“Kiberxavfsizlik asoslari” fanidan mustaqil ishi

D 
D
D 
D
D 
D
D 
D 
E 
E
E 
E
E 
E
E 
E 
F 
F
F 
F
F 
F
F 
F 
G 
G
G 
G 
G 
G
G 
G 
H 
H 
H 
H
H 
H
H 
H 
I 
I
I 
I
I 
I
I 
I 
J 
J
J 
J
J 
J
J 
J 
K 
K
K 
K
K 
K
K  
K 
L 
L
L 
L
L 
L
L 
L 
M 
M
M 
M
M 
M
M 
M 
N 
N
N 
N
N 
N
N 
N 
O 
O
O 
O
O 
O
O 
O 

---

P 
P
P 
P 
P 
P
P 
P 
Q 
Q
Q 
Q
Q 
Q
Q 
Q 
R 
R
R 
R
R 
R
R 
R 
S 
S
S 
S
S 
S
S
S 
T 
T
T 
T
T 
T
T 
T 
U 
U
U 
U
U 
U 
U 
U 
V 
V
V 
V
V 
V
V 
V 
W 
W
W 
W
W 
W
W 
W 
X 
X
X 
X
X 
X
X 
X 
Y 
Y
Y 
Y
Y 
Y
Y 
Y 
Z 
Z
Z 
Z
Z 
Z
Z 
Z 
Z 
P 
H 
N 
M 
S 
W 
C 
I 
Y 
T 
Q 
E 
D 
O 
B 
L 
R 
F 
K 
U 
V 
G 
X 
J 
A 
A 
B 
C 
D 
E 
F 
G 
H 
I 
J 
K 
L 
M 
N 
O 
P 
Q 
R 
S 
T 
U 
V 
W 
X 
Y 
Z 
Q W E R T Y U I O P 
A S D F G H J K L 
Z X C V B N M 
4-rasm.Enigma kriptografik shifrlash qurilmasi ishlash prinspi 
Q W E R T Y U I O P 
A S D F G H J K L 
Z X C V B N M 

---

T harfini shifrlashni ko‘rib chiqamiz.1)Klaviaturada T harfini 
bosganimizda algoritm quyidagicha bo‘ladi.T harfi K ga o‘zgaradi va 
g’ildiraklardan o‘tishni boshlaydi.K harfi Statik g‘ildirakdan O‘ng 
g‘ildirakga o‘z holicha o‘tadi.K harfi o‘ng g‘ildirakda 10 birlik oldinga 
suriladi ya’ni U harfiga o‘tadi.U harfi o‘ng g‘ildirakda 5 birlik orqaga 
suriladi va P harfi hosil bo‘ladi. P harfi chap g‘ildirakda 8 birlik orqaga 
surilib H harfiga o‘zgaradi va Reflektor uni 4 birlik orqaga surib D harfiga 
o‘tkazadi.Qaytish jarayoni boshlanadi: Chap g‘ildirakda D harfi 3 birlik 
oldinga surilib G bo‘ladi. O‘rta g‘ildirak G harfini 11 birlik oldinga surib 
R hosil qiladi va R harfi o‘ng g‘ildirakda 5 birlik oldinga surilib W hosil 
qilinadi.W harfi Statik g‘ildirakda o‘zgarmasdan o‘tadi va jadvalga ko‘ra 
G harfiga aylanadi.Natijada T harfi shifrlanib G harfiga aylanadi. 
"Enigma" ning samaradorligi va ishonchliligi Germaniya Bosh shtabi 
tomonidan o'zining haqiqiy qiymatiga baholandi: 1920 yillarning oxiri va 
30-yillarning boshlarida Germaniya qurolli kuchlarining barcha turlarini 
jihozlash uchun qabul qilingan. Biroq, taxminan bir vaqtning o'zida Polsha 
razvedkasi impulsni sozlash to'plamlari bilan beshta bunday qurilmani 
qo'lga kiritishga muvaffaq bo'ldi. Ular bitta yozuv mashinasini inglizlarga 
va frantsuzlarga topshirdilar, ammo Ikkinchi Jahon urushi boshlangunga 
qadar nemislar tuning tizimini to'liq tikladilar va ittifoqchilar to'siqlarni 
dekodlashda ojiz edilar Nega frantsuzlar va na polyaklar "Enigma" dan 
foyda ololmadilar, balki ingliz nusxasi Bletchley Park, 50-sonli ulkan 
qal'asida joylashgan Davlat kodlari va shifrlari maktabi (GSSC) rahbari 
Ser Elisteyr Dennisonga berildi. Londondan. Unda bir necha ming xodim 
ishlagan, aynan shu erda "Ultra" operatsiyasi ishlab chiqilgan va 
radioeshittirish xizmati tomonidan mo'l-ko'l etkazib beriladigan Enigma 
materiallarining parolini ochishga qaratilgan. Yosh va iqtidorli tahlilchilar 
Kembrij va Oksford talabalari tufayli operatsiya davomida eng zamonaviy 
kompyuterlardan foydalanildi. Uning a'zolari nafaqat urush paytida, balki 
keyingi 30 yil davomida ham o'zlarining ish uslublarini muqaddas ravishda 
sir tutdilar. Parolni ochish materiallarini faqat qurolli kuchlar razvedka 
xizmatlarining boshliqlari va razvedka xizmati boshlig'i ser Styuart Menzis 
olgan. Qolgan hokimiyat organlari faqat Ultra operatsiyasi paytida olingan 
ma'lumotlarga asoslanib buyurtma olishdi. Ammo ular nemislar Enigma 
materiallarini deshifrlashdan olganlarini taxmin qila olmasliklari uchun 

