Kirish: Maqsadi va vazifasi

Ravenning progressiv matritsalari
Intellektni tashxislashning bu usuli 1936 yilda mashhur ingliz psixologi Jon Raven tomonidan kiritilgan. Metodologiya muallifi "g omil" ni (insonning umumiy aqlining omili) o'lchashning eng yaxshi usuli mavhum raqamlar orasidagi munosabatlarni topish ekanligiga mutlaqo amin edi.
Metodologiyani yaratishda psixologning asosiy vazifasi tushunilishi oson va natijalarni qayta ishlash uchun qulay bo'lgan va shu bilan birga nazariy jihatdan asoslangan testlarni ixtiro qilish edi.
Test boshida mavzuga ma'lum bir bog'liqlik bilan o'zaro bog'langan raqamlar bilan chizmalar taqdim etiladi, bunda raqamlardan biri yo'q va 4-8 ta boshqa figuralar orasida test javoblaridan biri sifatida beriladi.
Mavzuning vazifasi raqamlar orasidagi mantiqiy ketma-ketlikni aniqlash va raqamlarni joylashtirish naqshiga mos keladigan to'g'ri variantni tanlash, shuningdek, so'rov varag'ida tanlangan variantning sonini aks ettirishdir.
Raven testi 60 ta jadvaldan iborat beshta blokdan iborat. Keyingi blokga har bir o'tish bilan vazifa yanada murakkablashadi.
Ushbu testdan o’tish vaqti – 20 minut, bu vaqtdan tashqari topshiriqlar qabul qilinishi mumkin emas. Vazifaga to’g’ri javobni tanlash mavzuni bir nuqtaga olib keladi. Test yakunida ballar jamlanadi va inson intellektining rivojlanish darajasiga oid xulosalar chiqariladi – 0-20 ball to’plami bilan rivojlanish juda zaif, ahmoqlik bilan chegaradosh va ko’rsatkichi bilan baholanadi. 140 ball yoki undan ko’p – intellekt rivojlanishining yuqori darajasi sifatida.
II.4 Amthauer razvedka tuzilmasi testi
Ushbu test qobiliyatning umumiy darajasini aniqlash uchun mo’ljallangan, chunki professional diagnostika muayyan qiyinchiliklarni boshdan kechirdi. Sinovni yaratishda Amthauer intellekt shaxsiyatning umumiy tuzilishidagi quyi tuzilmadan boshqa narsa emas degan fikrga tayangan. Yaqin munosabat inson hayotining hissiy sohasi, uning qiziqishlari va ehtiyojlari bilan. Test tuzilmasi 9 bo’limdan iborat bo’lib, ularning har biri 16-20 ta topshiriqni o’z ichiga oladi. Bo’limlardan har bir vazifani bajarish vaqti qat’iy belgilangan – bo’limning murakkabligiga qarab 6 dan 10 minutgacha. Bunday qisqa vaqt ichida odamning barcha vazifalarni bajarishga ulgurmasligi dargumon va shuning uchun optimal strategiya bu vazifadan tezda, javobning to’g’riligiga ishonchi komil bo’lmagan vazifaga o’tishdir. Keyingi vazifa.

