga chidamli (fireclay g'isht).
  

Alohida guruhga maxsus kuch va namlikka chidamliligi bilan ajralib turadigan klinker mahsulotlar kiradi. Ular o'tga chidamli deb ataladigan maxsus loy turidan tayyorlanadi.
Jadvaldan foydalanib, har xil turdagi keramik g'ishtlarning asosiy xususiyatlarini ko'rib chiqing. Keramik buyumlar tayyorlash uchun avval tuproq, kaolin, kum, dala shpati, metallurgiya va baʼzi sanoat chiqindilari sharli tegirmonda kukun holiga keltiriladi, suv qoʻshib aralashtiriladi; olingan oquvchan qolatdagi qorishma aralashtirgichli hovuzchalarga quyiladi; qoliplash usuliga qarab uni filtr-presslar yoki maxsus purkash qurilmalarida maʼlum miqdorgacha suvsizlantiriladi. Soʻngra namligi 6 — 12% boʻlgan kukun holidagi qorishmalardan presslar yordamida, 15— 25% li qorishmalardan yoyish, bosish yoki kulollik charxit shakl berish yoʻli bilan buyumlar tayyorlanadi. Tarkibida 25—45% suvi boʻlgan qorishmalar esa gips, gʻovak plastmassa va metall qoliplarga quyish yoʻli bilan qoliplanadi. Qoliplangan buyumlar quritilib maxsus pechlarda 900° dan (qurilish Keramikasi uchun) 2000° gacha (olovbardosh Keramika uchun) qizdirib pishiriladi. Keramikaning baʼzi turlariga pishirilgandan soʻng qoʻshimcha mexaniq ishlov va pardoz beriladi. Sopol, chinni, fayans va nafis Keramikaning boshqa turlaridan ishlangan buyumlarga suv va gaz oʻtkazmaydigan shishasimon qatlam hosil qiladigan sir qoplanib, 1000 — 1400° da qayta pishiriladi. Issiqlikni saqlovchi gʻovak materiallar tayyorlashda loyga yuqori t-rada yonib ketadigan yonuvchan qoʻshimchalar (koʻmir, qipiq, organiq moddalar) qoʻshiladi, koʻshimchalar yonib ketgach, oʻrnida qolgan kovaklar gʻovaklikni hosil qiladi.
Fayans olish va sirkorlik sirlari qadimda misrliklarga mil. av 15-a. dayoq maʼlum boʻlgan Ular milodning 3 — 4-a. larida Xitoyda yana kashf qilindi, 9—10-a. larda Yaqin Sharq mamlakatlarida, oʻrta asrlarda Oʻrta Osiyoda, 16-a. da Fransiyada, 18-a. da Germaniya, Angliyada, 19—20-a. larda Rossiyada rivojlangan. Keramika taraqqiyotining jahon tarixida Xitoy chinnisi va fayansi muhim oʻrin tutgan. U Yevropa va Osiyoning koʻpgina mamlakatlarida Keramika rivojiga sezilarli taʼsir koʻrsatgan. Oʻrta Osiyoda, Eron, Ozarbayjon, Turkiya, arab mamlakatlarida binolarni bezashda, qabari terrakotani qoʻllashda, idish-tovoqlar yasashda Keramikaning ahamiyati beqiyos boʻlgan.
GISHT HAQIDA QISQACH GOSTLARI BILAN
Gʻisht — qurilish materiali; toʻgʻri burchakli parallelepiped koʻrinishidagi sunʼiy tosh. Tabiiy va sunʼiy (mineral) materiallardan tayyorlanadi. Xom va pishiq turlarga boʻlinadi. Xom Gʻ. tabiiy sharoitda quritiladi. Pishiq Gʻ.ni tayyorlashning "hoʻl" va "yarim quruq" usullari bor. Oddiy pishiq Gʻ.ni "hoʻl" usulda tayyorlash uchun sogʻtuproqdan loy tayyorlanadi, yaxshilab pishitiladi, qoliplanadi, quritiladi va xumdonda pishiriladi. "Yarim quruq" usulga koʻra, 8—10% namliqdagi tuproq mas-sasi 120–150 kg/sm2bosim ostida poʻlat qoliplarda maxsus presslarda presslanadi, keyin 1000° ga yaqin temperaturada aylanma yoki tunnel xumdonlarda pishiriladi. Bu usul Gʻ.ning oʻlchamlari aniq va shakli toʻgʻri boʻli-shini taʼminlaydi. Siqilishga mus-tahkamlik chegarasi boʻyicha Gʻ.lar 5 markaga boʻlinadi: 150; 125; 100; 75; 50. "Hoʻl" usul boʻyicha tayyorlangan Gʻ.ning hajmiy ogʻirligi oʻrtacha 1700 kg/m\ "yarim quruq" usulda tayyorlangan Gʻ.niki esa 1900 kg/m3ni tashkil etadi. Hajmiy ogʻirligi 1400 kg/m3dan kam boʻlgan yengil Gʻ.lar ham binokorlikda keng ishlatiladi. siqilishga mustahkamlik chegarasi 50– 100 kg/sm2va hajmiy ogʻirligi 1000– 1400 kg/m3boʻlgan Gʻ.lar imoratlarning yuk koʻtaruvchi devorlarini tiklashda qoʻllanadi. Siqilishga mustahkamlik chegarasi 35–50 kg/sm2va hajmiy ogʻirligi 700–1000 kg/m3boʻlgan yengil Gʻ.lar oddiy devorlarda, issiq — sovuqni oʻtkazmaydigan (izolyatsi-on) material sifatida hamda sinchli binolarda sinchlar orasini toʻldirishda ishlatiladi. Hajmiy ogʻirligi 500–700 kg/m3va mustahkamlik chegarasi past (6–15 kg/sm2) boʻlgan Gʻ.lar qozon, quvur va pechlarga qoplash uchun qoʻllanadi.
Gʻ.larning kovakli, koʻp teshikli, kislotaga, oʻtga chidamli maxsus xillari mavjud. Silikat Gʻ.lar ham ishlab chiqariladi. Silikat Gʻ. tayyorlash uchun kvars qumi (92—95%), ohak (5—8%) va suv aralashmasidan iborat massa yuqori bosim va temperatura ostida avtoklavlarda qotiriladi. Silikat Gʻ. sargʻish kulrang koʻrinishda boʻladi. Uning hajmiy ogʻirligi 1700– 1900 kg/m\ Bunday Gʻ.lar fuqaro va sanoat binolarining yuk koʻtaruvchi devorlari va ustunlarini tiklashda ishlatiladi. Silikat Gʻ.lar namga, yuqori temperatura (500° dan ortiq) ga uncha chidamli boʻlmagani uchun pech va moʻrilarda, poydevor va sokollarda ishlatilmaydi.
Qad. oʻzbek milliy meʼmorligida kvadrat shaklidagi (24x24x5 sm) "mu-sulmon" Gʻ.lar keng rasm boʻlgan. Oʻzbekistonda 19-asr 2-yarmidan toʻrtburchak shaklli (28x13x7 sm va 37x23x9 sm oʻlchamli) "nikolay" Gʻ.lari ishlatilgan. Hozir asosan 25x12x6,5 sm oʻlchamli va bir yarimtali (25x12x8,8 sm) pishiq Gʻ. ishlatiladi.