Kirish Predmetlar to’plami

Mavzu: Predmetlar to'plami va o'ziga xos xususiyatlari
Reja:

1. 
   Kirish
   

2. Predmetlar to’plami
3.Predmetlar to’plamining o’ziga xos xususiyatlari
4. Foydlanilgan adabiyotlar

Kirish
Maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik tasawurlarni shakllantirish asoslari va metodikasi kursining nazariy asoslari. Predmetlar to‘plami va o‘ziga xos xususiyatlari; to‘plamning xarakteristik xususiyatlari; universal to‘plam. Munosabatlaming xususiyatlari. Ekvivalentlik munosabati. Tartib munosabati.Muxammad ibn Muso-al Xorazmiy, Umar Xayyom, Nasriddin Tusiy, Jamshid qiyosiddin al-Koshiy, Ulug‘bek asarlarida arifmetikaning rivojlanishi haqida dastlabki ma'lumotlar. Psixologik - pedagogik adabiyotlarda maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlami rivojlantirish masalalari. YTTixiyeva, F.N.Blexer, maktabgacha yoshdagi bolalami matematika elementlariga o'rgatish to‘g‘risida. 0 ‘zbekistondagi MTM elementar matematik tasavvurlami shakllantirish metodikasi asoslarining rivojlanishi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni matematika elementlariga o‘rgatishini tashkil qilish Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavurlami shakllantirishda ta'limning asosiy didaktik prinsiplarini amalga oshirish.
MTMturliyosh guruhlarida matematika mashg‘ulotlarini o‘tkazish metodikasi va tashkil qilish xususiyatlari. Matematika mashg‘ulotlarini o‘tkazishga qo'yiladigan metodik talablar: mashg‘ulotlaming davomiyligi, ularning davriyligi, dastur materialini bo‘laklarga bo‘Iib batafsil taqdim etishning zarurligi. Mashg‘ulotlarn o‘tkazishda didaktik materiallar va metodik usullami almashtirish. Tushuntirish, namuna, namoyish qilishlaming roli.Dastur materialini o‘rganishning turli bosqichlarida o‘yin usullari tutgan o‘mi. Matematik bilimlami o‘zlashtirishda amallar va mashqlaming ahamiyati. Mashg‘ulotda tarbiyachining faoliyatiga qo‘yiladigan talablar.

Predmetlar to’plami va uning o’ziga xos xususiyatlari.
Bolalar miqdor nisbatlarini aniqlashda eng aniq usul predmetlarni sanash va kattaliklarni o’lchash ekanligini tushuna boshlaydilar.
- predmetlar miqdorini raqam (raqamlar) bilan belgilangan songa solishtirib chiqish;
- misollarni raqamlar yozilgan kartochkalar yordamida ifodalab yechish;
- bir amalli masalalarni qо‘shish va ayirish orqali tuzish va yechish;
- shartli о‘lchov yordamida predmetlar uzunligini о‘lchashni va natijani son va raqam bilan aytish;
- suyuq va tо‘kiluvchi jismlarni shartli о‘lchov birligi bilan о‘lchashni va natijani son va raqam bilan aytish;
- bir nechta uchburchaklar, tо‘rt burchaklardan katta hajmdagi shakllar va predmetlar tuzish;
- maxsus shakllar tо‘plamidan foydalanib, namunadagi narsalarni hosil qilish;
- tayoqchalarning о‘rnini almashtirish asosida berilgan shakllar (uchburchak, tо‘g‘ri tо‘rtburchak, kvadrat)ni о‘zgartirishga oid topshiriqlarni bajarish;
- kо‘pburchaklarning elementlarini (tomonlari, burchaklari, uchlari) bilish;
- narsalar (geometrik shakllar, mevalar, sabzovotlar va boshqalar) ni 2, 4 va 10 tagacha teng qismlarga bо‘lish;
- butunning qismdan kattaligi, qism butunning qismi ekanligini tushunadi;
- katak qog‘ozi varag‘i sathini mо‘ljal olishni, qog‘oz varag‘ining о‘ng, chap, yuqori, past, о‘rtasini aniqlash;
- buyumlarning о‘ziga nisbatan о‘rnini aniqlash (tepada-pastda, oldinda-orqada, о‘ngda-chapda);
- signal bо‘yicha turli yо‘nalishda harakatlanish (oldinga-orqaga, tepaga-pastga);
- harakat davomida, yurib ketayotganda yо‘nalishni о‘zgartirish;
- kun qismlari, ularning ketma-ketligi, kundalik faoliyatlarning taqsimlanishi;
- hafta kunlarining nomini ayta olish va ketma-ketligi;
- yil fasllari, ularning nomi, ketma-ketligini va о‘ziga xos xususiyatlarini;
- yil taqvimi, о‘tayotgan oy, sana, hafta kuni haqida;
- soat turlari va uning ishlatilishi;
- lego jihozlaridan loyihalar yaratadi;
- 20 qismdan kam bо‘lmagan pazllarni yig‘adi;
- qog‘ozlarni bukib (origami yо‘li bilan) shakllar yasaydi;
-qurilish materiallari tо‘plamlaridan turli mavzularda loyihalar yaratishni biladi;
- pul qiymatlari, narx, plastik kartochka, terminal haqida dastlabki tushunchaga ega bо‘ladi.