1. 
   Kadrlarni joylashtirish, kasbiy tanlash va kasbga yo’naltirish;
   
2. 
   Nikoh barqarorligi, qonunga bo’ysunish kabi ijtimoiy xatti-harakatlarni bashorat qilish;
   
3. 
   Ta’lim va ta’limni optimallashtirish;
   
4. 
   Maslahat va psixoterapevtik yordam;
   
5. 
   Sud-psixologik-psixiatriya ekspertizasi;
   
6. 
   Atrof-muhit o’zgarishining psixologik oqibatlarini bashorat qilish va boshqalar.
   

Shunday qilib, psixologik diagnostika- har qanday amaliy psixolog faoliyatining asosi , u nima qilsa – individual maslahat, kasbga yo’naltirish, psixoterapiya va hokazo, u qaysi sohada ishlamasin – maktabda, klinikada, ishlab chiqarishda, ijtimoiy xizmatlarda, ishga qabul qilish agentligida va hokazo.
Psixodiagnostikaning asosiy maqsadi – amaliy muammolarni hal qilishni ta’minlovchi diagnostika bayoni. Ularning barchasi, odamlar o’rtasidagi psixologik farqlarni hisobga olish bilan bog’liq, maxsus vositalar – psixodiagnostika usullaridan foydalangan holda malakali mutaxassisning ishini talab qiladi.
Psixodiagnostika usullari maxsus psixologik vositalardir. Ular amaliy maqsadlarda qo’llanilganligi sababli, noto’g’ri tashxis qo’ymaslik uchun imkon qadar yaxshi bo’lishi kerak. Shuning uchun psixodiagnostika usullariga alohida talablar qo’yiladi, ular ma’lum qoidalarga muvofiq ishlab chiqiladi va bir qator mezonlar bo’yicha sinovdan o’tkaziladi.
Psixodiagnostika usullarini loyihalash- bu psixodiagnostikaning yana bir maqsadi. Diagnostika texnikasini ishlab chiqish murakkab jarayon bo’lib, kundalik g’oyalardan sezilarli darajada farq qiladi, bu shunchaki vazifalarni yaratish yoki savollarni shakllantirish uchun etarli. Ushbu jarayonning professional nuqtai nazari shundaki, diagnostika texnikasi nazariy asosga ega bo’lsa va belgilangan uslubiy mezonlarga javob bersa, sezilarli foydali natijalar berishi mumkin. Shuning uchun bunday usullarni yaratish juda katta tadqiqot va uslubiy ishlarni talab qiladi.
Psixologik diagnostika taqqoslashni o’z ichiga oladi, buning natijasida olingan diagnostika ko’rsatkichlarini baholash mezonlari belgilanadi va tashxis qo’yiladi, ya’ni mavjudligi yoki yo’qligi to’g’risida xulosa chiqariladi. Psixologik alomat(boshqa shaxslar bilan solishtirganda) yoki belgining namoyon bo’lish darajasi haqida (darajasi, boshqalar orasida o’rni). Shunday qilib, psixologik diagnostika usullari odamlarni psixologik va psixofiziologik xususiyatlariga ko’ra tasniflash (ya’ni, guruhga bo’linish) va tartiblash uchun mo’ljallangan.
Shuning uchun ham diagnostika ko’rsatkichlarini rasmiylashtirish vazifasi psixodiagnostikada muhim ahamiyatga ega . Psixologik xususiyatlarni o’lchash, miqdoriy jihatdan aniqlash insonning intuitiv bilimlari cheklovlarini engib chiqadi. Shu sababli, psixodiagnostika boshidanoq, agar bevosita bo’lmasa, bilvosita amalga oshirishga harakat qilgan vazifalardan biri, psixologiyaga psixologiyani kiritish uchun testlardan (bu fan usuli tarixidagi asosiy va birinchilardan biri) foydalanish edi. O’lchov o’lchovi, soni va statistik ma’lumotlarni qayta ishlash usullari. Ha, 1911 yilda. V. Stern test fanlarni qattiq fanlarga joylashtirishni ta’minlashi kerakligini yozgan martabalar yoki ularning guruhlash yuqori aniqlik bilan va L. Kronbax imkonini beradigan usul sifatida belgilab berdi miqdoriy o’lchov yoki toifalar tizimidan foydalangan holda shaxsni tavsiflang.
Biroq, diagnostika natijalarini rasmiylashtirish psixologiya bilan aloqani yo’qotishga olib kelmasligi kerak va matematik va statistik usullar psixologik fikrlash va psixologik hodisa va muammolar haqidagi bilimlarni almashtira olmaydi.
