“kimyoviy elementlarning tirik organizmdagi ahamiyati”

“Karbon kislotalar. Efirlar. Yog‘lar”

Karbon kislotalar

• Molekulasida uglevodorod radikali bilan birikkan bir yoki bir necha karboksil gruppalarini saqlagan birikmalarga aytiladi.
• Karbon kislotalar tarkibidagi karboksil gruppa, karbonil>C=O va gidroksil –ON gruppalardan iborat bo‘lgani uchun karboksil gruppa deb nom berilgan. Karbon kislotalar radikalning tabiatiga qarab to‘yingan, to‘yinmagan va aromatik kislotalarga bo‘linadi.
• Karbon kislotalardagi karboksil gruppaning soni kislotalarning asosliligini belgilaydi. Karbon kislotalar molekulasidagi karboksil gruppaning soniga qarab esa bir asosli, ikki asosli va ko‘p asosli karbon kislotalarga bo‘linadi.

To‘yingan bir asosli karbon kislotalar.

• Molekulasi tarkibida to‘yingan uglevodorod radikali yoki N-atomi bilan birikkan bitta karboksil gruppa bo‘lgan organik moddalar to‘yingan monokarbon kislotalar deyiladi. Ularning umumiy formulasi: CnH2n+1COOH ; CnH2nO2; R-COOH umumiy formulalar bilan ifodalanadi. R-COOH formulada R=-H; - CH3; -C2H5 va boshqa radikallar bo‘lishi mumkin.
• Nomenklaturasi. To‘yingan bir asosli karbon kislotalar yog‘ kislotalari deb ataladi, chunki bu kislotalarning birinchi vakili yog‘lardan olingan. To‘yingan bir asosli karbon kislotalarni nomlashda ko‘pincha trivial (tarixiy) nomlardan foydalaniladi. Bu nom kislota qaysi xomashyodan olinganligini ko‘rsatadi. HCOOH – chumoli kislota, chunki bu kislota dastlab chumolidan olingan.

Formulasi.	Sistematik nomi.	Trivial (tarixiy)nomi.
HCOOH	Metan kislota.	Chumoli kislota.
H3C–COOH	Etan kislota.	Sirka kislota.
H3C–CH2–COOH	Propan kislota.	Propion kislota.
H3C–(CH2)2–COOH	Butan kislota.	Moy kislota.
H3C–CH (CH3)–COOH	2-metilpropan kislota.	Izomoy kislota.
H3C–(CH2)3–COOH	Pentan kislota.	Valerian kislota.
N3C–(CN2)4– COOH	Geksan kislota.	Kapron kislota.
N3C–(CN2)5– COOH	Geptan kislota.	Enant kislota.
N3C–(CN2)6– COOH	Oktan kislota.	Kapril kislota.
N3C–(CN2)7–COOH	Nonan kislota.	Pelargon kislota.
N3C–(CN2)8– COOH	Dekan kislota.	Kaprin kislota.
N3C–(CN2)9– COOH	Undekan kislota.
N3C–(CN2)10– COOH	Didekan kislota.	Laurin kislota.
N3C–(CN2)11– COOH	Tridekan kislota.
N3C–(CN2)12– COOH	Tetradekan kislota.	Miristin kislota.
N3C–(CN2)13– COOH	Pentadekan kislota.
N3C–(CN2)14– COOH	Geksadekan kislota.	Palmitin kislota.
N3C–(CN215– COOH	Geptadekan kislota.	Margarin kislota.
N3C–(CN2)16– COOH	Oktadekan kislota.	Stearin kislota.
N3C–(CN2)18– COOH	Eykozan kislota.	Araxidin kislota.
N3C–(CN2)22– COOH	Tetrakozan kislota.	Lignoserin kislota.
	3-metil butan kislota.	Izovalerian kislota.
	2-metil butan kislota.	Metil-yetilsirka kislota.
N3C–(CN2)24– COOH	Geksakozan kislota.	Serotin kislota.

