Kirish I bob. Boshlang’ich sinflarda hisoblash usullarini o’rgatishning pedogogik asoslari
Download 0.67 Mb. Pdf ko'rish
|
QODIROVA KUMUSH
|
17 II Bob. Og’zaki va yozma hisoblashni o’rgatishda interfaol metodlardan foydalanish 2.1 Boshlang’ich sinflarda turli interfaol metodlardan foydalanish Ta‟lim tizimida o‟quvchilarni bilim olishi birinchi o‟rinda turishini hamma yaxshi biladi. O‟quvchi o‟qituvchi bergan har bir bilimini yaxshi o‟zlashtirishi uchun turli xil metodlarni qo‟llash lozim. Yangicha metod yoki innovatsiyalarni ta‟lim jarayoniga tadbiq etish haqida gap borganda interfaol usullarning o‟quv jarayonida qo‟llanilishi tushuniladi. Hozirgi vaqtda ta‟lim jarayonida o‟qitishning zamonaviy metodlari keng qo‟llanilmoqda. O‟qitishning interfaol metodlarini qo‟llash o‟qitish jarayonida yuqori samaradorlikka erishishga olib keladi. Bu metodlarni har bir darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq. Faqatgina o‟qituvchi emas, balki o‟qituvchi bilan birgalikda o‟quvchi ham faol bo‟lishi hozirgi kunning talabi hisoblanadi. Bolalarga dars jarayonlarini turli xil ko‟rnishdagi metodlar o‟yinlar orqali ularga tushuntirib ularni psixikasiga mos dars jarayonlarni tashkil qilamiz. Dars jarayonida bolalarni zerkitib qo‟ymaslik uchun ularga turli xildagi metodlar asosida dars jarayonni tashkil qilamiz. Hattoki, ma‟lum bir kitobni o‟qiganda, sahifalarida turlicha mazmun kashf etishni ko‟ramiz. Masalan: L.N.Skatkinning “Metodika” kitobini varaqlaganda, kitobning boshida metodikaning umumiy masalalariga daxldor bo‟lgan, boblarida avtorning tilida ko‟plab metod so‟zi uchraydi. Lekin, xususiy masalalariga bag‟ishlangan boblarida avtor “metod” so‟zi o‟rniga “usul” so‟zi ishlatilgan. O‟qitishning interfaol usullarini tanlashda ta‟lim maqsadi, ta‟lim oluvchining soni va imkoniyatlari, o‟quv muassasasining o‟quvmoddiy sharoiti, ta‟limning davomiyligi, o‟qituvchining pedagogik mahorati va boshqalar e‟tiborga olinadi. Interfaol metodlar deganda- ta‟lim oluvchini faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, ta‟lim jarayonining markazida ta‟lim oluvchi bo‟lgan 18 metodlar tushuniladi. Bu metodlar qo‟llanilganda ta‟lim beruvchi ta‟lim oluvchini faol ishtirok etishga chorlaydi. Interfaol metod biror faoliyat yoki muammoni o‟zaro muloqotda, o‟zaro bahs-munozarada fikrlash asnosida, hamjihatlik bilan hal etishdir. Bu usulning afzalligi shundaki, butun faoliyat o‟quvchilarni mustaqil fikrlashga o‟rgatib, mustaqil hayotga tayyorlaydi. Interfaol metodlar orqali o‟quvchilarning tashabbuskorligi hamda jamoaviy izlanuvchanligini oshiriladi. Interfaol metodlardan foydalanib darslarni tashkil etilsa, o‟quvchi darsga bo‟lgan qiziqishi yanada oshadi va ta‟lim sifati yaxshilanadi. Interfaol usullar orqali o‟tilgan darslar o‟quvchini ijobiy fikrlashga, olingan axborotlarni faollikda hal etishga, fikrini erkin bayon qilishga, hamkorlikda ish yuritishga, fikrni yozma bayon etishga chorlaydi. Interfaol metodlar orqali o‟tiladigan darslarda an‟anaviy usullardan