Zamonaviy psixologik amaliyotning o’tkir muammolaridan biri mutaxassislarning kasbiy tayyorgarligi darajasi , shu jumladan psixodiagnostika sohasida. Shu munosabat bilan, noprofessionallar, havaskorlar – psixologiya va psixodiagnostikadan uzoq bo’lgan odamlar tomonidan psixodiagnostika usullaridan foydalanish oqibatlarini tushunish printsipial jihatdan muhimdir.
Diagnostika usullaridan foydalanish mutaxassis bo’lmaganlar birinchi navbatda, odamlarning psixologik imkoniyatlariga nisbatan noto’g’ri baho va xulosalar chiqarishga va natijada psixologik diagnostika va uning usullariga ishonchni yo’qotishga olib keladi. Shuning uchun hozirda tayyorgarlik masalasi keskin malakali psixodiagnostika , shuningdek, diagnostika usullaridan foydalanadigan psixologlarning ish sifatini to’liq va doimiy baholash. Aslida, bu psixologik diagnostika bilan shug’ullanadigan shaxslarning haqiqiyligi muammosi.
Shuni ta’kidlash kerakki, ulardan biri noprofessionallik belgilari – diagnostikomaniya deb ataladigan narsa, har qanday holatda va imkon qadar tezroq tashxis qo’yish, noaniq va etarli bo’lmagan belgilar bo’yicha xulosalar chiqarish istagida namoyon bo’ladi.Shaxs haqida tushuncha.
Mustaqillikka erishgan O’zbekistonda kelajagi buyuk davlat qurayotgan
Ekanmiz, uning faol quruvchisi bo’lgan shaxsning psixologiyasi masalalarini
O’rganish va ishlab chiqish g’oyat katta ahamiyatga egadir. Bu masalani O’rganish yangi kishini kamol toptirish nazariyasi va praktikasi ilmiy jihatdan Ishlab chiqishda muhim o’rin tutadi.
Shaxs ijtimoiy munosabatlar sistemasining, ijtimoiy hayotning ko’p
Qirrali, murakkab zvenosidir. U bir tomondan ijtimoiy– tarixiy taraqqiyotning
Mahsuli bo’lsa, ikkinchi tomondan ijtimoiy taraqqiyotni ta’min etuvchidir.
Biz psixologiyani o’rganar ekanmiz, individ, shaxs, individuallik
Tushunchalarini bir-biridan farq qilishmiz kerak. Odamning inson jinsiga
Mansubligi inivid tushunchasi bilan ifodalanadi. Biz katta yoshdagi normal
Odamni ham, chaqalokni ham, tilni va oddiy malakalarni o’zlashtira
Olmaydigan telbalarni ham individ deb atay olamiz. Biroq bulardan faqat
Birinchisigina shaxs, ijtimoiy mavjudot hisoblanadi. Ijtimoiy munosabatlarga Kirishuvchi va ijtimoiy taraqqiyotda faol ishtirok etuvchi odamgina shaxs deb Ataladi. Individ sifatida dunyoga kelgan odam keyinchalik shaxsga aylanadi.
Shaxs jamiyat a’zosidir. U ommaning sinfning ajralmas qismidir. U
Omma bilan harakatlanib tarixni yaratadi. Shaxs ijtimoiy boyliklar Yaratuvchidir.
Shaxsning shaxs bo’lishligi uchun u faollikka ham ega bo’lishi kerak.
Chunki faoliyatdagi faollik shaxsning muhim belgisidir. Faollik hamisha yaxshi
Yashashga yo’naltirilgan bo’ladi. Kishi yaxshi yashashi uchun, jamiyatni
Rivojlantirish uchun ataylab faollik ko’rsatadi. Bu shaxsning onglilik belgisidir.
Shaxsning xarakterli belgilaridan biri individuallikdir. Individuallik har Bir shaxsning o’zigagina hos bo’lgan, takrorlanmaydigan shaxsdir.
Individuallik kishining xarakteri, temperamenti, psixik kechinmalarining o’ziga
Xos hususiyatlari, hissiyoti va faoliyatining motivlarida ko’rinadi. Ana shunga Ko’ra kishilar bir-birlaridan farq qiladilar. Dunyoda qancha odam bo’lsa,
Shuncha individuallik mavjuddir. Hech kim bir-birini o’rnini bosa olmaydi.
«O’nta bo’lsa, o’rni boshqa» maqoli individuallikka ham nisbatan aytilgandir.
Shaxs tushunchasi qadimdan mavjud bo’lib, u dastlab aktyor niqobi,
Keyinchalik esa aktyor ma’nosini anglatgan. Chunki sahnadagi ko’rinish
O’zgarishi bilan aktyor maskasi ham o’zgargan. Bundan tashqari, kishi turli
Sharoitda o’z qiyofasini o’zgartirishi va o’zini bir necha xil qilib ko’rsatishi ham Mumkin. Kishi akter kabi turli rollarni bajarishi mumkin.

