Kimyo fanidan dars ishlanmalar
Download 458.13 Kb. Pdf ko'rish
|
kimyo fanidan dars ishlanmalar
|
1-savol Suv va vodorod peroksid qanday moddalardan tashkil topgan va ularning farqi qanday izohlanadi? javob: Suv ham vodorod peroksid ham kislorod va vodoroddan tashkil topgan yani ular bir hil sifat tarkibiga ega, lekin vodorod peroksid suvdan miqdoriy tarkibi bilan farqlanadi. Vodorod peroksidda vodorodning massa ulushi 5,89 % ni, kislorodbibg massa ulushi 94,11 %ni
11
tashkil qiladi. Vodorod peroksid suvdan keskin farqlanuvchi xossaga ega bo’lgan moddadir. 2 savol Uglerod (II)-oksid va uglerod (IV)-oksid qanday tarkibli birikmalar? Javob: Uglerod (II)-oksid va uglerod (IV)-oksidining har birining tarkibi uglerod va kisloroddan iborat. Lekin, birikmalarda uglerodning bir massa birligiga nisbatan uglerod (IV)- oksiddagi kislorod miqdori uglerod (II)-oksiddagi kislorod moqdoridan ikki barobar ko’p.
birikmalarmi? Javob: Temir (II)-oksid va temir (III)-oksid bir xil tarkibga ega bo’gan ikki xil maddalardir. 4. Yangi mavzu bayoni 1) O‘qituvchining ma’ruzasi Yangi dars bayoni Tabiatdagi har qanday modda izsiz qolmaydi. Juda ko’plab kimyoviy reaksiyalarning amalga oshish shart-sharoitlari o’rganilganida reaksiyaga kirishayotgan moddalar massasi reaksiya mahsulotlari massasiga miqdordan teng bo’lishi aniqlangan. Bu kabi hodisalarni ulug’ ajdodlarimiz Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino va boshqa mutafakkirlar tajriba xonalarida og’zi payvandlangan idishlarda olib borgan qizdirish ishlarida kuzatishgan. 1748 yilda rus olimi M.B.Lomonosov ham og’zi payvandlangan kolba – retortada tajriba olib borib, bu hodisani izohlashga harakat qilgan. 1772-1789 yillarda fransuz olimi A.Lavuaze ham yopiq idishda olib borgan tajribalarida umumiy massa o’zgarmasligini kuzatgan va bu o’ziga xos yanglik-yangi qonun ekanligini tushunib yetgan. Shunday qilib, tabiatning asosiy qonunlaridan biri massaning saqlanish qonuni ochilgan.
A.Lavuaze bu qonun asosida muhim xulosa chiqarib, reaksiyada qatnashayotgan har bir element atom massasi reaksiya davomida o’zgarmasligini ta’kidlagan. Bu esa kimyoviy reaksiyada bir element atomining boshqa element atomiga aylanib ketmasligini bildiradi. Kimyoviy reaksiyalarda atomlar yoqolib ketmaydi, yo’qdan bor bo’lmaydi, atomlarning umumiy soni o’zgarmaydi. Har bir atom massasi kimyoviy reaksiyalarda o’zgarishsiz qoladi. Shuning uchun moddalarning umumiy massasi ham o’zgarmasdan qoladi. Bu qonun tabiatning eng muhim qonunlaridan biri bo’lib hisoblanadi. Massaning saqlanish qonunini tajriba yo’li bilan tushuntirish ya’ni moddalarni massalarini o’zaro reaksiyaga kirishganda ham qanday 12
