Kimyo fanining atrof muhitni himoya qilishdagi va ekologiya muammolarini hal qilishdagi roli

Kimyoning fan sifatida shakllanishini tadqiqotchilar Misr bilan bogʻlashadi. Savdo-sotiq, xunarmandchilik va maaaniy alokalar juda rivojlangan bu mamlakatda ilm, falsafiy qarashlar, sanoat va qishloq xoʻjaligi yaxshi rivoj topali. Nil boʻyidagi Iskandariya shahrida 1-asrda yozilgan traktatlarda koʻpgina kimyoviy maʼlumotlar, jumladan, kimyoviy ji-hozlarning koʻrinishlari, kuydirish, pishirish, toblash, quruq haydash, eritish, kristallanish, ajratish va boshqa usullar haqida maʼlumotlar keltiriladi. Mazkur manbada oddiy metallardan oltin olish gʻoyasi ham ilgari surilgan boʻlib, mavhum bu izlanish fanning rivojlanishiga maʼlum darajada toʻsqinlik qildi, olimlar fikrini boshqa — amalga oshmaydigan yoʻnalishga burib yubordi. Iskandariya traktatlari maʼlumotlaridan foydalangan arab olimlari tez orada bir nechta yangi moddalar, jumladan, nitrat kislota, tuzlar va boshqalarni olishni kashf qildilar. Misrlik olimlar tilidagi Kimyoga arablar „al“ qoʻshimchasini qoʻshib mashhur „Alkimyo“ga asos soldilar. Natijada koʻpgina ilmiy asarlar, kitoblar, maqolalar va tajribalar ifodalari paydo boʻldi. Keyinchalik bu soʻz Yevropa mamlakatlarida „Ximiya“ nomi bilan ommalashdi. Muhammad Xorazmiy 10-asrda „Kimyo“ soʻzi arabcha „kamoyakmi“, yaʼni „yashirmoq“, „berkitmoq“ ni anglatadi, deydi. Turk olimi Toshkoʻpir-zodaning fikriga koʻra, mazkur soʻz yahudiycha „kimyax“ dan olingan. Baʼzi olimlar „Kimyo“ soʻzi Misrning qad. nomi „Xem“ yoki „Hame“dan olingan degan fikrni ilgari surishadi. Bu soʻz „qora“ yoki „qoramtir“ maʼnosini anglatib, manbalarda „Kimyo“ „Misr fani“ degan maʼnoda keladi. Boshqa bir guruh olimlar esa „Kimyo“ soʻzi yunoncha „kimyo“ iborasidan kelib chiqqan boʻlib, „suyuqlik“, „eritilgan metall“ni anglatishiga ishora qiladilar. Ammo, qanday boʻlishidan qatʼi nazar, mazkur fanning Sharq mamlakatlarida bir kator rivojlanganligi, bu borada oʻrta osiyolik olimlarning xizmati katta ekanligi tarixiy manbalardan maʼlum.

• Kimyoning fan sifatida shakllanishini tadqiqotchilar Misr bilan bogʻlashadi. Savdo-sotiq, xunarmandchilik va maaaniy alokalar juda rivojlangan bu mamlakatda ilm, falsafiy qarashlar, sanoat va qishloq xoʻjaligi yaxshi rivoj topali. Nil boʻyidagi Iskandariya shahrida 1-asrda yozilgan traktatlarda koʻpgina kimyoviy maʼlumotlar, jumladan, kimyoviy ji-hozlarning koʻrinishlari, kuydirish, pishirish, toblash, quruq haydash, eritish, kristallanish, ajratish va boshqa usullar haqida maʼlumotlar keltiriladi. Mazkur manbada oddiy metallardan oltin olish gʻoyasi ham ilgari surilgan boʻlib, mavhum bu izlanish fanning rivojlanishiga maʼlum darajada toʻsqinlik qildi, olimlar fikrini boshqa — amalga oshmaydigan yoʻnalishga burib yubordi. Iskandariya traktatlari maʼlumotlaridan foydalangan arab olimlari tez orada bir nechta yangi moddalar, jumladan, nitrat kislota, tuzlar va boshqalarni olishni kashf qildilar. Misrlik olimlar tilidagi Kimyoga arablar „al“ qoʻshimchasini qoʻshib mashhur „Alkimyo“ga asos soldilar. Natijada koʻpgina ilmiy asarlar, kitoblar, maqolalar va tajribalar ifodalari paydo boʻldi. Keyinchalik bu soʻz Yevropa mamlakatlarida „Ximiya“ nomi bilan ommalashdi. Muhammad Xorazmiy 10-asrda „Kimyo“ soʻzi arabcha „kamoyakmi“, yaʼni „yashirmoq“, „berkitmoq“ ni anglatadi, deydi. Turk olimi Toshkoʻpir-zodaning fikriga koʻra, mazkur soʻz yahudiycha „kimyax“ dan olingan. Baʼzi olimlar „Kimyo“ soʻzi Misrning qad. nomi „Xem“ yoki „Hame“dan olingan degan fikrni ilgari surishadi. Bu soʻz „qora“ yoki „qoramtir“ maʼnosini anglatib, manbalarda „Kimyo“ „Misr fani“ degan maʼnoda keladi. Boshqa bir guruh olimlar esa „Kimyo“ soʻzi yunoncha „kimyo“ iborasidan kelib chiqqan boʻlib, „suyuqlik“, „eritilgan metall“ni anglatishiga ishora qiladilar. Ammo, qanday boʻlishidan qatʼi nazar, mazkur fanning Sharq mamlakatlarida bir kator rivojlanganligi, bu borada oʻrta osiyolik olimlarning xizmati katta ekanligi tarixiy manbalardan maʼlum.