Kirish I. Bob. Oqova suvlar va ularni tozalash yo’llari haqida
Samarqandning Cho’pon ota suv qabul qilish inshootlarida quduq
Download 1.52 Mb. Pdf ko'rish
|
oqova suvlarni tozalash masalalari samarqand shahri misolida.
|
Samarqandning Cho’pon ota suv qabul qilish inshootlarida quduq
samaradorligini pasayish sabablari. Samarqand viloyat ―Suvoqova‖ ishlab chiqarish korxonasi viloyatning barcha tumanlari va Samarqand shahrida suv ta‘minoti va kanalizatsiya tiziming ishi va samaradorligi uchun mas'ul korxona hisoblanadi. Ushbu B.M.I. da asosan 43
Samarqand shahri suv ta'minoti va uni asosiy qismi bo‗lgan suv qabul qilish inshootlari ishi tahlil qilinadi. Shahar uchun suv asosan ikkita suv qabul qilish inshootlaridan beriladi. Bular: Cho‗pon ota va Dahbed suv qabul qilish stansiyalari bo‗lib, ulardan asosiysi ya'ni 68% suvni beradigani Cho'pon ota inshooti hisoblanadi. Quyida ushbu suv inshootining umumiy ma'lumotlari keltirilgan. ―Cho ‘
ya‘ni, Samarqand-Toshkent traktining janub tomonida joylashgan. 1931-yilda qurib ishga tushirilgan va umumiy maydoni 110 gektarni tashkil etadi. Suv quduqlarida 50 ta ЭЦВ 12/255-30/32 rusumli, va 2 ta, ЭЦВ 10/160-35/2 rusumli nasoslar o‗rnatilgan. Suv inshooti tarkibida 52 ta artezian quduq mavjud bo‘lib, ulardan 42 tasi ishchi holatida, 4-ta zaxirada va 6 tasi ta'mir talabdir. Hududda 2 ta hajmi 2000 m 3 lik, 2 ta hajmi 1000 m 3 lik yopiq toza suv saqlash hovuzi, ikkilamchi ko‗tarib berish nasos stantsiyasi, xlorator va ma‘muriy bino mavjud. Umumiy nasoslar soni 9 ta. 600LNN 3400-1360 kVt markali 4 ta nasos mavjud, shulardan 2 tasi ishchi, 2 tasi zaxirada, D 1250x125-630 kVt markali 3 ta nasoslar o‗rnatilgan, ulardan 1 ta ishchi, 2 ta zaxira va D 200x40-37 kVt markali 2 ta nasos bor. «СамСтрой дизайн и сервис» MCHJ tomonidan Cho‗pon ota va Dagbit suv inshootidagi quduqlarni himoyalovchi inshootning qurilishiga 100816917 so‗m mablag‘ ajratilgan. 2009 yilgi hisobotlarga ko‗ra 56730405 so‗m sarflangan. Hozirda joyda ish davom etmoqda. 2013 yil hisobotlariga ko‗ra mavjud 52 ta nasoslardan 32 tasi ishchi, 15 tasi zaxirada va 5 tasi ishlamaydi va bitta quduq 1 soat ichidagi quvvati 153 m 3 /soat bo‗lsa, umumiy quduqlar 1 soat ichidagi quvvati 4896 m 3 /soat ni tashkil qilsa, 1 kecha- kunduzda 117504 m 3 , 1 oyda 3525120 m 3 1 yilda 42301440 m 3 /yil sarflagan. Loyihalangan umumiy quduqlarning 1 soat ichidagi quvvati 7956 m 3 /soat ni, 1 sutkada 190944 m 3 /sutka,
1 oyda 5728320 m 3 /оу va 1 yilda 68739840 m 3 /yil ni tashkil etar edi. 44
14-rasm. ,,Cho‘pon ota‖ suv yetkazib berish markazidagi nasoslar. Agar hisoblab chiqilsa ishlamaydigan quduqlar 1 yilda 26438400 m 3 /yil quvvatni berishi kerak edi. Endi esa shu quduqlar hisobiga ―Cho‗pon ota"' suv inshooti suv berish quvvati pasaygan. Tahlillar shuni ko‗rsatadiki, burg‘u quduqlari samaradorligini pasayish sabablari quyidagilar: Nasoslar to‗g‗ri ishlamasligi; Filtrlarning qumga to‘lib qolishi; Filtrlarga tuzlar cho‗kib qolishi; Filtrlarda korroziya; Nasos ishlamasligining asosiy sababi, ishchi g‗ildiragi va zichlash moslamalari orasidagi masofa meyoridan oshib ketishi. Bu holda nasos almashtirilishi kerak. Filtrlar qumga to‘lib qolishi quyidagilarga bog‘liq: Filtrlar noto‗g‗ri o‗rnatilishi va tanlanishi; Filtrda yoriq paydo bo‘lishi; Filtrlardagi kimyoviy va elektrokimyoviy korroziya; Quvurda texnik yoki yoriq hosil bo‗lishi; Quduq oldi devorlarning yemirilishi natijasidagi filtrlanmagan suvlarning kirib kelishi; Bunday hollarda quduqni kapital ta‘mirlash kerak. Artezian suvlarida minerallashish mavjud bo‘lishi sababli, ularda Fe, Ca, Mg elementlarining tuzlari, karbonatlar va bikarbonatlar miqdori oshishi natijasida 45