Bolalar bilan shug`ullangan vaziyatlarning aksariyat hollarida juftlik hosil qilish zaruriyati yuzaga keladi.
ko`chalarni kesib o`tish uchun bolalarni juft qilib saflash, qo`g`irchoq hamda o`yinchoqlardan juftlik hosil qilish, xarf
juftliklaridan so`zlar tuzish va h.q.
Juftlik tushunchasi asosida muayyan tartibda joylashtirilgan ikki elementni, ya`ni tartibga solingan juftlikni
tushunamiz. Birinchi o`rinni egallab turgan element juftlikning birinchi elementi, ikkinchi o`rindagisi esa juftlikning ikkinchi
elementi deb ataladi. Juftlikni belgilash maqsadida odatda qavslardan foydalaniladi. (a,v) simvoli birinchi element a- ning,
ikkinchi element vbilan bo`lgan juftlikni anglatadi.
Agarda ikki juftlikning mutonasib elementlari teng bo`lsa, ya`ni (aa` va`) = (ag` vg`) bo`lsa, shuningdek aa`=ag`
hamda va`=vg` bo`lgandagina teng (mutanosib) hisoblanadi.
Juftlik elementlari (aa` . a) shaklidagi juftlik singari teng bo`lishi ham mumkin.
Agarda a=v bo`lsa, juftlikning tenglik tushunchasidan kelib chiqqan holda faqatgina elementlar tartibi bilan farq
qiluvchi (a,v)=(v,a) ikki juftlikni hosil qilish mumkin (ayni paytda ikki elementli ko`paytmalar uchun [ a,v ]=[v,a ] mavjud.
Agarda (X,U,) sonlari juftligini ko`rib chiqilsa, bunday juftlikning har biriga berilgan koordinata tizimida aniq bir va
faqat bir tekislik nuqtasi –X va U koordinatali nuqta to`g`ri keladi.
Agar bunda X=U bo`lsa u holda turli nuqtalar (x,u) va (u,x) (5-rasm).
(Ochiq) holda aberkA so`zlarining I va II jadvallarni ko`rib chiqamiz. Mohiyatan biz bu o`rinda xarflarning ikki
ko`paytmasiga egamiz: undoshlarning ko`pligi G=(a,e,o,u).
I – jadvalning birinchi elementi S ko`pligiga, ikkinchilari G ko`pligiga ta`luqli bo`lsa, barcha juftliklar yozilgan II
jadvalda esa birinchi elementlari G ko`pligiga, ikkinchilari esa S ko`pligiga tegishli bo`lgan barcha juftliklar keltirilgan.
Birinchi holatdagi juftliklar cheksizligi G ko`pligi bo`lgan dekart ko`paytmasi deb ataladi. Ikkinchi holatda esa G
ko`pligini S ko`pligiga (GHS) bo`lgan dekart ko`paytmasi deb ataladi.
Endi dekart ko`paytmasiga umumiy tushuncha beramiz. AxV dekart ko`paytmasi deb, birinchi elementlari A ga,
ikkinchilari V ga ta`lluqli bo`lgan barcha juftliklar ko`pligiga tushuniladi, ya`ni AxV=«(x,u)/x(-A) va u(-v)».
A va V ko`paytmasi, uning elementlari boshqa ikki ko`paytmaning (A va V) juftliklari bo`lganligi boisdan ham
taniqlidir.