bo’lsa shundayligicha qolishini matematik hisoblash va tajriba yo’li bilan isbotlash. Laboratoriya ishini bajarishda oldindan tayyorlab qo’yilgan asbob “Massaning saqlanish qonunini aniqlovchi asbob” bilan tajriba olib boriladi. Tajriba uchun quruq holatdagi toza idishlar tanlanadi. Tajriba quyidagi ketma-ketlikda, xavfsizlik qoidalariga rioya qilingan tarzda namoyish etiladi: 1. Teng elkanli shayinni yuqori ilmogi yordamida laboratoriya shtativiga mustahkamlangan halqa sterjeniga osib qo’yiladi. Shayinning o’ng ilmog’iga osma halqa yordamida Landolt idishi mahkamlanadi. Shayining chap ilmog’oga osma xalqa yordamida kosacha mahkamlanadi. 1-tajriba. Landolt idoshining chap bo’lmasiga pipetka yordamida bariy (II)-xloridning 10 % li eritmasidan 2 ml, o’ng bo’lmasiga sulfat kislotaning 10 % li eritmasidan 2 ml miqdorida quyiladi. Lamdolt idishi rezina tiqin bilan berkitiladi va muvozanat yuzaga kelgunicha kosachaga og’irlikka qarshi kukun solinib muvozanatni yuzaga keltiriladi. Muvozanat yuzaga kelgach, Landolt idishning chap tomonidagi moddani o’ng tomoniga o’tishi uchun idish o’ng tomonga engashtiriladi (qiyshaytiriladi), natijada idishning o’ng bo’masida kimyoviy reaksiya ketadi va oq rangli cho’kma- bariy (II)-xlorid hosil bo’ladi. Moddalar og’irligi o’lchanadi, yangi modda hosil bo’lishiga qaramasdan moddalarning og’irligi saqlanganligi aniqlanadi. Tajriba yordamida kimyoviy reaksiyaga kirishayotgan moddalarning umumiy massasi reaksiya mahsulotlari umumiy massasiga tengligi isbotlanadi. 2-tajriba. Landolt idishi bo’lmalaridan biriga 1 g qizil fosfor solinib, idish og’zi rezina tiqin bilan berkitiladi va muvozanat yuzaga kelgunicha kasachaga kukun solinadi. Landolt idishi quruq yonuvchi (urotropin) yordamida qizdiriladi. Landolt idishi ichida reaksiya borishi kuzatiladi va natijada oq bug’ ko’rinishida fosfor (V)-oksid hosil bo’ladi.
ekanimizni ko’rsatadi. Yer qaridan temir rudalari qazib olinib, zaruriy buyumlar tayorlanganda sayyoramizdagi temir atomlari kamaymaydi, balki bir ko’rinishdan boshqa ko’rinishga o’tadi. Masalan, temirdan yasalgan buyumlar zanglaydi, natijada sarflangan temirning 50% iham qaytarib olish imkoni bo’lmaydi. Albatta, zarur energiya sarf qilib, har 13
qanday kimyoviy o’zgarishni amalga oshirish mumkin. Ma’lumki, energiya zaxirasi ham cheksiz emas. Shuning uchun energiya va moddiy resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish lozim. Demak, massaning saqlanish qonuni tabiatning asosiy qonuni – materiya va harakatning saqlanish qonuni xususiy ko’rinishi bo’lib, moddalar yo’qdan bor bo’lmaydi, bordan yo’q bo’lmaydi, faqat bir turdan ikkinchisiga o’zgaradi.
O‘tilgan yangi mavzu o‘qituvchining o‘quvchilarga bergan ma’lumotlariga asoslanib topshiriqlar bo‘yicha mustahkamlanadi. Buning uchun qisqa muddatli tesn sinovi o‘tkasilishi ham yaxshi samara beradi.
1. Massaning saqlanish qonunini tajribada namoyish etish uchun qaysi moddalar dan foydalanildi? A. NaCl, KOH; B. BaCl 2 , H
2 SO 4 ; S.
HCl, BaSO 4 D. NaOH, KCl. 2. Fransuz olimi A.Lavuazye massaning saqlanish qonunini aniqlash uchun nechanchi yillar davomida tajribalar o’tkazgan? A. 1772-1789 B. 1748-1749 S. 1799-1800 D. 1750-1754 3. O’tkazilgan massaning saqlanish qonunini isbotlovchi tajriba natijasida idishning o’ng bo’masida qanday modda hosil bo’ldi? A. Ko’k rangli eritma B. Rangsiz eritma S. Oq rangli cho’kma D. Qora rangli cho’kma. 4. Massaning saqlanish qonunini ifodalovchi ta’rif qaysi bandda to’g’ri ifodalangan? A. Kimyoviy reaksiyaga kirishayotgan moddalarning umumiy
B.
