Кимё саноатида кичик қувватли энергия маибаси сифатида қўллаш

Кимё саноатида кичик қувватли энергия маибаси сифатида қўллаш
учун кремний асосида термобатареялар яратншни тадқиқот қилиш
Олдинги бобларда атрофлича кўрсатилиб бериши натижасида шу нарса маълум бўлдики, яхши самарадорлик кўрсаткичи Zгa эга бўлган термоэлектрик энергия ўзгартиргичларни тайёрлаб яратиш биринчи навбатда энг яхши ярим ўтказгичли материалларни ва энг такомиллашган батареялар ясаш технологиясини танлаб олиш орқали амалга оширилиши мумкин экан. Айнан шу нуқтаи назардан жаҳоннинг барча етакчи давлатларидаги тадқиқотчилар армияси янги ва яхши материалларни олиш, термобатареяларни тайёрлашнинг энг мукаммал технологияларини ишлаб чиқиш устида банд. Бу масала яна батареяларни қайси соҳада ишлатилишига мўлжалланган бўлишлиги билан ҳам боғлиқцир. Бугунги кунда кўп жабҳада энг яхши саналган материал сифатида зонали эритиш усули орқали олинган уч қоришмали BiTeSb (р-тип) ва BiTeSe (n-тип) асосида олинадиган ярим ўтказгичли материаллар етакчилик қилмоқда [4.2-И.5].
Аммо, шуни ҳисобга олиш керакки, бир нечта компонентли бундай материалларни олиш ва айнан шу технология бўйича тайёрлаш жараёнлари ҳар доим ҳам кутилган натижани беравермайди ва катта мураккабликлар билан боғлиқ. Ундан ташқари техник иқтисодий кўрсаткичлари билан боғлиқ
I • J , , ^
бўлган муаммолар ҳам мавжуд. Бундай муаммолар қуйидаги сабабаларга кўра келиб чиқишини ойдинлаштирган ҳолда, бошқа ярим ўтказгич материалдан яратиш мақсадга мувофиқ эмасми эканлигини текшириб кўрамиз. Биринчидан, айрим ярим ўтказгичли материаллар табиатда кам учрайди ва буни натижасида кенг фойдаланишнинг имконияти йўқ. Иккинчидан, бинар ва
. Т \ - \
уч қоришмали бирикмаларни олиш жараёнлари дастлабки материалларни термик ишлов бериш йўли билан олиш заруратини туғдириб, бу ишни амалга ошириш учунқўшимча энергия сарфи керак. Учинчидан, фотоэлектрик энергия ўзгартиргичларга нисбатан аксарият ҳажмий ТБлар бирмунча огир вазнга эга бўлиб, кўп миқцордаги материалларни сарфини тақозо этади. Бу




санаб ўитлган барча фикр ва мулохазалар апііаіі бир материалда тўхтаб колмай, балки бошка кулай матсриалларга хам эътиборни каратишни таказо этади. Масалан крсмний матсришш ср иіарішшігсатхида жуда кўп таркалган ва ундаи хам тсрмоэлсмснт шохчаларн ясаш мумкинлиги кўрсатилган [4.6-М.7]. Бу ярнм ўтказтчнннг таштрхн теллурид висмута ва селениди аралашган ѵч коршимали моддаии ташкнл этувчи матерная ташіархидам тўрт маротаба иктнсодий жиҳатдан арзопрокдир. Ллбатта бу масала устида хам бир капча тадкикотчилар илмнй изланишлар олиб боришаётгандир. Чунки кремннйдан фойдаланишлар имкониятининг хали чегарасига етиб келингани йўк ва ундан термоэлектрик энергетикада фойдаланиш кўп масалаларга ечим булиши мумкинлиги шубҳасиздир. Бу мақсаднинг бошка сабабалари хам мавжуд. Яъни ТЭЎ муқобил энергия манбаларининг турларидан бирини кўрнниши бўлиб, ўзининг автоном фаолият кўрсата олиши, экологик нуктаи назардан тозалиги, бир жойдан иккинчи жойга транспорт воситаси ёрдамида кўчиришнинг қулайлиги, ҳар доимо ҳам углеродли ёнилғига муҳтож эмаслиги, табиатда мавжуд бўлган қўшимча энергиядан фойдалана олиш мумкинлиги каби катор афзалликларга эга. Бу ижобий томонлар улардан кичик энергетикада автоном муқобил энергияси сифатида кенг фойдаланиш муҳим масала эканлигини тасдиқлайди. Юқоридаги фикр ва мулоҳазалардан келиб чиқиб, кремнийни электрик ва физик параметрларини текшириш, тадқиқ килиш ва у хақца кўпроқ маълумотларга эга бўлиш илмий қадамнинг муҳим одимларидан бири саналади.
Назарин тадқиқотлар методи
Ушбу тадқиқотни олиб боришда биз куйидаги методни ишлаб чиққан ҳолда назарий ҳисоблаш ишларини амалга оширдик. Ҳисоблашни амалга оширишни, термоэлемент шохчаларининг узунликлари бўйлаб ҳароратлар фарқи ҳосил бўлиш ходисасига асосланган ҳолда, ишлаб чиқариладиган кучланиш қийматини белгилаш орқали, кремнийни электрофизик параметрларини иш жараёнида ўзгариш қонуниятини аниқлаш орқали амалга оширилди. Бундай усулга ёндошишнинг асосий сабаби ҳароратга боглиқ


сканировано с uamscanner

№