Kimyo fanining predmeтi va vazifalari. Uni fan sifaт

Molekulyar ogirlik	– modda molekulasining uglerod birligida ifodalangan ogirligi
	Gramm atom	– elementning atom ogirligiga son jixatdan teng bulib, gramm xisobida olingan miqdori.
	Gramm molekula	– moddaning molekulyar ogirligiga son jixatdan teng qilib, gramm xisobida olingan miqdori.
	Gramm ekvivalent	– moddaning ekvivalent ogirligiga son jixatdan teng qilib, gramm xisobida olingan miqdori.
	Gruppa	– bitta vertikal katorga joylashgan uxshash elementlar katori
	Davr	– xar kaysi ishqoriy metalldan galogengacha bulgan elementlar katori.
	Massa soni	– atom yadrosi massasini uglerod birlikda takriban ifodalaydigan butun son.
	Ximiyaviy element	– uzida muayyan xossalarni mujassamlashtirgan atomlar turi, yadrolarning zaryadlari bir xil bulgan atomlar turi
	Izobarlar	– atom ogirliklari bir-biriga teng, lekin yadro zaryadlari boshka-boshka bulgan elementlar.
	Izotoplar	– yadro zaryadlari bir xil, lekin atom ogirliklari bir-birlaridan fark qiladigan elementlar.
	Termoximiya	– ximiyanig ximiyaviy reaksiyalar vaktida sodir buladigan energetikaviy xodisalarni tekshiruvchi kismi
	Ekzotermik reaksiya	– issiklik chikishi bilan boradigan reaksiya.
	Endotermik reaksiya	– issiklik yutilishi bilan boradigan reaksiya
	Valentlik	– u yoki bu element atomining uz atrofida boshka necha atomni ushlab tura olish kobiliyati.
	Molekula	– moddaning mustaqil mavjud bula oladigan eng kichik zarrachasi
	Boglanish energiyasi	– ximiyaviy bogni uzib yuborish uchun zarur bulgan energiya miqdori.
	Ionlar	– atom yoki molekulalarning elektron berishi yoki kabul qilib olishi natijasida xosil buladigan zarrachalar
	Erkin radikallar	– tuyinmagan valentlikka ega bulgan zarrachalar
	Faza	– geterogan sistemaning boshka kismlaridan chegara sirtlar bilan ajragan gomogen kismi
	Kaytar prosess	– ikki qarama-karshi yunalishda boradigan prosess
	Geterogen sistema	– bir-biridan sirt chegaralari bilan ajralgan moddalar sistemasi
	Eritma	– ikki yoki undan ortiq komponentlardan iborat gomogen sistema
	Katalizator			– reaksiya tezligini uzgartiradigan, lekin reaksiya natijasida ximiyaviy jixatdan uzgarmaydigan modda
	Prosent konsentrasiya			– 100 gr. eritmada erigan moddaning grammlar xisobidagi miqdori
	Molyar konsentrasiya			– 1 l eritmada erigan moddaning mollar soni
	Normal konsentrasiya			– 1 l. eritmada erigan moddaning ekvivalentlar soni
	Molyal konsentrasiya			– 1000 gr. erituvchida erigan moddaning mol soni
	Titr			– eritmaning 1 millilitrida bulgan eruvchi moddaning ogirlik miqdori
	Elektrolitlar			– eritmalari yoki suyuklanmalari elektr tokini utkazadigan moddalar.
