Keys: bachadondan disfunktsional qon ketishlar

KEYS: BACHADONDAN DISFUNKTSIONAL QON KETISHLAR..
Kirish.
Bachadondan disfunktsional qon ketishi deb, ayol jinsiy a`zolarida organik o’zgarishlar kuzatilmasdan, balki tuxumdonlar gormonal faoliyatining buzilishi, gonadotrop gormonlar ishlashining buzilishi sababli kelib chiqadigan qon ketishlarga aytiladi. Bu holatda endometriyda doimo morfologik o’zgarishlar kuzatiladi. BDQK ginekologik kasalliklarning 10- 15 % ni tashkil etadi va turli yoshdagi ayollarda, xatto qizlarda yuvenil qon ketishi, tug`ruq yoshidagi ayollarda, menopauzadan oldin va klimakterik yoshda xam kuzatiladi. Ayol organizmida xayz tsiklining kechishi juda murakkab biologik jarayon bo’lib, uning asosida bosh miya po’stloq qismi-gipotalamus –gipofiz–tuxumdon–bachadon sistemasining bir–biriga ta`siri natijasidagi jarayon yotadi. Bu 5 ta halqa o’zaro bog`langan bo’lib, ulardan birining faoliyatini izdan chiqqanda xayz tsiklining buzilishi kuzatiladi. Hayz tsikli buzilishining ko’rinishlaridan biri bachadondan disfunktsional qon ketishidar.
BDQK yuzaga keltiradigan bir qancha omillar mavjud:
1. Markaziy nerv sistemasining buzilishi– asab zo’riqishi, stress omillari, aqliy va jismoniy zo’riqish, jarohatlanish.

2. 
   O’tkir va surunkali infektsiyalar (gripp, surunkali tonzillit, revmatizm, sil ).
   
3. 
   Jinsiy a`zolarning surunkali yallig`lanish kasalliklari.
   
4. 
   Ichki sekretsiya bezlari xastaliklari.
   
5. 
   Ba`zi dorilarni muntazam ichish oqibatida (neyroleptiklar).
   

BDQK asosan ayollarning 3 davrida, balog`atga etganda, 20-25% xollarda «etilish» davrida va klimakterik davrida, ya`ni organizmning « so’nish» davrida 50-60% xollarda uchraydi.
YUqorida ko’rsatilgan omillar ta`sirida bir-biri bilan uzviy bog`langan halqalardan birining funktsional o’zgarishi kuzatiladi, bu esa o’z navbatida tuxumdonlar faoliyatining buzilishiga olib keladi:
a) Ovulyatsiya buzilishiga .
b) Sariq tana rivojlanishi II fazasining va progesteron ishlab chiqarishning boshlanmasligi.
v) Ayol organizmiga faqat estrogenlarning uzoq ta`sir etishi.
SHu o’zgarishlarga ko’ra BDQK ni quyidagicha tasniflash mumkin:
BDQK TASNIFI:

1. 
   Anovulyator qon ketishi:
   

a) follikullar atreziyasi tipida.
b) follikullar persistentsiyasi tipida.

2. 
   Ovulyator qon ketishi:
   

a) Follikulin fazasining qisqarishi.
b) Lyutein fazasining uzayishi.
v) Lyutein fazasining qisqarishi.
Ayollarni yoshga qarab tasniflash:

1. 
   YUvenil qon ketishi.
   
2. 
   Tug`ruq yoshidagi ayollarda DKK
   
3. 
   Klimakterik yoshidagi qon ketishi.
   

Follikul etilishining buzilishi 2 tipda kuzatiladi.
Follikulning uzoq persistentsiyasi – etilgan 1-2 katta follikul bir qancha vaqtgacha yorilmasdan turadi va estrogenning aktiv fraktsiyalarini chiqara boshlaydi. Organizmda estrogen gormonlar darajasining yuqoriligi aniqlanadi. Bu gormonlar ta`sirida bachadonda nafaqat proliferatsiya jarayoni, balki giperplaziya, polipoz, kistoz holatlari ham kuzatiladi. Boshqa a`zo va sistemalarda xam o’zgrishlar kuzatiladi. Bu holat ko’pincha tug`ruq yoshidagi ayollarda ko’proq kuzatiladi.
Follikulaning atreziya holati – bunda follikul etilishi oxiriga etmay, balki kichik yoki katta follikul darajasida to’xtaydi va orqaga rivojlanish holati kuzatiladi.
Giperplaziyaga uchragan endometriyda qon tomirlarining o’sib ketishi va kengayishi kuzatiladi. Estrogenlarning doimiy ta`sirida qon tomirlar yupqalashib, mo’rt bo’lib qoladi, ularning tonusi o’zgarib , siqilish yoki kengayish holatlari kuzatiladi. Bu endometriyda qon aylanishning buzilishiga, qon talash xolatlari va bu erda nekrozlarni yuzaga keltiradi. Nekrozga uchragan endometriy qismlari har joy har joydan ko’chib qon ketishiga sabab bo’ladi. qon ketish holatlari ko’pincha hayz tsiklining buzilishi, hayzning to’xtab qolishidan yuzaga keladi. qon ketish darajasiga qarab (uzoq yoki qisqa) atreziya yoki persistentsiya holatini aniqlash mumkin.
Persistentsiya holatida qon ketishi ko’proq, lekin qisqa vaqt ichida kuzatiladi, follikul atreziyasida esa - kamroq qon ketib, uzoq vaqtgacha cho’zilishi kuzatiladi. Har ikkala holatda ham qon ketishi ayolni kamqonlik kasalligiga olib kelishi mumkin.