Moddalarning miqdor o’zgarishi ularning sifat o’zgarishiga olib keladi. S. Bir moddaning boshqa modda yoki moddalarga aylanish hodisasi kimyoviy o’zgarishlardir. D. Agar ikki element bir-biri bilan bir necha kimyoviy biikma hosil qilsa, bu birikmalardagi bir element massasiga to’g’ri keluvchi boshqa element massalari o’zaro kichik sonlar nisbatida bo’ladi.
Dars yakunida uyga berilgan vazifa yuzasidan olingan javonlar va faol qatnashgan o’quvchilar rag`batlantiriladi va ballari e’lon qilinadi.
14
8. Uyga vazifa berishda darslikda berilgan ”Massaning saqlanish qonuni” mavzusi, shu mavzuga tegishli savol-topshiriqlar va o’tkazilgan tajriba yuzasidan hisobot tayyorlab kelish topshiriladi.
massaning saqlanish qonunini namoyish etish asbobi (teng elkanli shayin 1 ta, shayin uchun ilmoqlar 3 ta, rezina tiqinli va osma halqali Landolt idishi 1 ta, osma halqali kosacha 1 ta, og’irlikka qarshi kukun, 100 g ) kimyoviy jihozlar va moddalar (pipetka, razima tiqin, quruq yonilg’i- urotropin, bariy xloridning 10 % li eritmasi, sulfat kislotaning 10 % li eritmasi yoki qizil fosfor 1 g miqdorida )
Teng
elkanli shayin 1 ta, shayin uchun ilmoqlar 3 ta, rezina tiqinli va osma halqali Landolt idishi 1 ta, osma halqali kosacha 1 ta, og’irlikka qarshi kukun,
100 g)
kimyoviy jihozlar va
moddalar (pipetka, razima tiqin,
quruq yonilg’i-urotropin, bariy xloridning 10 % li eritmasi, sulfat kislotaning 10 % li eritmasi yoki qizil fosfor 1 g 1.Landolt idishining chap tomoniga BaCl 2 – 10%li eritmasidan 2ml
o’ng tomoniga H 2
4
ni eritmasidan 2 ml quyiladi.. 2. Og’zi bekitiladi. 3.Muvozanatni yuzaga
eltiruvchi kosachaga kukun solinib muvozanatni yuzaga
keltiradi. 4.Landolt asbobining chap tomonidagi moddani o’ng tomoniga o’tishi uchun idish o’ng
tomonga engashtiriladi. 5.Natijada oq
rangli cho’kma hosil bo’ladi. 6.Moddalar og’irligi o’lchanadi
BaCl 2 +H 2 SO 4 =BaSO 4 + 2HCl
Oq rangli
cho’kma hosil
bo’ladi. 15
II chorak 28-dars Kislorodning kimyoviy xossalari, biologik ahamiyati va ishlatilishi O 2 ning hossalarini baliq skeleti asosida o’rgatish.
biologik ahamiyatini turli baliq skeleti asosida o’rgananish. a) Ta’limiy: Kislorod O 2 – elementining kimyoviy xossalari, biogen elementligi, tibbiyotda, xalq xo’jaligida ishlatilishi haqidagi tushunchalarni o’rgatish. v) Tarbiyaviy: havoni toza holda saqlashga ehtibor berish. b) Rivojlantiruvchi: O2 elementi to’g’risida to’liq mahlumotga ega bo’lish. Uslub: interfaol Ko’rgazma: turli slaydlar, jadval darslik. Jihozlar va reaktivlar: KMnO 4 , S, C, yog’och cho’p, Fe qirindilari; probirkalar, temir qoshiqcha, quruq spirt, shtativ. Dars shakli: Savol-javob, og’zaki bayon, suxbat, tajribalar o‘tkazish. Dars o ‘tish rejasi: 1. O`qituvchining kirish so`zi. (2 daqiqa) 2.Uyga berilgan “Kislorod oddiy modda” mavzusiga oid bilimlarni tekshirish. (9 daqiqa) 3.O‘quvchilar bilimini tekshirish. (“Aqliy
