Kirish. I bob. XVIII asr oxirida Fransiyadagi siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy vaziyat

II BOB. Inqilob bosqichlari
2.1. Fransuz burjua inqilobining bosqichlarida sodir bo'lgan voqealar, ularning prekursorlari va oqibatlari.
Gap fransuz burjua inqilobi haqida ketganida, unga nisbatan «Buyuk» so 'zi qo'shib ishlatiladi. Xo'sh, nega shunday? Chunkib u inqilob o'rta asr feodal tartiblarini to'l a bekor qilgan edi. Kishining kishiga shaxsan qaramligini tugatdi. Monarxiyaning hech qanday ко 'rinishi bilan murosa qilmadi.
Fransiyada respublika tuzumi qaror topdi. Angliya burjua inqilobi burjuaziya va dvoryanlar kelishuvi bilan yakunlangan bo'lsa, Fransiyada burjuaziya dvoryanlarni yengdi. Eski jamiyat va davlat tuzumini to'la buzib tashladi. Sanoat inqilobi uchun sharoit hozirladi.
Buyuk Fransuz inqilobi tarixida uch bosqich mavjud:
1. 1789 yil 14 iyul - 1792 yil 10 avgust;
2. 1792 yil 10 avgust - 1793 yil 2 iyun;
3. inqilobning eng yuqori bosqichi - 1793 yil 2 iyun - 1794 yil 27/28 iyul.
Buyuk Fransuz inqilobining asosiy natijalari
1. U inqilobdan oldingi mulkchilik shakllarining murakkab xilma-xilligini mustahkamladi va soddalashtirdi.
2. Ko‘p (barchasi emas) zodagonlarning yerlari dehqonlarga mayda tomorqalarda (posilkalarda) 10 yillik to‘lovlar bilan sotilgan.
3. Dvoryanlar va ruhoniylarning imtiyozlari bekor qilindi va barcha fuqarolar uchun teng ijtimoiy imkoniyatlar joriy etildi. Bularning barchasi barcha Evropa mamlakatlarida fuqarolik huquqlarining kengayishiga, konstitutsiyalarning kiritilishiga yordam berdi.
4. Inqilob vakillik saylanadigan organlar: Milliy ta’sis majlisi (1789-1791), Qonunchilik majlisi (1791-1792), Konventsiya (1792-1794) shafeligida amalga oshirildi.Bu parlament demokratiyasining rivojlanishiga xizmat qildi, keyingi muvaffaqiyatsizliklarga qaramay.
5. Qaror yangisini dunyoga keltirdi davlat tuzilishi- parlamentli respublika.
6. Davlat endilikda fuqarolarning asrlar davomida teng huquqliligining kafolati edi.
7. Moliya tizimi o'zgartirildi: soliqlarning mulkiy xususiyati bekor qilindi, ularning universalligi va daromad yoki mulkka mutanosibligi tamoyili joriy etildi. Byudjet e'lon qilindi. Lyudovik XVI qatl etilgach, Ispaniya, Angliya va Avstriya monarxlarining bosqinchilik hujumi kuchaydi. Jirondachilar mamlakat mudofaasini yetarli darajada tashkil eta olmadilar. Buning ustiga, mamlakat janubida yerlarning shahar burjuaziyasiga sotilayotganligidan norozi bo'lgan dehqonlarning isyoni boshlandi. Isyonchilar qirolning qatl etilishinijinoyat deb hisoblardilar. Yakobinchilar mamlakatdagi bu og 'ir vaziyat uchun jirondachilarni aybladi. Ular Parij aholisini qo'zg'olonga chaqirdi. Boshlangan qo'zg'olon 1793- yilning 2- iyun kuni jirondachilar hokimiyatining ag 'darilishi bilan yakunlandi. Hokimiyat yakobinchilar qo 'liga о 'tdi. M.Robespyer boshchiligida yangi hukumat - jamoat qutqaruv qo 'mitasi tuzildi. Favqulodda sudlar yangi kuch bilan ishlay boshladi.