C4H8O2:

Formulasi.	Sistematik nomi.	Ratsional nomi.	Trivial (tarixiy)nomi.
H3C–R2–R2–COOH	Butan kislota.	Etilsirka kislota. Propan karbon kislota.	Moy kislota
H3C–CH(CH3)–COOH	2-metilpropan kislota.	Dimetilsirka kislota. Izopropan karbon kislota.	Izomoy kislota

C5H10O2valerian kislotaning 4 ta izomeri mavjud:

Formulasi.	Sistematik nomi.	Ratsional nomi.	Trivial (tarixiy)nomi.
H3C-CH2-CH2-CH2-COOH	Pentan kislota	Propilsirka kislota. Butan karbon kislota	valerian kislota
H3C-CH(CH3)-CH2-COOH	3-metilbutan kislota	Izopropilsirka kislota. Izobutan karbon kislota	izovalerian kislota
H3C-CH2-CH(CH3)-COOH	2-metilbutan kislota	Metil sirka kislota. Ikkilamchi butan karbon kislota
H3C-C(CH3)2-COOH	2.2-dimetilpropan kislota	Trimetilsirka kislota. Uchlamchibutan karbon kislota

Yog‘lar

Nomi	Formulasi.	Nomi.	Formulasi.
Moy kislota	H3C-(CH2)2-COOH	Palmito olein kislota	H3C-(CH2)5-HC=CH-(CH2)5-COOH
Valerian kislota	H3C-(CH2)3-COOH	Olein kislota	H3C-(CH2)7-HC=CH-(CH2)7-COOH
Kapron kislota	H3C-(CH2)4-COOH	Linol kislota	H3C-(CH2)4-HC=CH-CH2-HC=CH-(CH2)7-COOH
Enant kislota	H3C-(CH2)5-COOH	Linolein kislota	H3C-CH2-HC=CH-CH2-HC=CH-CH2-HC=CH-(CH2)7-COOH
Miristin kislota	H3C-(CH2)12-COOH	Arxidon kislota	H3C-(CH2)4-HC=CH-CH2-HC=CH-CH2-HC=CH-CH2-HC=CH-(CH2)7-COOH
Palmitin kislota	H3C-(CH2)14-COOH
Stearin kislota	H3C-(CH2)16-COOH
Araxidin kislota	H3C-(CH2)18-COOH
Lignoserin kislota	H3C-(CH2)22-COOH

Yog’lar

Nomi.	Tarkibi % hisobda.
	Tristearin va tripalmitin.	Triolein.	Trilinolein.	Boshqa glitseridlar.
Mol yog‘i	75	25	0	0
Sariyog‘, ozroq moy kislota glitseridi bor	53	39	0	8
Zaytun moyi	25	70	5	0
Paxta moyi	25	25	47	3
Kungaboqar moyi	6.5	33	58	2.5
Zig‘ir moyi	8	18	30	44
Nasha moyi	0	15	70	15

Murakkab efirlar

Nomi	Formulasi	Radikali	Suyuqlanish temperaturasi t0C	Qaynash temperaturasi t0C	Solish-tirma og‘irligi d204
Metil formiat	HCOO-SN3	- SN3	-99	+31.8	0.975
Etil formiat	HCOO-C2H5	-C2H5	-78.9	+54.3	0.923
Metil asetat	H3C-COO-SN3	- SN 3	-98.1	+57	0.934
Etil asetat	H3C-COO-C2H5	-C2H5	-83.4	+72.2	0.901
n-propil asetat	H3C-COO-C3H7	-C3H7	-92.5	+101.6	0.887
n-butil asetat	H3C-COO-C4H9	-C4H9	-76.8	+126.5	0.882
Izoamil asetat	H3C-COO-C5H11	-C5H11	-78.5	+139.5	0.87
Metil propionat	H3C-SN2-COO-SN3	- SN 3	-87.5	+8.6	0.915
Etil propionat	H3C-SN2-COO-C2H5	-C2H5	-73.9	+99.1	0.888

Keys. Yog‘lar va karbon kislotalarning ishlatilishini klaster orqali ifodalang.