gimnastika”savollari, xotira mashqi orqali oldingi o’tilgan mavzuni mustahkamlash – 4 daqiqa) 4. Yangi mavzu bayoni. O‘qituvchining kichik ma’ruzasi maruzani.(7 daqiqa) 5. Mavzuni
laboratoriya ishini
bajarish bilan
tushuntiriladi (15 daqiqa) 6. Mavzuni mustahkamlash. (7 daqiqa) 7. O`quvchilarni rag‘batlantirish, baholash (2 daqiqa) 8. Uyga vazifa berish (2 daqiqa) 3. O`qituvchining kirish so`zi. Darsning tashkil etilishi: a) salomlashish, davomatni aniqlash, o‘quvchilar tashqi ko‘rinishiga e’tibor berish; b) o`quvchilarni darsga hozirlab, jonli muhit yaratish;
16
2. Uyga berilgan “O’zbekiston kimyogarlarining kimyo faniga qo‘shgan hissalari” mavzusiga oid bilimlarni tekshirish. O‘qituvchi tomonidan “O’zbekiston kimyogarlarining kimyo faniga qo‘shgan hissalari” mavzuga doir tayyorlangan qisqa savollar beriladi. 1 O’zbekistonlik kimyogar olimlardan kimlarni bilasiz? 2. Tolalarni kimyoviy tarkibi asosida sinflash va sertifikatlash nomli yangi ixtisoslikni qaysi o‘zbek kimyogarlari asoslagan? 3. O.S.Sodiqovning kimyo fani sohasida dunyoga tanitgan qanday ishlari haqida bilasiz? 4. Akademik Y.T.Toshpo‘latov kimyo sanoati sohasining rivojiga qo ‘shgan ishlsri nimalardan iborat? O’qituvchi tomonidan har bir savolga javob olishda, berilgan javoblar to’g’ri noto’g’riligi izohlanib boriladi. 3. O‘quvchilar bilimini tekshirish. (“Aqliy gimnastika” savollari orqali xotirani sinash) O‘quvchilar o`qituvchi tomonidan oldindan tayyorlab qo‘yilgan savollarga javob beradilar.
yangiliklari va uy vazifasi aniqlanadi.
a) O’tilgan mavzuga oid tarqatma materiallar b) ko’rgazmali qurollar. v) uyga berilgan misol yoki masalani yechish topshiriladi. Ommaviy holda: o’tilgan mavzuni so’rashda: aqliy xujum, zanjir usuli savollarning ketma- ketligi, zanjir uzulmasdan savollarga javob berish. Reaksiya tenglamalarini yozish va o’qiy bilish amalga oshirish kabi usullardan foydalaniladi. O’tilgan mavzu klaster usulida mustaxkamlanadi va yangi mavzuga bog’lanadi. O 2 elementining hossalarini o’rganish. Tabiatda uchrashi: O 2 elementi tabiatda erkin va birikma xolda uchraydi. Erkin xolda atmosferada 23%, yer po’stlog’ina 46% tashkil etadi. O 2 suv, tog’ jislari, minerallar, tuzlar, asos, kislota, organizmni tashkil etuvchi-oqsil, yog’, uglevodlar tarkibida bo’ladi. Olinishi: laboratoriya sharoitida NaOHning 5% eritmasini elektroliz qilish yoki KClO 3.