Olti yoshli bolalar bilan matematikaga oid ishlaming mazmuni va metodikasi- Maktabgacha ta'lim jarayoniga davlat talablari nuktai nazaridan olti yoshli bolalami oilada va maktabgacha ta'lim muassasasida maktab ta'limiga tayyorlashga qo'yiladigan talablar. Olti yoshli bolalarning psixologik pedagogik tasnifi va maktabga tayyorgarlik darajasi. Arifinetik masalalar. Bolalarning arifrnetik masalalarni tushinishining o‘ziga xos xususiyatlari. Masalalar ustida ishlashda metodik usullar va izchillik.+;-;= belgilari bilan tanishtirish. 0 ‘lchamlaming katta - kichikligi va sonlar o‘rtasidagi funksional bog‘liqlik. Ikki 0‘lchamli fazoda mo‘ljal olishga o‘rgatish. soat bo‘yicha vaqtni aniqlash. O ilad a va maktabgacha ta'lim m uassasalarida olib boriladigan metodik ishlarni rejalashtirish Bolalarni matematikaga o'gatishda MTM maktab va oila hamkorligi.O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim to‘g‘risidagi Qonuni nuqtai nazardan MTM sida bolalarni maktabga tayyorlashga qo‘yiladigan talablar. Matematika dasturlari mazmunidagi hamkorlik. Ish uslublaridagi hamkorlik. MTM va maktab ishidagi hamkorlikni tashkil qilish shakllari M aktabgacha ta'lim muassasasida bolalarda matematik tasavvurlarni rivojlantirish ishiga metodik rah b arlik qilish Matematik tasawurlami shakllantirish ishini tashkil qilishda MTM muassasasi mudirasi va katta tarbiyachining o‘rni. Tarbiyachilar bilim darajasini vamahoratini oshirish shakllari vayo‘llari.
Elementar matematik tasaw u rlarn i shakllantirish metodikasini o‘qitishning tashkiliy shakllari Maktabgacha tarbiya kollejida «maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik tasavurlami shakllantirish metodikasi» kursini o‘qitish.Maktabgacha tarbiya kollejida maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik tasavvurlami shakllantirish metodikasini o'qitish vazifalari va uning o‘quv rejasidagi o‘mi. Dastumi tahlil qilish. Dastur materialini darslar bo'yicha taqsimlash. 0 ‘quvchilar bilan o‘tkaziladigan mashg'ulotlar shakllari. 0 ‘zlashtirishni hisobga olish. Pedagogik kollejida «Maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik tasavvurlami shakllantirish metodikasi» kursini ko‘rgazmali qurollar bilan jihozlash.O‘quvchilarning MTMdagi pedagogik amaliyoti. Ushbu kurs bo'yicha o‘quv qo‘llanmalar tasnifi. 0 ‘quvlaming ba'zi ko'rgazmali qurollami tayyorlash, 0 ‘TVdan va yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish. A m aliy mashg‘ulotlarini tashkil etish bo‘yicha ko‘ rsatma va tavsiyalar Amaliy mashg'ulotlarida bakalavlar ilmiy ijodiy faoliyat bilan shug‘ullanib fan sohasidagi yangiliklar bilan amaliy mashg‘ulotlarini mazmunini boyitadilar.
Amaliy mashg‘ulotlari uchun tavsiya etilgan tahm iniy m avzular
1 .Asosiy matematik tushunchalar metodikaning nazariy asosi sifatida.
2. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalami matematikaga o‘rgatish uslubiyatining kelib chiqishi.
3. Maktabgacha ta'lim muassasasida ta'limini tashkil qilishga qo‘yiladigan umumiy talablar.
4.3-4 yoshli bolalarda miqdoriy tasawurlaming o‘ziga xos xususiyati.
5. Sanash faoliyati va butun sonlar qatori haqidagi tasavvurlami shakllantirish.
6. Bolalami butun predmetni teng bo‘laklarga boMishga o ‘rgatish va xar bir yosh guruxda mashg'ulotni tashkil etish.
7-Bolalarda predmetlar o‘lchami haqidagi tasavvurlami shakllantirish xususiyatlari.
8. Xar bir yosh guruxda mashg'ulotlami tashkil qilish.
9. Bolalarning predmetlar shaklini idrok qilishining xususiyatlari.
10. Mashg‘ulotlami tashkil etish. lUFazoviy tasavvurlami shakllantirish.
12. Mashg‘ulotlami tashkil etish.
13. Vaqt tasavvurlarni shakllantirish.
14. Mashg‘ulotlami tashkil etish.
15. Maktabgacha ta’lim muassasasida matematika ishini rejalashtirish.
16. Hayotning 6 chi yilida bolalaming hisoblash faoliyati. 8 Seminar mashg‘ulotlarida bakalavlar ilmiy ijodiy faoliyat bilan shug‘ullanib fan sohasidagi yangiliklar bilan seminar mashg‘ulotlarini mazmunini boyitadilar.
Sem inar mashg‘u!otlari uchun tavsiya etilgan tahm iniy mavzular:
1 .Maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik tasavvurlami shakllantirish metodikasi nazariy asoslari.