Yakobinchilarning ichki siyosati. 1793- yikia Fransiyada yangi Konstitutsiya qabul qilindi. Feodal to 'lovlar butunlay bekor qilindi. Dehqonlar endilikda o'z yerlarining ozod egalariga aylandilar. Feodallarning huquqlarini tasdiqlovchi hujjatlar yoqib yuborildi. Chet ellarga qochib ketgan dvoryanlarning yerlari mayda bo 'laklarga bo 'linib sotildi. Cherkov davlatdan ajratildi. Birinchi iste'mol buyumlariga qat'iy narxlar o'rnatildi. Biroq bu tadbir kutilmaganda aks sado berdi. Savdogarlar hukumat belgilagan narxda tovarlarini sotmay qo 'ydi. Endi ular yashirincha savdo qilishga о 'tdilar. Oqibatda narx-navo kо'tarilib ketdi. Hukumat ish haqining eng yuqori daraj asini ham belgilab qo 'ydi. Biroq bu tadbir yaxshilikka oUb kelmadi. Natijada ishchilarning ish tashlashi boshlandi. Hukuma t esa uni shafqatsizlik bilan bostirdi. Chet el bosqmclmarinirig hujumi va birinchi isle' mol mahsulotlarining yetishmasligi sharoitida ahvolning g'oyatda og'irlashuvi yakobinchilarni diktatura о 'rnatishga majbur etdi.
1793- yil sentabrda Konvent «Shubhali kishilar to'g'risida» qonun qabul qildi. Bu qonun, yakobinchilar fikricha, «shubhali» deb hisoblangan barcha kishilarni to tinchlik о'rnatilgunicha qamoqqa olish va saqlashni ko'zda tutardi. Aslida yakobinchilar o'z raqiblaridan terror yo 'li bilan qutilmoqchi edi. Buning tasdig 'i о 'laroq, Konventdagi barcha jirondachi-deputatlar qamoqqa olindi va qatl qilindi.
Mamlakat ichkarisidagi isyonlar ham о 'ta rahmsizlik bilan bostirildi. Yakobinchilarning shafqatsizligi chegarasiz, ayovsiz va ma'nosiz edi. Yakobinchilar, ayni paytda, qo 'shinni mustahkamlash choralarini ко 'rdilar. Bu tez orada o'z samarasini berdi. 1794- yikia bosqinchilar mamlakat hududidan surib chiqarildi. Bu ozodlik urushlarida yosh kapitan Napoleon Bonapart shuhrat qozondi.
Yakobinchilar partiyasi. Yakobinchilar ichida ichki siyosat borasida yagona birlik yo'q edi. Ular aslida turli guruhlarga bo'linib ketgan edilar. Yakobinchilarni birlashtirib turgan omil - bu chet el bosqinchilariga qarshi kurash va mamlakat ichkarisidagi isyonlarni bostirish zarurati edi, xolos. Bu ikki xavf bartaraf etilgach, guruhlar о'rtasida kurash boshlanib ketdi. Eber va Shome t rahbarligidagi yakobinchilar «hech kim boy ham, hech kim о 'ta kambag 'al ham bo '1- maydigan, hamma barcha narsaga yetarlicha ega bo Tishini ta' minlaydigan» jamiyat tarafdori edilar. 1794- yikia M. Robespyer tarafdorlari ularni qamoqqa oldilar va o'lim jazosiga hukm etdilar. M. Robespyer tarafdorlari yakobinchilarning Danton boshchiligidagi «shafqatlilar» guruhini ham xavfli deb hisoblaganlar. Danton mamlakatda faoliyat ko'rsatayotgan guruhlarning o'zaro murosasi tarafdori edi. U barcha partiyadagi yaxshi niyatli kishilarning ittifoqini tuzish yo'li bilan o'zaro ziddiyatlarni bartaraf qilishni taklif etdi. Danton inqilobiy diktaturani to 'xtatishni, konstitutsiyaviy tartibga qaytishni, terrordan voz kechishni talab
qila boshladi. M. Robespye r guruhi Danton talablarini rad etdi. Danton hamda uning tarafdorlari qamoqqa olindilar va qatl etildilar.