KMnO 4 ni qizdirish yo’li bilan olinadi. 17
1) Asbobning tuzilishi tasviri
1, 2- byuretkalar 2N 2
2 + O
2 3 –suv quyish nayi 2 mol = 2 mol +1 mol 4 -tok manbayi
1) 2KMnO 2 →K 2 MnO 4 +MnO 2 + O
2 ↑ 2) KClO 3 =2KCl+3O
2 ↑
Sanoatda O 2 xavoni suyuqlantirib olinadi. Kislorod po’lat ballonda 150 atm. gacha bosim ostida saqlanadi va tashiladi. Fizik xosalari: ragsiz, hidsiz, mazasiz, havodan og’ir, N 2 Oda kam eriydigan, ─ 183˚da suyuqlikka aylanadigan gaz modda. 3ta izotopi bor: 16 8
17 8 O, 18 8 O, kovalent bog’lanish qutbsiz turini hosil qiladi. Kimyoviy hossalari: O 2 molekulasi 2 atomdan iborat u barcha element bilan reaksiyaga kirishib oksid hosil qiladi. Yuqorida ko’rsatilgan tajribada yig’ilgan O 2 dan foydalanib 1-, 2- va 3- tajribalar bajariladi C+ O
2 =CO
2 2 N 2 + O
2 =2 N
2 O 2Mg+ O 2 =2MgO
S+ O 2 =SO 2 N 2 + 2 O
2 =2NO
2 4Na+O
2 =2Na
2 O 4Fe+3O 2 =2Fe
2 O 3 2S 2 N 2 +5O
2 =4SO
2 +2N
2 O Kimyoviy xossalarini tasvirlovchi reaksiya tenglamalarni baliq skeleti shakli orqali xam ifodlasa bo’ladi. 18
A) Bemorlarga b) metallarni eritishda g) kosmik kemada d) metallarni payvandlashda e) tog’−kon sanoatidi portlatuvchi sifatida ishlatiladi. Biologik ahamiyati: O 2 tirik organizmning nafas olishi uchun zarur bo’lgan modda. Davriy sistemadagi o’rni. 1.
Kimyoviy belgisi O 2
14. r = 16 2.
2- davr 15. elektron konfiguratsiyasi 1s 2 2s 2 2p 6
3. 2- qator 4.
6- guruh asosiy 5.
metall emas 6.
2 valentli 7.
vodorotli birikmasi.N 2 O 8. kislorodli. birikmasi O 2
atom tuzilishi 8) 2 ) 6
10. tartib nomeri 8 11.
atom og’irligi 0816 12.
p=+16 13.
е =-16
8-sinf I chorak 7-dars Mavzu: Elementlarning davriy jadvaldagi o’rni va atom tuzilishiga qarab tavsiflash. Davriy qonunning ahamiyati.
19
Darsning tahlimiy maqsadi: Davriy qonun, elementlarning davriy jadvali, atom tuzilishi bobi bo’yicha o’quvchilar bilimini tekshirish hisobot darsi .
Darsning tarbiyaviy maqsadi: Hisobot darsidan olgan bilimlarini kundalik hayotga qo’llay bilish malakasiga erishish .
Darsning rivojlantiruvchi maqsadi: O’quvchilarni Davriy qonun va davriy jadval haqidagi tasavvurlarini kengaytirib, yangiliklar yaratishga undash .
Darsning shiori: A’lo mamlakatning a’lo farzandi,
Bilib qo’yki, seni vatan kutadi .
Darsning uslubi: aqlits hujum, fikrlar cho’qqisi , auktsion, kim chaqqon , o’z-o’zini nazorat, zanjir usullaridan foydalangan holda aralash dars
Darsning jihozi: 1.Davriy jadval
2. Atomda elektronlarning joylashishi jadvali .
3. Davriy jadvalning turli variantlari . 4. Qo’lbola ko’rgazmalar va kartochkalar. Darsning rejasi: 1.Aqliy hujum
2. Fikrlar cho’qqisi
3. Elektron formula tuzish
4. O’z-o’zini nazorat
5.Auksion
6.Kim chaqqon
7. BBB
8. Qiziqarli jadval 9. Zanjirli reaktsiya 10. Baholash va uyga vazifa
Darsning borishi:
O’quvchilar bilan salomlashib, davomatni aniqlagandan so’ng, uyga vazifani tekshirib sinf o’quvchilarini 3guruhga bo’lman. Guruhlar o’rtasida savol-javob asosida “aqliy hujum “ uyushtiraman . 1.Kimyoviy elementlar necha toifaga bo’linadi ? 2.Kimyoviy elementlarning tabiiy oilalarini ayting? 3.Davriy qonunni tahriflang 4.Atom tarkibi nimadan iborat? 5.Izotop, izobar, izoton nima? 6.Pauli printsipini ayting 7.Hund qoidasi? 8.Klechkovskiy qoidasini yozing 9.Davr nima? 10. D avriy jadval qanday tuzilgan?
