Kimyoning asosiy tushunchalari va stexiometrik qonunlari. Zamonaviy o‘lchov va birliklar sistemasi, kimyoviy birikmalarining sinflanishi, nomenklaturasi

1.10. Modda tarkibining doimiylik qonuni

Bu qonunni J. Prust 1797- yilda ochgan. Tarkibning doimiylik qonuni quyidagicha ta’riflanadi:

• Har qanday past molekulyar tuzilishli toza modda olinish usulidan qat’iy nazar uning sifat va miqdoriy tarkibi doimiy bo’ladi.
Masalan: CO₂ ni bir necha usullarda olish mumkin.
C + O₂ = CO₂ ; MgCO₃ + 2HCℓ =MgCℓ₂ + CO₂ + H₂O;
2CO + O₂ = 2CO₂; CaCO₃ CaO + CO₂
Har bir reaksiyada hosil bo’layotgan CO₂ molekulasida bir atom uglerodga ikki atom kislorod to’g’ri keladi. Hammasida ham _C = 27,27%; _O= 72,73%
Tarkibning doimiylik qonuniga faqat past molekulyar tuzilishli birikmalar bo’ysunadi. O’zgarmas tarkibli birikmalar ya’ni past molekulyar tuzilishli moddalar daltonidlar (CO₂, H₂O, HJ, CCℓ₄), o’zgaruvchan tarkibli birikmalar bertollidlar (UO₃ – UO_2.5 dan UO₃ gacha, VO – VO_0,9 dan VO_1,3 gacha, ZrN esa ZrN_0,59 dan ZrN_0.69, ZrN_0,74, ZrN_0,89 gacha bo’lishi mumkin) deyiladi.

d-elementlarning nitridlari, sulfidlari, karbidlari, oksidlari (TiO, TiO₂, FeO, FeS, CuO, CuS)va hokazolarga bu qonunni tadbiq etib bo’lmaydi. Ular tarkibning doimiylik qonuniga bo’ysunmaydi.
O’zgaruvchan tarkibli birikmalar ko’pincha tiniq rangli, yarim o’tkazuvchanlik xossasiga ega bo’lib, ularning reaksion va katalitik aktivligi doimiy tarkibli birikmanikidan yuqori bo’ladi.
• Moddalar tarkibining o’zgaruvchan bo’lishiga sabab kristall panjara defekti (nuqsoni)dir.
• Molekulyar tuzilishli ya’ni molekulalardan tuzilgan birikmalarning tarkibi olinish usulidan qat’iy nazar o’zgarmas bo’ladi.