2. 
   Shaxsning tuzilishi.
   
3. 
   Shaxs xususiyatlarining tuzilishida odatda, uchta tarkibiy qism ajratiladi.
   

1) biologik (temperament, tana tuzilishi, jinsi). 2) psixologik (xarakter). 3)
Ijtimoiy (ijtimoiy tajriba, shaxs yo’nalishi, dunyoqarashi, e’tiqodi,
Qadriyatlari, intellekti)
Shaxsning psixologik tuzilishi, psixologik xususiyatlarining birikmasi har
Bir konkret odamda barqaror birlikni tashkil etadi, bu esa shaxs psixologik
Tuzilishining nisbatan doimiyligi deb qaralishi mumkin. Psixik holatlar doim O’zgarib tursa ham, har turli ijtimoiy guruhlarda va har hil hayotiy vaziyatlarda
Odam o’z zimmasiga olgan rollari bilan bog’liq holda xulq–atvori o’zgarib tursa
Ham, yoshning o’zgarib borishi va hokazolari bilan bog’liq bo’lgan o’zgarishlar Sodir bo’lsa ham shaxsning psixik qiyofasi ma’lum darajada barqaror bo’lib Qolaveradi.
Shaxsning psixologik tuzilishiga ikki xil qarash mavjuddir. Bir guruh
Olimlar shaxs tuzilishini faqat biologik faktorlar (anatomik – fiziologik
Tuzilishga) bog’lab tushuntirsalar, boshqalari faqat ijtimoiy faktorlarga
Bog’laydilar. Aslida shaxs tuzilishida ikki faktorning ham roli bor. Lekin shaxs Tuzilishi va uning shakllanishida ijtimoiy faktornnig roli kattadir. Chunki shaxs Ijtimoiy kategoriyadir.
Bundan tashqari, shaxs faolligining manbai masalasida ham ikki xil
Qarash mavjuddir. Birinchi guruh tarafdorlari shaxs aktivligini biologik
Faktorlarga bog’laydilar. Shaxsning shakllanishini va faolligini biologik
Faktorlarga bog’lovchilardan eng ommaviysi freydizm bo’lib hisoblanadi. Bu
Ta’limotning asoschisi avstriyalik vrach va psixolog Zigmund Freyd bo’lib,
Uning ta’limotiga ko’ra shasx psixologik hayotining asosini jinsiy lazzat olishga Qaratilgan tug’ma, ongsiz mayllar tashkil etadi.
Freydning ba’zi shogirdlari uning bu ta’limotiga qarshi chiqqan. Masalan,
Adolf Adler (1870 – 1937) ning fikricha, shaxs psixologik hayotining asosini
Seksual mayl emas, balki ustunlikka, hokimiyatga, boshqa kishilar ustidan
Hukmronlik qilishga bo’lgan tabiiy mayl tashkil etadi.
Vaholanki, shaxs faolligining manbai turli ehtiyojlardir. Mana shu
Ehtiyoj odamni ma’lum tarzda va ma’lum yo’nalishda harakat qilishga undaydi.
Ehtiyoj shaxs faolligining manbai sifatida namoyon bo’ladigan va uning konkret Yashash sharoitiga bog’liqligini ifodalovchi holatdir.
Shaxs ehtiyojlaridan tashqari, qiziqishlarga ham ega bo’ladi. Qiziqishlar
Deganda odamning bilish jarayoni bilan bog’liq ehtiyojlarining hissiy namoyon
Bo’lishi tushuniladi. Bilish ehtiyojlarini qondirish bilimlardagi kamchiliklarni
To’ldirishga, sharoitga yaxshiroq moslashishga, o’zi uchun ahamiyatli Narsalarni tushunishga yordam beradi.
Faoliyat jarayonida qiziqishlarning roli nihoyatda kattadir. Qiziqishlar Mazmuniga, maqsadiga, kengligi va mustahkamligiga qarab klassifikasiya Qilinishi mumkin.
Shaxs o’z e’tiqodiga ham ega bo’ladi. E’tiqod shaxsning o’z qarashlari,
Prinsiplari, dunyoqarashlariga mos ravishda harakat qilishga undovchi
Anglangan ehtiyojlar yig’indisidir. E’tiqodli kishi Hech qachon o’z prinsiplari, Qarashlari, maqsadlaridan chekinmaydi. Hozirgi tarbiyamizdan maqsad ham E’tiqodli, iymonli, ma’naviy yetuk kishilarni tarbiyalab yetishtirishdir.
Shaxsda tilaklar ham mavjud bo’ladi. Tilak hatti–harakat motivi bo’lib, u
Kishini harakat qilishga undaydi. Tilak niyat, orzu, ehtiros shakllarida Namoyon bo’lishi mumkin. Ular yuksak va past bo’lib, odamlar faoliyati va Jamiyat hayotida turli rol o’ynashi mumkin.
Qiziqishlar, ehtiyojlar, e’tiqodlar, tilaklar anglanilgan harakatlardir. Lekin insonda anglanilgan motivlardan tashqari, anglanilmagan mayllar ham Borki, inson hayotida katta ahamiyatga egadir.