Mamlakatda о'rnatilgan terror siyosati dahshatlari hammaning tinkamadorini quritdi. Bu esa, Robespyeming obro'sini tushirib yubordi.
M. Robespyer siyosiy kurashda qonli usul orqaU raqiblarini yo 'qotish bilan o'z shaxsiy halokatini ham tayyorlab bordi. Xalq qonU boshqaruvga asoslangan respublikani yomon ко 'rib qoldi. Endi M. Robespyeming barcha dushmanlari yagona ittifoqqa birlashdilar.
Yakobinchilar diktaturasining ag'darilishi. Konventda M. Robespyer va uning tarafdorlariga qarshi fitna tayyorlandi. 1794- yilning 27- iyulida Konvent unga qarshi ayblov e'lon qildi va M. Robespyerni qamoqqa oldi. Shuningdek, Konvent uni qonundan tashqari deb ham e'lon qildi. Bu - sudsiz qatl etish degani edi. Hammasi bo'lib yuzga yaqin kishi qatl etildi. Shu tariqa yakobinchilar diktaturasi quladi. Bu inqilobning tugashi ham edi.
Hokimiyat tepasiga inqilob yillarida boyib ketgan yangi boylar deb ataluvchi yirik burjuaziya keldi. Hokimiyat tepasiga kelgan kuchlar termidorchilar deb nom olganlar. Ular mulkni va erkinlikni, tadbirkorlikni himoya qiladigan Respublika tarafdori edilar. 1795- yikia Konvent yangi Konstitutsiya qabul qildi. U mamlakatda respublika tazumini mustahkamladi. Inqilobning feodal tartiblarni tugatish haqidagi barcha qarorlarini tasdiqladi. Mamlakatda ikki palatali parlament tashkil etildi. Ijroiya hokimiyat besh kishidan iborat Direktoriyaga topshirildi. U
1795-1799- yillar mobaynida mamlakatni boshqardi. Bu davrda monarxiya tarafdorlari isyon ko'tardilar. Ularning maqsadi monarxiyani qayta tiklash edi. Biroq general Napoleon Bonapart Konventning xaloskori bo'ldi. U isyonchilar kuchini tor-mor etdi. Bu xaloskorlik unga yorqin kelajak sari yo '1 ochdi.
1799- yil 9- noyabrdagi davlat to'ntarishi. Direktoriya Shimoliy ItaUyani Avstriya qo' shinidan ozod qilishi uchun Napoleon Bonapartga umid bog 'ladi. 26 yoshli general bu vazifasini sharaf bilan uddaladi.
U Avstriyani tinchlik shartnomasi tuzishga va Fransiyaning g 'alabasini tan olishga majbur qildi. Shu tariqa Napoleon Italiyadan Parijga shonshuhratga ко 'milgan hokia qaytib keldi.
Endi hukmron tabaqalar Fransiyada Napoleonde k qattiqqo'l siyosatchining hokimiyatini o'rnatishga fursat yetdi, degan xulosaga keldilar va davlat to 'ntarishi tayyorladilar. Napoleon Bonapart bunga rozibo'ldi.
1799- yil 9- noyabrda Davlat to'ntarishi amalga oshirildi. Parlament Konsullik deb ataluvchi hukumat tuzishga majbur etildi. Uning tarkibi 3 kishidan iborat bo 'ldi va ularning har biri «Fransiya Respublikasining konsuli» unvoniga ega bo'ldi. Uch konsukian biri Napoleon Bonapart edi. Aslida butun hokimiyat uning qo 'lida to'plandi.