20
2.Fikrlar cho’qqisi Guruhlarga topishmoqlar aytiladi O’quvchilar uning javobini elektron formulalarini tuzib izohlashi kerak 1)Tarqalgan joyi uning Havo qum ham tuproqdir, Suvda massa ulushi, Barchasidan ko’proqdir . ( O, 1S 2 ,2S 2 2 4 ) 2)Oksidlanish darajasi, Ikki,olti, hamda to’rt. Qattiq holda bo’lsa ham, Asli o’zi juda mo’rt . ( S,1S 2 2S 2 2’ 6 3S 2 3’ 4 ) 3)Oksidlanmas havoda, Yer tagida zanglamas. Unimada erishini Balki ko’plar anglamas. (Au, 1S 2 2S 2 2’ 6 3S 2 3’ 6 4S 2 3D 10 4’ 6 5S 2 4D 10 5’ 6 6S 1 5D 10 ) 3.Elektron formula tuzish uchun, doskaga 2 o’quvchi chiqariladi .Ular o’quvchilar tomonidan aytilgan elementlarni elektron formulasini tuzishadi. 4.Yangi mavzu nazorat ishi bilan boshlanadi.Bunda o’qituvchi ketma-ket elektron formulalarni aytadi , o’quvchilar esa unga mos keladigan kimyoviy element belgisini qo’yishi kerak yoki aksincha Masalan:1) 2S 2 2.3S 2 3’ 4 3. 3d 3
Javobi:1) Li 2. S 3. V 5.Guruhlararo auktsion o’tkazilib unda o’quvchilar o’qituvchi o’rtaga tashlagan tartib raqamidagi elementlarni davriy jadvalga qarab tavsiflashi kerak.Masalan: 14,32,50 O’quvchilar elementning belgisi, atom massasi, valentligi, kislorodli,vodorodli birikmasining formulasi ,proton, neytron, elektronlar soni, elektron formulasini aytishi va yozishi shart . O’quvchilarning javobi va elektron formulasidagi o’xshashliklar asosida o’qituvchi ularning javobini to’ldirib, Mendeleev tartib raqami 32, 50 bo’lgan elementlarni oldindan bashorat qilgani ,ular uchun jadvalda o’rin ajratgani aytib o’tiladi 6.”Kim chaqqon “o’yinida guruhlararo elementlarning belgilari yozilgan kimyoviy idishlarning rasmlari tarqatiladi O’quvchilar ularni guruhlarga ajratib elektron formulalarini tuzadilar Tez va to’g’ri bajargan guruh g’olib bo’ladi 7.BBB. Bu o’yinda o’quvchilarning davriy jadvaldan bilib olganlari va bilishi mumkin bo’lgan BKM lari tekshiriladi Buning uchun har bir guruhga “davriy jadval “ so’zi yozilgan qog’oz tarqatiladi O’quvchilar o’z fikrlarini ifodalaydilar Tez va ko’p fikr bildirgan guruh g’olib bo’ladi
21
Masalan, Bilardim Bilib oldim Bilishni istayman
8.O’quvchilarni davriy jadvalni o’rganishga qiziqtirish uchun “Qiziqarli jadval “ o’yini o’tkaziladi. Sinf o’quvchilariga quyidagi jadval bo’yicha o’ylangan elementni topib berish mumkin 1-jadval
2.Al 12 .Mn 22.Cl
4.Br 14.Na 24.Cd 5.H 15.Sn 25.Au 6.Fe 16.Hg 26.U 7.K 17.’b 27.Ti 8.Ca 18.S 28.Ni 9.O 19.Ag 29.I 10.Si 20.C 30.Ne 31.Xe
O’quvchi bir elementni o’ylab u quyidagi jadvalning qaysi ustunlarida uchrashini aytadi . Birinchi ustun 16, ikkinchisi 8, uchinchisi 4 , to’rtinchisi 2, beshinchisi 1 qiymatga teng bo’ladi . O’quvchi o’ylagan elementi qaysi ustunda uchrashini aytgandan so’ng o’qituvchi dilida bu ustunlarga mos keluvchi sonlarni qo’shib bu raqamga qaysi element mos kelishini 1- jadvaldan ko’rib aytadi
1) 2) 3) 4) 5) Mg Ca Br Al N O H Ba Ba S Si Fe Fe H Ag Mg K K K C Mn Mn Si O Cu Cu Mg Mg Cl Na Na Na Cu Zn Sn Sn Sn Sn Cd Cd C S Au Au Ag Ag U U Cl Cl Ti Ti Zn Zn Zn Ni Ni Ni U Au I I I Ti Ti 22
Ne Ne Ne Ne I Xe Xe Xe Xe Xe
bilimlarini tekshirish va mustaxkamlash maqsadida mavzu bo’yicha oldindan tayyorlab qo’yilgan Bingo varaqachalaridan tarqatiladi. Bingo varaqasi