---

ham tuzilgan Ba'zan parol hal qilish faqat yordamchi rol o'ynagan. Bunday 
holatlar nemislar radio aloqalarini ishlatmasliklari, hisobotlarni simlar, 
kuryerlar, itlar yoki kaptarlar orqali yuborishgan. Bu tez-tez sodir bo'lgan, 
chunki Ikkinchi Jahon urushi paytida shunga o'xshash usullar bilan 
ma'lumotlarning va buyurtmalarning yarmidan ko'pi uzatilgan.Afsuski, 
inglizcha "Bletchli yigitlari" hamma kodlarni ham hal qila olishmadi. 
Masalan, 1942 yilda nemis flotiga kiritilgan va bir yilga yaqin 
muvaffaqiyatli ishlagan "Triton" kodi yorilish uchun juda qattiq yong'oq 
bo'lib chiqdi. Bosh shtab Bosh shtabida topilgan taqdirda ham, ingliz 
dengizchilariga ma'lumotni ushlashdan shu qadar ko'p vaqt ketdiki, 
ma'lumotlar har qanday qiymatini yo'qotdi. Agar ular o'zlarining fikrlarini 
tasdiqlamagan bo'lsalar, qo'mondonlar Ultra-ning aniq ko'rsatmalariga 
e'tibor bermasliklari bundan ham yomonroq edi. Shunday qilib, 
Feldmarshal Montgomeri, Arnxemda ikkita nemis tanki tarkibida ekanligi 
to'g'risida o'z vaqtida ogohlantirib, shunga qaramay, ular deyarli butunlay 
vayron bo'lgan ushbu hududdagi 1-desantchi diviziyasining polklarini 
tashlashni buyurdi. Germaniyada ular ba'zan shifrlarni buzish haqida 
taxmin qilishgan. Shunday qilib, 1942 yil sentyabr oyida nemislar ingliz 
esminetsida o'zlarining konvoylari uchun sxemani kashf etdilar. Va 
Enigma-ning pulsni sozlash variantlari darhol almashtirildi. Umuman 
olganda, kriptografiya haqida gap ketganda, nemis xodimlarining 
zobitlarini oddiy odamlar deb hisoblash ahmoqlik bo'ladi. Ular har qanday 
transpozitsion kod himoyasizligini juda yaxshi bilishardi. Germaniyada 
oltita kriptanalitik tashkilot mavjud edi. Ularning barchasi etarlicha 
vakolatli edilar, ammo ularning asosiy kuchsizligi aniq raqobatdoshlikni 
keltirib chiqaradigan markazsizlashtirish edi. 
Xulosa: 
Enigma shifrlash mashinasi 1920-yildan boshlab dastlab ish bilarmonlik 
yozishmalarining sirini saqlash uchun tijorat maqsadlarida ishlatilgan 
ekan; Ikkinchi Jaxon urushi payti esa bu qurilma nemislar qo’mondonligi 
tomonidan ishlatilgan ekan.”Enigma” bu yunoncha ya’ni jumboq degan 
ma’noni anglatgan.Enigmaning vazifasi maxfiy matnlarni shifrlash va 
parolni ochish uchun ishlatiladigan qurilma ekanligi o’rganildi va 
malumotlarni shifrlash jarayoni, usullari ham ko’rib chiqildi.Bu qurilma 
aynan urush vaqtlarida aynan qo’l kelgan.Ya’ni qo’mondonlar bir-biriga 

---

qanday reja tuzganlarini yetkazish uchun qulay qurilma bo’lgan.Enigma 
tufayli Yevropadagi davlatlarga xavf yanada oshib borgan chunki qurilma 
tufayli Nemislar dushmanlarga tezkor xujum qilish imkoniyatiga ega 
bo’lganlar .Enigma qurilmasida shifrlangan matni buzib bo’lmaydi deb 
hisoblashgan.Biroq polshalik 3ta matematik bu fikrni inkor etgan.Ular 
shifrlangan matni buzish 1939-yilgacha kurash olib borgan va enigma 
tomonidan shifrlangan matnlarni o’qishni uddalashgan edi. 
Foydalanilgan manbalar: 
1. 
David Kahn, The Codebreakers
1967. pp. 192-195. 
2. 
Mavis Batey, Dilly, The Man Who Broke Enigmas
2009. Hard cover, ISBN 978-1-906447-01-4. 
3. 
Frode Weierud, Personal correspondence 
August 2017. 
4. 
Dennis Richie, Dabbling in the Cryptographic World - A Story 
Updated 5 May 2000. Retrieved November 2011.
5. 
Collection of M-209 patent and license agreements 
A66684. Declassified by NSA on 11 June 2014 (EO 13526). 
6. 
Jean-Francois Bouchaudy, M-209 Cryptanalysis 
Retrieved July 2016. 
Internet saytlar: 
https://www.cryptomuseum.com/crypto/usa/jefferson/index.htm
 
https://www.cryptomuseum.com/crypto/enigma/hist.htm
 
https://www.cryptomuseum.com/crypto/hagelin/m209/index.htm