4. 
   Shaxsning ustanovkalari va muhim oriyentasiyalari.
   
5. 
   Ijtimoiy ustanovkalar — shaxsning atrof muhitida sodir bo’layotgan
   

Ijtimoiy xodisalarni, obyektlarni, ijtimoiy guruhlarni ma’lum tarzda idrok etish,
Qabul qilish va ular bilan munosabatlar o’rnatishga ruhiy ichki hozirlik sifatida Odamdagi dunyoqarashni ham o’zgartirishga aloqador kategoriyadir.
Rus olimi V. A. Yadov o’zining dispozision konsepsiyasini yaratib, unda Ustanovkalarni to’rt bosqich va to’rt tizimli sifatida tasavvur qilgan.

1. 
   elementar ustanovkalar (set) — oddiy, elementar ehtiyojlar asosida
   

Ko’pincha ongsiz tarzda hosil bo’ladigan ustanovkalar. Ularni o’zgartirish Uchun moddiy shart-sharoitlarni va odamdagi ehtiyojlar tizimini o’zgartirish Kifoya.

2. 
   ijtimoiy ustnovkalar (attitud) — ijtimoiy vaziyatlar ta’sirida ijtimoiy
   

Obyektlarga nisbatan shakllanadigan ustanovkalar. Ularni o’zgartirish uchun Ijtimoiy shart-sharoitlar va shaxsning ularga nisbatan baho va munosabatlari Tizimini o’zgartirish kerak.
V) bazaviy ijtimoiy ustanovkalar — ular shaxsning umumiy yo’nalishini Belgilaydi va ularni o’zgartirish e’tiqodlar va dunyoqarashlarni o’zgartirish Demakdir.
G) Qadriyatlar tizimi — ular avlodlararo muloqot jarayonining mahsuli
Sifatida jamiyatda qadr-qimmat topgan narsalarga nisbatan ustanovka. Masalan,
Sahih hadislar shunday qadriyatlardir, biz ularni tanqidsiz, muhokamalarsiz
23
Qabul qilamiz, chunki ular ham ilohiy, ham eng buyuk insonlar tomondan Yaratilgan va avloddan avlodga o’z qadrini yo’qotmay kelayotgan qadriyatlardir.
Ijtimoiy ustnovkalarni o’zgartirishning eng sodda va qulay yo’li — bu ayni
Vaziyatlar va ulardagi ta’sirlarni qaytarishdir. Bu qaytarish qayd qilingan obraz
Sifatida inson ongida uzoq muddatli xotirada saqlanadi va vaziyat paydo
Bo’lganda, obyektivlashadi, ya’ni o’z kuchini va mavjudligini ko’rsatadi.
Shuning uchun ham agar chet el tajribasiga murojaat qiladigan bo’lsak, u yerda
Biror g’oyani ongga singdirish uchun bir odam yoki biror guruh o’z siyosiy, Mafkuraviy yoki boshqa qarashlarini bir xil so’zlar va iboralar, harakatlar bilan
