Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

19.5.Faoliyatni tashkil qiluvchilarga ajratish 
"Inson-muhit", "inson-ishlab chiqarish va boshqa tizimlar murakkab 
ko'p tenglamali va qismli tashkil qiluvchilardir. Xavflar identifikatsiyasini 
ijobiy yechishda bu tizimlarni tahlil jarayonida tashkil qiluvchilarga 
ajratish (dekompozitsiya qilish) muhimdir. 
Faoliyatni tashkil qiluvchilarga ajratish bir ma'noda xavf va 
uning xavfli turkumlarini. Shuning uchun faoliyatni loyihalashda ma'qul 
bo'lgan manba ma’lumotlaridan foydalanilgan holda uni yetarli darajada 
detallashtirish (elementlarga ajratish) va xavfli xususiyatlarini aniqlash 
muhimdir. Xavfsizlik sharoitlarini loyihalash juda qiyin jarayon bo’lib, 
insondan 
maxsus 
tayyorgarlikni 
talab 
qiladi. 
Quyida 
HFXni 
loyihalashning taxminiy chizmasini keltiramiz (32-jadval). 
32-jadval 
T/
p 
Harakat tartibi 
Harakat natijasi 
1 
Loyihalanayotgan 
yoki ma'qul obektni 
tashkil 
qiluvchi 
(element)larga 
ajratish 
1.Aniqlashtirilgan : 
2.Mehnat sharoitlari 
3.Mehnat vositalari. 
4.Mehnat ozuqalari, 
yarim fabrikatlar 

---

422 
5.Energiya(elektrik, 
pnevniatik) 
6.Texnologik jarayonlar 
operatsiyalar,hitmkatlar 
7.Tabiiy-klimatik 
omillar 
8.O'simlik, hayvonlar 
9.Ish 
joylar, 
sexlar. 
bo'limlar 
2 
Yaratilgan har bir 
element 
uchun 
xavflar 
indentifikatsiyasini 
tuzish 
Xavflar ro’vxati 
3 
“Sabab va xavflar 
daraxt”larini 
ko’rish 
Xavflar sababi 
4 
Xavflarni soni sifat 
jihatdan 
baholash,ularni 
xavf-xatarnimng 
ruxsat 
qilingan 
qiymat va darajasi 
bilan taqqoslash 
Himoyalanish 
muhim 
bo’lgan 
xavflar 
va 
sabablar ro’yxati 
5 
Maqsadni aniqlash 
Erishilgan zarar bo’lgan 
mehnat 
sharoitining 
sonli 
o’lchamlarini 
aniqlash 
6 
Obyektlarni xavfsiz 
ro’rsatkichlari 
bo’yicha kompleks 
baholash 
Qabul qilingan integral 
yoki balli ko’rsatkichlar 
7 
Mumkin 
bo’lgan 
xavfsizlik prinsip, 
usul 
va 
vositalarning tahlil 
qilish 
Prinsiplar, 
usullar,alternativlarni 
to’plash 
8 
Har bir alternative 
bo’yicha talofat va 
Ma’qul 
bo’lgan 
variantni tanlash 

---

423 
yutuqlarning 
afzallik 
va 
kamchiliklarini 
tahlil qilish 
9 
Ma’qul 
bo’lgan 
usul,prinsip 
va 
vositalarni 
tahlil 
qilish 
Aniq usur, prinsip va 
vositalarini tanlash 
1
0 
Hisoblar 
samaradorligini 
baholash 
Aniq yechim (tadbir)lar: 
Texnik, 
ijtimoiy 
va 
iqtisodiy 
samara 
ko’rsatkichlari 
19.6.Faoliyat xavfsizligini ta’minlash prinsip, usul va vositalari 
 
Xavfsizlikning umumiy nazarayasi strukturasida prinsiplari va 
usullari evristik va usulubiy ro’l o’ynaydi hamda o’rganilayotgan fan soha 
bilan bog’langanligi haqida to’la tushuncha beradi. 
Prinsiplarning 
ahamiyati 
haqida 
fransuz 
filosof-materialisti 
Gelvetsiy (1715-1771)shunday yozgan: “Ayrim prinsipaplarini bilish 
ayrim omillarni bilmaslikni yengil to’ldiradi”. 
Xavfsizlikni ta'minlash usuli va prinsiplari boshqa umumiy 
usullardan farq qilgan holda dialektika va logikaga tegishlidir. 
Prinsiplar va metodlar ma'lum miqdorda o’zaro bog'liqdir. 
Xavfsizlikni ta'minlash vositalari keng ma'noda konstruktiv, tashkiliy, 
iqtisodiy bo’lib, usul va prinsiplarni aniq ro'yobga chiqarishga xizmat 
qiladi. 
Prinsiplar, metodlar va vositalar Xavfsizlikni ta'minlashning logik 
bosqichlaridir. Ularni tanlash faoliyatining aniq sharoitiga, xavf 
darajasiga, baxosiga va boshqa ko'rsatkichlarga bog'liq bo’ladi. 
Xavfsizlikni ta'minlash o’z ichiga murakkab jarayonni oladi va uni 
elementar tashkil etuvchilarga, ya’ni dastlabki holatlar, g'oyalar, prinsiplar 
deb ataluvchilarga bolish mumkin. Prinsip so’zi lotincha so'zdan olingan 
bo’lib, boshlanish, g'oya, asos demakdir. Ishlab chiqarishning turi, 
texnologik jarayonlarning afzalliklari, qo'llaniladigan jihozlarning har 
xilligi bularning hammasi xavfsizlikni ta'minlash prinsiplarining ko’p 
xilligiga shartlanadi.
Prinsiplar muhim uslubiy ahamiyatga egadir. 

---

424 
Xavfsizlikni ta'minlash bo'yicha to'laqonli profilaktik ish ilmiy-
tekshirish, tajriba-konstruktorlik, loyiha ishlarida, ishlab chiqarish 
obyektlarini qayta qurish va foydalanish bosqichida faqat ongli ravishda 
xavfsizlik prinsiplarini hisobga olish bilan amalga oshiriladi. 
Prinsiplarning nazariy va amaliy ahamiyati shundan iboratki, ular 
bizni o’rab olgan dunyodagi xavflar bo'yicha bizlarning bilim darajamizni 
aniqlaydi va o'z navbatida himoya tadbirlariga va ularni hisoblash 
usullariga talablar belgilaydi. 
Prinsiplarning ahamiyati amaliy jihatidan ham muhimdir: Ular 
raqobatlashayotgan variantlarni taqqoslab tahlil qilish asosida xavflardan 
himoyalanishning 
optimal 
yechimlarini 
topishga 
imkon 
beradi. 
Prinsiplarning evristik qiymati shundan iboratki, ular mehnat xavfsizligini 
boshqarishni tashkil qilishda hal qiluvchi ahamiyatga egadir.
Xavfsizlikni ta'minlash prinsipini bir-birini to'ldiruvchi element 
sifatida o’zaro bog’lanishda qarash muhimdir. 
Konkret sharoitlarga bog’liq holda bir va boshqa prinsiplar har xil 
amalga oshiriladi. Xavfsizlikni ta’minlash prinsiplari ularni amalga 
oshirish belgilariga qarab shartli ravishda 4 ta sinfga bo’linadi: taxminiy, 
texnikaviy, tashkiliy va boshqaruv prinsiplari.