quduq devorlarida va filtr oldi sohalarida tuzlar cho‗kishi kuzatiladi. Bu holatdan keyin suv ta'siridagi korroziyasi natijasida yanada tezlashadi. Chunki hosil bo‘lgan korroziya va tuz cho'kmalar birgalikda sementsimon suv o‗tkazmaydigan yuza hosil qiladi va natijada quduq debiti pasayib ketadi. Bu tabiiy hodisadir. Uni butunlay bartaraf etib bo‘lmaydi. Bu jarayon suv sifati, suv beruvchi qatlam tafsiloti va quduqning ishlash tartibiga bog‗liq holda o‗zgaradi. Filterning asosiy kamchiliklari: Ularda tuz cho‗malar hosil bo‘lishi va filtr korroziyasi hisoblanadi. Filtr korroziyasini oldini
olish uchun hozirda shoisimon materiallar (полипропиленовые ткани) ishlatilmoqda. Bu matolar kislota, yopishqoqlikka va kuchli achitqilarga yetarlicha chidamli bo‘ladi. Bu matolarga mikroorganizmlar ta'sir qilmaydi va ular 100°C gacha ishlatish mumkin. Bu matolar 0,23 mm qalinlikda ishlab chiqiladi. Ushbu matolar orqali yuqori filtratsiya ta‘minlanadi. Bunday filtrlar 1959 yili ilk bor AQSH va Germaniyada qo‘lanilgan. Ushbu matodan turli aralashmalarni filtrlashda keng foydalaniladi. Cho‗pon ota suv inshootidagi ba‘zi bir muammoli quduqlar ishini tahlil qilamiz. Masalan, hududdagi 3-raqamli quduqda ЭЦВ12-255-30 markali nasos o‗matilgan. 40 m chuqurlikda burg‗ilangan. Nasos 24 m ga joylashtirilgan qum satxi ko‗tarilganligi sababli, hozirda bu quduqdan foydalanilmaydi. 41-raqamli quduqning markasi ЭЦВ12-255-30 nasos o‗rnatilgan, lekin hozirda bu quduqda nasos yo‗q. Burg‗ilangan chuqurligi 70 m, bu quduqning ham ishlamasligining sababi qumning satxi ko‗tarilganligi 42-raqamli quduqda ham nasos bo‗lgan, markasi ЭЦВ12-255- 30, hozirda bu quduqda ham nasos yo‗q. Chuqurligi 60 m, 5-raqamli quduq chuqurligi 40 m. Ishlamaslik sababi hamma quduqlar bilan bir xil, ya‘ni qum satxining ko‗tarilganligi. Bularni ishlatish uchun katta nasos, ya'ni suvni 60-80 m ko‗tarish qobiliyatiga ega nasos qo‗yish kerak. 46
15-rasm ―Cho‘pn ota suv bilan ta‘minlash markazi‖ning joylashish sxemasi. Yuqori debitli quduqlaming filtrlarini tanlash va hisoblash asosida quyidagilar talab qilinadi: tik filtrlarni quduqqa o‗rnatish va ularni ekspluatatsiya qilish paytida mexanik mustahkamlikni ta'minlash; korroziyaga chidamlilik; suvni chiqarishda minimal yo‗qotishlar va filtrlar oldi zonasi gruntlarida suffozion mustahkamlikni ta'minlash; yuqori debitli tik quduqlarda minimal yo‗qotishlarni ta'minlash, suvni chiqarib tashlashda energetik harajotlarning hajmini aniqlovchi asosiy omil hisoblanadi. Xulosa qilib aytganda, Samarqand shahrini 68% da suv bilan ta'minlayotgan Cho‗pon ota suv inshootining suv berish qobiliyatini yanada ko‗paytirish asosiy maqsadimiz. Buning uchun shu suv inshootidagi burg‗ulangan quduqlarini, ya‘ni hozirda ishlamayotgan quduqlami ishga tushirish va ulami suv berish qobiliyatini oshirish bizdan talab qilinadi. Agar aytilganidek, quduqqa 60-80 m suvni yuqoriga ko‗tarib beradigan nasos qo‗yish talab etilsa va shunga 47
qarab quduqni yanada pastroq burg‗ulash iqtisodiy jihatdan qimmat bo‗lsa, u holda shu hududdan yana boshqa quduqlar burg‗ulash samaraliroq hisoblanadi. Yuqorida keltirilgan fikrlarga asoslangan holda, bu quduqlaming ishlash samaradorligi oshirish, albatta zamonaviy talablarga javob beradigan mutahassislarning va ustozlarning bergan tavsiyalariga tayangan holda olib borish maqsadga muvofiq. Asosiysi aholiga berilayotgan tabiiy ne'mat hisoblangan suvdan unumli foydalanilmasa, qilingan barcha ishlar samarasizdir. Axir dunyoda ichimlik suvi bor yo‗g‗I 2% ni tashkil qiladi, undan unumli foydalanilmasa, yaqin 15 yil ichida bu ne‘matni topish qiyinroq va qimmat bo‘ladi. Hozirda dunyoning ba‘zi hududlarida okean suvlarini iste‘mol qilishmoqda. Agar hozir suvdan oqilona foydalanilmasa, O‗zbekistonda ham shu muammo yuzaga kelish ehtimoli mavjud. Shuning uchun toza suvni avaylab undan samarali foydalanish Samarqandda suv muammosi yechimini beradi. Download 1.52 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|