2.Predmetlar to‘plami va o‘ziga xos xususiyatlari;
3.Sharq mutafakkirlarining matematikaga oid qarashlari.
4 .0 ‘zbekistonda va chet mamlakatlarda elementar matematik tasavvurlami shakllantirish metodikasi asoslarining rivojlanishi.
5. Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavurlarni shakllantirishda ta’limning tamoyillari.
6. MTM turli yosh guruhlarida matematika mashg‘ulotlarini o‘tkazish metodikasi va tashkil qilish.
7. Bolalarda elementar matematik tasavvurlarni shakllantirish usullari.
Mustaqil ta'lim ni tashkil etishning shakli va m azm uni: Talaba mustaqil ta'limni tayyorlashda muayyan fanning xususiyatlarini hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi: • darslik va o‘quv qo‘llanmalar bo‘yicha fan boblari va mavzularini o‘rganish; • tarqatma materiallar bo‘yicha ma'ruzular qismini o‘zlashtirish; • maxsus adabiyotlar bo'yicha fanlar bo‘limlari yoki mavzulari ustida ishlash; Magistrantga mustaqil ta'limning mavzulari beriladi, bu mavzular bo'yicha egallanishi kerak bo'lgan bilim, ko'nikma va malakalar, muddati va topshirish shakli aytiladi. Ko'rsatilgan muddatda nazariy material konspekti, referati ko'riladi, test yoki savol-javob o'tkaziladi. Amaliy xarakterdagi topshiriqlar yechimi ko'rsatiladi va o'xshash misollar yordamida tekshiriladi. Talabalarga tavsiya etiladigan mustaqil ta'limning mavzulari: - Maktabgacha yoshdagi bolalami xar tomonlama rivojlantirishda va ularni maktabga tayyorlashda matematik bilimlarning roli. - Muxammad ibn Muso al Xorazmiy Nasriddin Tusiy Jamshid G‘iyosiddin al Koshiy Ulugbek asarlarida arifmetikaning rivojlanishi xaqida ma'lumotlar. - Son sanoq tushunchasi natural son sanoq va nol tushunchalarining yuzaga kelishi tarixidan. - Tartib va miqdor butun sonlar. - Sanash sanashning turli tizimlari. - Matematikaga o'rgatishning zamonaviy metodlari. - Turli yosh guruxlarda bolalami sanashga o'rgatish vazifalari. -Bolalami miqdor va tartib sanoqqa o‘rgatish sanoq blimi yuzasidan ko‘rgazmali qurol yasash. -Bolalami predmetlar o‘lchami bilan tanishtirish vazifalari.Ko‘rgazmali qurol yasash. -Bolalami predmetlar shakli bilan tanishtirish vazifalari. -Geometrik figuralami farqlash va nomini aytishga o'rgatish. Ko‘rgazmali qurol yasash. -Turli yoshdagi bolalarda predmetlar shakli va ulaming qismlarni taxlil qilish mashq qildirish mashg‘ulot ishlanmasini tuzish. 10 -Fazoda moljalga olishni sliakllantirish vazifalari o ‘ziga nisbatan tinch va xarakat xolatidagi asosiy yunalishlarni farqlash. -Fazoda mo‘ljalga olishni rivojlantirish uchun ta'limiy uyinlar. -Bolalarni vaktni chamalashga o‘rgatish vazifalari bolalarni sutka qismlarini farqlashga ularning tartibini aniqlashga 0‘rgatish Rejalashtirish turlari. - Oylik reja tuzish. - Maktabgacha tayyorlov guruxida sanashga va xisoblash faoliyatiga o‘rgatish vazifalari. -Qogoz pul va tangalar bilan tanishtirish. - Tayoqchalardan figuralar xosil qilish geometrik shakllar rasmini chizish didaktik uyinlardan foydalanish. -Fazoviy tasavvurlarni rivojlantirish vazifalari .Fazoda mo‘ljalga olish uchun didaktik uyinlar. -Bolalarni vaqtni chamalashga o‘rgatish vazifalari . lntemet ma'lumotlari Fan dasturning information-uslubiy ta’minoti Didaktik vositalar Jihozlar va uskunalar, moslamalar: elektron doska - Hitachi, LCD-monitor. elektron ko'rsatgich (ukazka). video-audio uskunalar: video va audiomagnitofon, ntikrofon, kolonkalar. kompyuter va multimediali vositalar: kompyuter, Dell tipidagi proyektor, DVDdiskovod, Web-kamera, video-ko'z (glazok).