voz kechish degani emas, balki mazmunni o‟zaro faollikda hal eta olishdir. Interfaollik bu faollikdir, ya‟ni o‟quvchi va o‟qituvchi o‟rtasidagi o‟zaro muloqoti asosida kechadi. Albatta, har bir ishning maqsadi bo‟lgani kabi interfaol usullarni qo‟llashdan maqsad bo‟ladi. Interfaol usulning bosh maqsadi o‟quv jarayoni uchun eng qulay vaziyat yaratish orqali o‟quvchilarning faol, erkin fikr yuritishga muhit yaratishdir. U o‟zining intelektual salohiyatini, imkoniyatlarini namoyon etibgina qolmay, balki o‟quv sifatini va samaradorligini oshiradi, ta‟minlaydi. Matematika darslarida interfaol metodlar orqali tashkillashtirilsa, dars ham qiziqarli, ham mazmunli o‟tishi mumkin. Chunki, biz bilamizki, boshlang‟ich sinf o‟quvchilar juda o‟yinqaro bo‟lishadi. Shuning uchun ham darslarni rangbarang metodlarni tashkil qilish maqsadga muvofiq. Misol uchun “Ko‟paytirish jadvali”ni tushunishida o‟quvchi qiynaladi. Agar bu mavzularni tushuntirishda interfaol metodlar orqali tushuntirilsa, o‟quvchining xotirasiga ham qolishi osonroq bo‟ladi. Hozirgi yuksalish va yangilanish davrida yashar ekanmiz biz o‟qituvchilar interfaol metodlar asosida dars jarayonalarini tashkil qilamiz. Oddiygina o‟qitish metodini olsak, bu tushuncha didaktika va metodikaning asosiy tushunchalaridan biridir. Didaktika va metodikaga oid hozirgi zamon ishlarining ko‟pchiligida 19 o‟qitish metodlari o‟qituvchi va o‟quvchilarning birgalikdagi faoliyatlari usullari, bo‟lib, bu faoliyat yordamida yangi bilimlar, malaka va ko‟nikmalarga erishiladi, o‟quvchilarning dunyoqarashlari shakllanadi, ularning qobilyatlari rivojlanadi. Darsda o‟quvchilar faolligini oshiruvchi vositalardan biri-interfaol metodlardir. Bu uslublar maktab pedogikasi uchun yangilik emas. Ulardan ilgari ham foydalanib kelingan. Qachonki, bu metodlar samarali natija bera oladi: -Dars va mavzuning maqsadlari to‟g‟ri aniq tanlanganda; -Mavzuga mos metodlarni tanlay olinsa; -Bir metod butun dars davomida qamrab olmasdan, balki kichik daqiqalarni qamrab olsa; -Tanlagan metod o‟quvchilarga yangi bir axborotlarni yetkazib bersa, o‟quvchi mavzuni nima haqidaligini tezgina tushuna oladi.Hozirda ta'lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo'nalishlardanbiri interfaolta'lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iboratdir. Barcha fan o'qituvchilari shujumladanboshlang'ich sinf o'qituvchilari ham dars mashg'ulotlari jarayonida interfaol metodlardanborgansari keng ko'lamda foydalanmoqdalar. Interfaol - o'qituvchi va o'quvchilar orasida o'zaro hamkorlik tufayli dars samaradorliginioshadi, yangi darsni o'quvchi mustaqil harakat, mulohaza, bahs- munozara orqali o'rganadi,qo'yilgan maqsadga mustaqil o'zi darsda o'quvchi faol ishtirok etgan holda kichikguruhlardajavob topishga harakat qiladi,ya'ni ham fikrlaydi, ham baholaydi, hamyozadi, hamgapiradi, hamtinglaydi, eng keragi o'zi faol ishtirok etadi. Interfaol usullarining negizidagi topshiriqmazmunini anglab yetgan o'quvchilar ta'lim jarayoniga o'zlari bilmagan