	Kationlar			– musbat zaryadlangan ionlar
	Anionlar			– manfiy zaryadlangan ionlar
	Eruvchanlik			– moddaning biror erituvchida eriy olish xususiyati
	Diffuziya			– bir modda zarrachalarining ikki modda ichida uz-uzicha bir tekisda taksimlanishi
	Indikatorlar			– rangi vodorod ionlarining konsentrasiyasiga qarab uzgaradigan moddalar
	Oksidlanish			– biror atom, molekula yoki ion uziga elektron kabul qilish prosessi
	Oksidlovchi			–uziga elektron kabul qilgan zarracha
	Kaytaruvchi			– uzidan elektron bergan atom, molekula yoki ion
	Korroziya			– metallarning xavo, suv, kislota, ishqor va tuzlarning eritmalari ta'sirida yemirilishi
	Ingibitorlar			– metall korroziyasini sekinlashtiruvchi moddalar
Oksidlash			– metall sirtida korroziyaga chidamli oksid parda xosil qilish prosessi
Gidridlar			– tarkibida biror element va vodorod bulgan birikmalar
Yonish			– issiklik va yoruglimk chikarish bilan boradigan tez oksidlanish prosessi
Fosforesensiya			– moddalarning korongida shu'lalanish xodisasi;
Ruda			– tarkibida metallarning tabiiy birikmalari bulgan tog jinslari
Elektroliz			– elektr toki ta'sirida elektrolit eritmalarda yoki suyuklanmalarda boradigan oksidlanish-kaytarilish prosessi;
Metallurgiya			– sanoatda tabiiy xom-ashyodan metallar ajratib olish usullari xakidagi fan
Xalkogenlar			– O, S, Se Te elementlarning umumiy nomi;
Xalkovodordlar			– kislorod gruppachasidagi elemetlarning vodorodli birikmalari;
Polimerlanish			– bir xil molekulalarning birikib, bir muncha yirik molekular xosil qilish prosessi;
Silikatlar			– silikat va polisilikat kislotalarning tuzlari;
Alyumosilikatlar			– tarkibida alyuminiy oksid xam buladigan silikatlar.

Sof modda – Trakibi va xossalari butun hajmi bo’yucha bir xil bo’lgan modda.
Aralashma –fizik usullar bilan toza moddalarga ajratish mumkin bo’lgan modda.
Analiz—modda tarkibini tekshirish uchun amalga oshiriladigan jarayon.
Sintez- Modda hosil qilish jarayoni.
Sifat analiz- Birikma qanday tarkibiy qisimlardan iborat ekanligini aniqlash.
Moddaning agregat holatlari – Gaz, suyuq, qattiq.
Indeks- molekulada atomlar sonini ko’rsatadi.
Koyfisent- molekulalar sonini ko’rsatadi.
Nisbiy molekulyar massa - molekulani tashkil etuvchi atomlarning nisbiy atom massalari yig’indisi
Adsobsiya – bir modda yuzasiga ikkinchi moddani yutilishi
Adsorbent – yuzasida yutilish jarayoni yuz beradigan modda
Sorbsiya – moddaga tashqi muhitdan boshqa moddani yutilishi
Adsobtiv – yutilgan modda
Avogadro doimiysi- 1 mol har qanday modda 6,02 ·1023 ta zarracha (atom, molekula, ion) tutadi.
Atom - Kimyoviy hodisalarda moddaning bo'linmaydigan eng kichik zarra
Kimyoviy formula --- modda tarkibining kimyoviy belgilar va (zarur bo'lsa) indekslar yordamida ifodalanishidir.
Kimyoviy formulaga qarab moddaning sifat va miqdor tarkibini bilib olish mumkin.
1 mol --- moddaning nisbiy molekular massasiga son jihatidan teng va grammlarda ifodalangan qiymatdir.
1 mol --- (12C) uglerod izotopining 12 grammida nechta atom bo'lsa, o'shancha struktura birligi (molekula, atom, ion, elektron) tutgan moddaning miqdoridir.
Modda miqdori --- n harfi bilan belgilanadi va uning qiymati "mol" bilan ifodalanadi.
Moddaning molar massasi --- M harfi bilan belgilanib, g/mol bilan ifodalanadi
Valentlik -element atomlarining boshqa elementning muayyan sondagi atomlarini biriktirib olish xususiyati
Valentlikning o'lchov birligi qilib vodorodning valentligi qabul qilingan.
Vodorod atomining valentligi 1 (bir) ga teng.
Kislorod atomi doimo ikki valentli bo'ladi.