JAVOBLAR SAVOLLAR 12 m.a.b. 1,67x10 -27
6,02x10 23
1. Avagadro doimiysi sonini toping?
P Ca
Mg 2. Tartib raqami 20 ga teng bo’lgan element? Lakmus
fenolftalein metiloranj fenolftalein Lakmus
metiloranj fenolftalein 3. Indikatorlarning turlari?
JAVOBLAR SAVOLLAR asosli kislotali amfoter
asosli kislotali
asosli amfoter
1.Oksidlar necha xil bo’ladi? 6,02 19,8
22,4 2. Gazlarning molyar hajmi nechaga teng? N Be B 3. Tartib raqami 4 ga teng bo’lgan element? Bingo varaqasi JAVOBLAR SAVOLLAR 109 110
101 1.Davriy jadvalda nechta element mavjud? Enshteyniy Nobeliy Mendeleyeviy 2. Tartib raqami 102 ga teng bo’lgan element? 2 4
3. Anorganik moddalar necha sinfga bo’linadi? Bingo varaqasi JAVOBLAR SAVOLLAR 15
22 28
1. Davriy jadvalda nechta metallmas mavjud? 93 25
42 2. Molibden elementi nechanchi tartib raqamda joylashgan?
23
Cl 2 CH 4 Ar
3. Qaysi gaz to’ldirilgan-da shar havoga ko’tari-lishi mumkin? Bingo varaqasi JAVOBLAR SAVOLLAR 1869
1834 1907
1.Davriy jadval nechanchi yilda kashf etilgan? “Kimyo asoslari” “Minerologiya” “Oltin
xillari” 2. Abu Rayhon Beruniyning kimyoga oid asarining nomi? Cr
Ar Cl
3. Nisbiy atom massasi 35,5 ga teng bo’lgan element?
beriladi. Vazifa 100,114 raqamli elementlarning elektron formulasini tuzish.
9-sinf
Mavzu: Kalsiy va magniy Darsning maqsad va vazifalari: 1. Kalsiy va magniyning davriy sistemadagi o’rni, xossalari, biologik ahamiyati haqida tushuncha berish. 2. Tuproqning kislotaliligini yo’qotishda kalsiy elementining vazifasi haqida ekologik tarbiya berish. 3. Yangi pedagogik texnologiya usullaridan foydalanib, o’quvchilarning bilim, ko’nikma va malakalarini rivojlantirish. Dars tipi: aralash, yangi bilimlar berish. Dars jihozi: davriy sistema, ohaktosh, gips, marmar, magnezit, kalsiy xlorid, kalsiy glyukonat va boshqalar. Darsni tashkil etish: O’quvchilardan o’tilgan mavzu quyidagi usullardan foydalanib so’raladi: 1. Tarqatma materiallar 2. Individual so’rash 3. Aqliy hujum 4. Rasmga izoh 5. Testlar.
O’tilgan mavzuni so’rashda o’quvchilar bilimini baholash, mustahkamlash va yangi mavzuga bog’lash lozim. O’quvchilar uch guruhga bo’linib, o’zaro musobaqalashadi Yangi mavzu 24
o’qib konspekt qilish uchun uyga vazifa tariqasida berib yuborilgan. 6 ta qog’ozga 6 xil rasm chizilgan, har bir guruhdan 2 tadan rasm izohi so’raladi. Bunda guruh o’quvchilarining barchasi ishtirok etishi kerak.