Qaytaraveradi va shu yo’l bilan ko’pchilikning ma’qullashiga erishadi. Ayniqsa, Saylov oldi tadbirlarida ana shu usul keng qo’llaniladi. Shulardan kelib chiqib, Ijtimoiy ustanovkalarni o’zgartirishning usullari va psixologik vositalari orqali Ham dunyoqarashni o’zgartirishga erishish mumkin.
5
«Men» — obrazi va o’zini-o’zi baholash. Shaxsning o’zi, o’z xulq-
Atvori xususiyatlari, jamiyatdagi mavqyeini tasavvur qilishidan hosil bo’lgan Obraz «Men» — obrazi deb atalib, uning qanchalik adekvatligi va reallikka Yaqinligi shaxs barkamolligining mezonlaridan hisoblanadi.
«Men» — obrazining ijtimoiy psixologik ahamiyati shundaki, u shaxs
Tarbiyasining va tarbiyalanganligining muhim omillaridan hisoblanadi. Shu
Nuqtai nazardan olib qaralganda, tarbiya shaxsning o’zi va o’z sifatlari
To’g’risidagi tasavvurlarining shakllanishi jarayonidir, deb ta’rif berish mumkin.
Demak, har bir inson o’zini, o’zligini qanchalik aniq va to’g’ri bilsa, tasavvur
Qilolsa, uning jamiyat normalariga zid harakat qilish ehtimoli ham shunchali k
Kam bo’ladi, ya’ni u tarbiyalangan bo’ladi.
O’z-o’zini anglash, o’zidagi mavjud sifatlarni baholash jarayoni
Ko’pincha konkret shaxs tomonidan og’ir kechadi, ya’ni inson tabiati
Shundayki, u o’zidagi o’sha jamiyat normalariga to’g’ri kelmaydigan, no’maqul
Sifatlarni anglamaslikka, ularni «yashirishga» harakat qiladi, xattoki, bunday
Tasavvur va bilimlar ongsizlik sohasiga siqib chiqariladi (avstriyalik olim Z.
Freyd nazariyasiga ko’ra). Bu ataylab qilinadigan ish bo’lmay, u har bir
Shaxsdagi o’z shaxsiyatini o’ziga xos himoya qilish mexanizmidir. Bunday
Himoya mexanizmi shaxsni ko’pincha turli xil yomon asoratlardan, hissiy
Kechinmalardan asraydi. Lekin shuni alohida ta’kidlash lozimki, «Men» — Obrazining ijobiy yoki salbiyligida yana o’sha shaxsni o’rab turgan tashqi muhit,
O’zgalar va ularning munosabati katta rol o’ynaydi. Odam o’zgalarga qarab,
Go’yoki oynada o’zini ko’rganday tasavvur qiladi. Bu jarayon psixologiyada
Refleksiya deb ataladi. Uning mohiyati — aynan o’ziga o’xshash odamlar obrazi
Orqali o’zi to’g’risidagi obrazni shakllantirish, jonlantirishdir. Refleksiya bu
O’zini, o’zining xulq atvorini xuddi tashqaridan kuzatgandek kuzata olish va Tahlil qila olish qobiliyatidir.