Avogadro qonuni- Bir xil sharoitdagi turli gazlarning bir xil hajmidagi molekulalar soni bir xil
bo'ladi
Molar hajm - Bug' holatidagi moddaning va har qanday gazning 1 mol i n.sh.da 22,4 l hajmni egallaydi
Ekvivalentlar qonuni-Kimyoviy elementlar bir-biri bilan o'z ekvivalentlariga proporsional bo'lgan massa miqdorlarda birikadi yoki almashinadi
Moddaning hosil bo'lish issiqligi - Oddiy moddalardan 1 mol murakkab moddaning hosil bo'lishida ajralib chiqadigan yoki yutiladigan issiqlik miqdori
Lavuazye va Laplas qonuni- Har qanday murakkab moddaning oddiy moddalarga qadar parchalanish issiqligi uning hosil bo'lish issiqligiga teng bo'lib, ishorasi qarama-qarshi tarzda ifodalanadi
Gess qonuni - Reaksiyalarning issiqlik effekti boshlang'ich moddalar bilan hosil bo'lgan mahsulotlarning tabiatiga bog'liq bo'lib, reaksiyaning oraliq bosqichlariga taalluqli emas
1. Asosli oksidlar: Na₂O, BaO, CuO va hokazo. Sof metallar.
2. Kislotali oksidlar: CO₂, SO₃, P₂O₅ va hokazo. Metalmaslar. Ba’zi metallarni yuqori oksidlari.
3. Amfoter oksidlar: ZnO, Al₂O₃, Sb₂O₃ va hokazo. Yarim oysimon metallar. Ba’zi metallarni o’rta valentli birikmlari
4. Betaraf oksidlar (yoki tuz hosil qilmaydigan) : CO, NO, N₂O va hokazo.
5. Peroksidlar: peroksidlarda kislorodning oksidlanish darajasi --1 ga va valentligi ikkiga teng bo'ladi --- Na₂O₂ , H₂O₂ , BaO₂ .
1. Suvda eriydigan asoslar: NaOH, Ca(OH)₂ , KOH, Ba(OH)₂ . s-oila metallari
2. Suvda erimaydigan asoslar: Cu(OH)₂ , Fe(OH)₂ , Cr(OH)₂ . s-oila metallaridan tashqari.
3. Amfoter asoslar: Ham kislota, ham ishqorlar bilan reaksiyaga kirishib tuz hosil qiladigan asoslar deyiladi: Zn(OH)₂ , Al(OH)₃ , Cr(OH)₃
D-oilasidagi eng kamida 3 xil valentlika ega bo’lgan elementlarini quyi valentli birikmalari asosli xossaga, o’rta valentli birikmalari amfoter, yuqori valentli birikmalari kislotali xossaga ega. Masalan: Mn ning II, IV, VII valentli biriklamarini tahlil qilamiz: II valentli-asos, IV-valentli –amfoter, VII valentli-kislotali xossalarga ega.
1. O'rta yoki normal tuzlar: NaCl, KCl, CaCl₂, Ba(NO₃)₂, Al₂ (SO₄ )₃, FeSO₄.
2. Nordon tuzlar: ikki yoki uch negizli (ko'p negizli) kislotalar nordon tuzlarni hosil qiladi. NaHCO₃,
C a(HCO₃)₂, KHSO₄, Ca(H₂PO₄)₂.
3. Asosli yoki gidroksid tuzlar: (CuOH)₂CO₃, Ca(OH)Cl, Mg(OH)NO₃, Al(OH)₂Cl.
4. Qo'shaloq tuzlar (qo'sh tuzlar): ikki xil metall va 1 ta kislota qoldig'idan tashkil topgan tuzlar. Bunday tuzlar ichida amaliy ahamiyatga ega bo'lganlari achchiqtoshlardir: KAl(SO₄)₂, NH₄ A l(SO₄)₂.
5. Aralash tuzlar: bir xil metall va ikki xil kislota qoldig'idan hosil bo'lgan tuzlar aralash tuzlar deyiladi: CaClOCl (yoki CaOCl₂).