1-savol: Kalsiy va magniy haqida nimalarni bilasiz? O’quvchilar birin-ketin javob berib, raqamlangan gul yaproqlarni o’rniga yopishtiriladi. Qaysi guruhning gul yaproqlari to’la bo’lsa, o’sha jamoa g’olib hisoblanadi. Savolga javob berishda kalsiy va magniyning davriy sistemadagi atom tuzilishi, tabiatda uchrashi, xossalari, olinishi va ishlatilishi, biologik ahamiyati xususida ma’lumotlar keltiriladi.
1-savol: Kalsiy va magniy tabiatda qanday holda uchraydi?
Javob:1. Magnezit, taxir tuz. 2. Ohaktosh, bo’r, marmar.
3 savol. Cf va Mgning davriy sistemasidagi o’rnini tavsirlang.
1. Kimyoviy belgisi Ca, Mg. 2. Mg-III, Ca-IV.
3. Metal 4. II valentli.
5. Yadro zaryadi: +12; +20. 6. S-elementlar oilasiga kiradi.
7. Nisbiy atom massasi: 24:40. Kimning javoblari to’liq bo’lsa, shuning o’simligi qiyg’os gullaydi.
4-savol. O’simliklar gullagandan so’ng meva tugadi. Ca va Mg fizik xossalarini aytib bering. Javob: 1. Kumushsimon oq rangli.
2. Yengil metal. 3. havoda oksid parda hosil qiladi.
4. Kerosin ostida saqlanadi. 5. Ko’zni qamashtiradigan oq alanga qilib yonadi. Guruhlar o’simligi nechta meva tukkaniga qarab baholab boriladi.
25
Javob:1. 2Ca+O2=2CaO havo kislorodli, galogenlar bilan oson ta’sirlashadi.
2. Suv bilan reksiyaga kirishib, gidroksid hosil qiladi. Ca+H2O=Ca (OH)2+H2
3. Kislotalar bilan
shiddatli reksiyaga kirishadi. Ca+2HCI=CaCl 2 +H
4. Magniy ko’zni qamashtiradigan oq alanga hosil qilib yonadi. Mg+O 2 =2MgO
2. Fotografiyada. 3. Tibbiyotda.
4. Qurilishda. 5. Qishloq xo’jaligida.
6. Qand ishlab chiqarishda. 7. Optik asboblar tayyorlashda.
8. rezina bo’yoqlar olishda. Endi pishgan mevalarni savatchaga terib olamiz.
guruhlarga test savollari beriladi. Bunda guruh o’quvchilarning chaqqonligi kuzatiladi.
1. Kalsiy va magniy qanday elementlar oilasiga kiradi? a) P
b) C
s) D
d) F
2. Qaysi qatorda magnezit formulasi keltirilgan?
a) MgCl
2
b) CaCO 3
s) CaSO
4
d) MgCO 3
3. Hayvon suyaklari tarkibining necha foizi kalsiy fosfatdan iborat?
a) 80% b) 60%
s) 40%
26
d) 70%
4. Marmar konlari berilgan qatorni ko’rsating?
a) Qoragat, Zebilov b) Gazg’on, Nurota
s) Ko’kdumaloq, Boysun d) Mingbuloq, Zirband.
5. Ca va Mg sanoatda qanday olinadi? a) Gidroliz
b) Termik s) Elektroliz
d) Piroliz 6. Sanoatda kalsiy oksidi nimadan olinadi?
a) Ohaktoshdan b) magnezitdan
s) Dolomitdan d) Gipsdan.
7. Kalsiyning qaysi birikmalaridan oqartiruvchi modda sifatida, qog’oz ishlab chiqarishda, dizenfeksiyalashda ishlatiladi?
a) Ca(OH) 2
b) CaSO 4 2H
2 O
s) CaClO 2
d) CaCO
3
8. Magniyning oksidlanish darajasi va valentligi qaysi javobda to’g’ri berilgan? a) +2; III
b) +1; II s) +2; II
d) +1; III O’simlikning qanday gullagani, nechta meva tukkani va savatchaga terib olingan mevalar soni hisoblanib, test natijalari qo’shilgach, mutloq g’olib guruh aniqlanadi. Darsda qanday ishtirok etganiga qarab o’quvchilar baholanadi. Yangi mavzu xulosalangach, uyga vazifa beriladi.
topshiriqlarni bajarish. 27
Download 458.13 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|