holda qiziqishbilankirishib ketadilar.Boshlang'ichsinflardaqo'llanadigantexnologiyalaridanfoydalanishningma qsadi:O'quvchilarda hozirjavoblik hissini rivojlantirish, bahs-munozara, erkin fikrlashgaasoslangantafakkur tarzini shakillantirishdan iborat. Hozirda keng qo'llanib kelayotgan interfaol metodlarturlari juda ko'p bo'lib, ularning hammasi ham boshlangich ta'limda qo'llash uchunyaroqli emas.Bunga 1-navbatda boshlangich sinf o'quvchisining o'qish, yozish tezligining kichikligi 20 vasinfdaaksariyat hollarda 30 tadan ortiq o'quvchi o'qishi bo'ladi. Interfaol metodlar nisbatankichikauditoriyalarga (30 tagacha ) va ko'proq uzluksiz ta'lim tizimining o'rta va yuqori bo'ginlarigamo'ljallangan bo'lib, boshlangich sinflarda qo'llash tajribalari juda kam. Shuninguchunyangitexnologiyalarning faqat boshlangich sinf matematika darslarida qo'llash mumkinbo'lganlarihaqida so'z yuritamiz. Interfaol metod sinfda o'tiladigan mavzular yuzasidan muammoli vaziyatlarni muhokamaqilishda -Aqliy hujum, -Adashgan zanjirlar, -Savol bering, - Insert, BBB, -Bahs - munozara,-Muammoli savollar, -Kichik guruhlarda ishlash, - Burchaklar metodi-, -Kubiklar metodlariasosida bahs, munozara orqali ularni yechimini topishda yaqindan yordamberadi. "Aqliy hujum" texnologiyasini qo'llash bir muammoni hal qilish yo'lidan turlichavailojiboricha ko'proq taklif, fikr - mulohazalarni yig'ishdan iborat. Avvaliga har qanday takliflar qabul qilinadi. Keyin esa, ularning ichidan eng ma'qulini tanlab olinadi. Bu metodni qo'llashdaengnozik tomoni hamma takliflarni -Eslab qolishdir. Shuning uchun ularni yozibborishkerakbo'ladi. O'qituvchi ularni shartli belgilar va qisqartirishlar bilan doska yoki vatmanqog'ozgayozib boradi. Masalan: 3 - sinfda mavzuga oid quyidagi mashqni hal qilish yuzasidan hammatakliflarniyig'ish mumkin. Quyidagi shaklda nechta to'rt burchak bor? Bunda takliflar to'rtburchaklar sonini sanash usuliga oid bo'lib, ularning sonini to'g'ridan-to'g'ri aytish Bunda turli takliflar bildirish mumkin. Eng maqbuli avval 1 katakli, keyin 2, 3, 4, 5, 6, 7,8katakdan tuzilgan to'rtburchaklar sonini sanashni taklif qilish mumkin. Yoki birorifodaqiymatini qulay usulda hisoblash yuzasidan takliflar yig'iladi. Masalan: 1 dan 20gachabo'lganbarcha natural sonlar yig'indisini topish yo'li so'raladi. Hamma takliflar qabul qilinadi. Ularningbir nechtasi bo'yicha yig'indi topiladi va usullar taqqoslanadi. Eng qulay usulni taklif qilganguruh yoki juftlik taqdirlanadi. Darsda berilgan masala, misol va topshiriqni juft bo'libhal qilishiham o'quvchilarni o'zaro fikr almashishga, bir - birini to'ldirishi, kerak bo'lsa bir - birigao'rgatishga o'rgatadi. Bunday usulni -Juftlikda ishlashll deb ataladi. 21 O'qituvchi o'quvchilarmustaqil hal qilishi mumkin bo'lgan istalgan vazifani juftlikda topshiradi. Bunday topshiriqni ijodiy harekterda bo'lishi maqsadga muvofiqroqdir. Ta'limda o„quvchi shaxsini fikrlashga, o„zgalar fikrini anglash va shu fikrni og„zaki hamda yozma shaklda savodli bayon eta olishga o„rgatish masalasiga e'tibor qaratilgan bo„lib, mustaqil fikrlaydigan, nutq madaniyati rivojlangan savodxon shaxsni kamol toptirish asosiy o„rin egallaydi. Millatning turmush tarzi, madaniy yaratuvchanligi uning boy tarixiy merosi asosida o„rganiladi. Bugungi kun o„qituvchidan ilg„or pedagogik va yangi axborotlar texnologiyalaridan o„quv jarayonida foydalanishni talab etmoqda. Yuqoridagilardan kelib chiqib, tajribalarimiz asosida dars mashg„ulotlarida interfaol metodlarni qo„llash orqali ta'lim-tarbiya berish yo„llariga doir fikrlarimizni bayon etamiz. O„ylaymizki, u o„quv mashg„ulotlari samaradorligini oshirishda hamkasblarimizga amaliy yordam beradi. Shuningdek, o„quvchilarni o„z yo„nalishini tanlash va mustaqil hayotga tayyorgarlik ko„nikmalarini shakllantirishdek mas'uliyatli vazifani bajarishda ularning yaqin ko„makchilardan biriga aylanadi. Quyida sinflar kesimida ayrim mavzular asosida o„qitishning zamonaviy usullarini tatbiq etish bo„yicha tavsiyalar beramiz. Siz undan ijodiy yondashgan holda foydalanasiz va birinchi prezidentimizning: «Har qarichi muqaddas bo„lgan ona yerimizga nisbatan farzandlarimizda g„urur va iftixor, sadoqat tuyg„ularini uyg„otish uchun biz bugun nima qilyapmiz, degan savolga javob izlab ko„raylik»[1], - degan fikrlariga javoban ta'lim va tarbiya berishning zamonaviy usullarini tatbiq etish orqali ko„zlangan maqsadga erishishga o„z hissangizni qo„shasiz degan umiddamiz. Bu metodlar qo‟llanilganda ta‟lim beruvchi ta‟lim oluvchini faol ishtirok etishga chorlaydi. Ta‟lim oluvchi butun jarayon davomida ishtirok etadi. Ta‟lim oluvchi markazda bo‟lgan yondashuvning foydali jihatlari quyidagilarda namoyon bo‟ladi: -ta‟lim samarasi yuqoriroqbo‟lgan o‟qish-o‟rganish; -ta‟lim oluvchining yuqori darajada rag‟batlantirilishi; 22 -ilgari orttirilgan bilimlarning ham e‟tiborga olinishi; -ta‟lim jarayoni ta‟lim oluvchining maqsad va extiyojlariga muvofiqlashtirilishi; -ta‟lim oluvchining tashabbuskorligi va mas‟uliyatining qo‟llab-quvvatlanishi; -amalda bajarish orqali o‟rganilishi; -ikki taraflama fikr-mulohazalarga sharoit yaratilishi. Shunday qilib, fanlarni o‟qitish jarayonida interfaol metodlardan foydalanish o‟ziga xos xususiyatga ega. Ta‟lim amaliyotida foydalanilayotgan har bir interfaol metodni sinchiklab o‟rganish va amalda qo‟llash o‟quvchi-talabalarning fikrlashini kengaytiradi hamda muammoning to‟g‟ri echimini topishlariga ijobiy ta‟sir ko‟rsatadi. O‟quvchi-talabalarning ijodkorligini va faolligini oshiradi. Turli xil nazariy va amaliy muammolar interfaol metodlar orqali tahlil etilganda o‟quvchi- talabalarning bilim, ko‟nikma, malakalari kengayishi va chuqurlashishiga erishiladi. Yuqorida aytilganlardan interfaol ta‟lim metodlarini tegishlicha tahlil qilish va shu asosda ularni tasniflash zarurati ma‟lum bo‟ladi. Bu metodlarni tasniflashda ularni interfaol metodlar, interfaol ta‟lim strategiyalari, interfaol grafik organayzerlarga ajratish mumkin. Download 0.67 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|