Kirish(intoduction) Qadrli “abitirent”!!!

SHARTNOMA
Men yuqoridagi bandlarga roziman va
amal qilishga o’z-o’zimga vada beraman ___________
1.Raqamlar va sonlar haqida tushuncha .
1.1 Raqamlar va sonlar. Sonlaring yozilishi va o’qilishi.
1) Son deganda nimani tushunsiz?
-Raqamlardan tashkil topgan ifoda son deyiladi.
Sonlarga misol:
1) 736 uch xonali son, bu 7, 3, 6 raqamlardan tuzilgan;
2) 1540 to’rt xonali son, bu 1, 5, 4, 0 raqamlardan tuzilgan
2.Sonlar bilan raqamning farqi nimada?
- Raqamlar sonlarni yasashda ishalatiladigan belgidir(simvollar) bo’lib ular 10 tadir (0.1.2.3.4.5.6.7.8.9)
-Raqamlardan tashkil topgan biror qiymatini ifodalaydigan raqamlar birikmasi sonlar deyiladi.
3. Harf va so’zlarning raqam va sonlarga o’xshtish mumkinmi?
-raqam=harf, so’z=son.
4. Nega aynan insonlar sonlarni ixtiro qilgan?
ayri bo’shlash uchun
5. Dastlabki ixtro qilingan sonlar qaysi?
Natural sonlar
6. Natural sonlar deganda nimalar tushunasiz?
Bo’linmas bo’laklarni ya’ni Odamlarga o’xshash ifodalarni sanashda ishlatiladigan sonlarga deyiladi.
7. Eng kichik natural son bu qaysi?
Eng kichik natural son bu :1ga teng eng kattasi cheksiz mavjud emas.
8. Sinf nomlari:
1. Birlar 1
2. Yuzlar 1 ²
3. Minglar 1 ³
4. Millonlar 1 ⁶
5.Trillonlar 1 ¹² va boshqalar tashkil topgan.

9. KO’PAYTIRSH JADVALI (KARRA JADVALI)

2	1	2		3	1	3		4	1	4		5	1	5
2	2	4		3	2	6		4	2	8		5	2	10
2	3	6		3	3	9		4	3	12		5	3	15
2	4	8		3	4	12		4	4	16		5	4	20
2	5	10		3	5	15		4	5	20		5	5	25
2	6	12		3	6	18		4	6	24		5	6	30
2	7	14		3	7	21		4	7	28		5	7	35
2	8	16		3	8	24		4	8	32		5	8	40
2	9	18		3	9	27		4	9	36		5	9	45
2	10	20		3	10	30		4	10	40		5	10	50
6	1	6		7	1	7		8	1	8		9	1	9
6	2	12		7	2	14		8	2	16		9	2	18
6	3	18		7	3	21		8	3	24		9	3	27
6	4	24		7	4	28		8	4	32		9	4	36
6	5	30		7	5	35		8	5	40		9	5	45
6	6	36		7	6	42		8	6	48		9	6	54
6	7	42		7	7	49		8	7	56		9	7	63
6	8	48		7	8	56		8	8	64		9	8	72
6	9	54		7	9	63		8	9	72		9	9	81
6	10	60		7	10	70		8	10	80		9	10	90
10	1	10		11	1	11		12	1	12		13	1	13
10	2	20		11	2	22		12	2	24		13	2	26
10	3	30		11	3	33		12	3	36		13	3	39
10	4	40		11	4	44		12	4	48		13	4	52
10	5	50		11	5	55		12	5	60		13	5	65
10	6	60		11	6	66		12	6	72		13	6	78
10	7	70		11	7	77		12	7	84		13	7	91
10	8	80		11	8	88		12	8	96		13	8	104
10	9	90		11	9	99		12	9	108		13	9	117
10	10	100		11	10	110		12	10	120		13	10	130

9-2 O’lov birliklari

1yil=365 (366) 1kun=24 soat 1soat= 60min 1min=60sekund

1tonna=1000kg 1tonna= 10 sr 1sr=100kg 1kg=1000g 1g=1000mg

1km=1000metr 1metr=100cm 1metr=10dm 1dm=10cm 1cm=10mm

1. Vaqt o’lchov birligi 2. Og’irlik o’chov birligi 3. Uzunlik o’chov birligi
9-3 Kvadratlar jadvali

Mavzuni o’zlashtirish uchun misol va masalalar
1) Amallarni bajaring.
1.eng kichik uch xonali soni yozing 3.eng katta to’rt xonali soni yozing
2. Eng kichik olti xonli soni yozing 4.eng katta olti xonali soni yozing
2) Amallarni bajaring.
1.7 raqami ishtirok etgan eng katta ikki xonali soni nechta?
2. 9 raqami ishtirok etgan ikki xonlai nechta son bor?
3. Dastlabki 100 ta natural soni yozganda 0 raqami nechta marta qatnshadi
1.2. Sonlar ustida turli amallar
1.2.1 Sonlarni qo’shish va ayirish.
Ta’rif: a+b=c, bu yerda a va b qo’shiluvchilar, c – yig’indi (a,b,c )
a-b=c bu yerda a - kamayuvchi, b – ayriluvchi, c – ayrima. (a,b,c )
Mavzuni o’zlashtirish uchun misol va masalalar
1)Qo’shish:
1.5638831014+3232711884 2. 106202601413-33555660546.
2) Hisoblang:
1.423+812-304 2.(9506+4675)-2075 3.632+16521-587
1.2.2 Sonlarni ko’paytirish va bo’lish
Ta’rif: Ayni bir a soni b(b>1) marta o’zi o’ziga qo’shish talab qilingan bo’lsa, ushbu amal a ni b ga ko’paytiring deb ataydi.




Sonlarni ko’paytirish xossalari
1) Soni 0 ga ko’paytirsh qanday natija olinadi?
har qanday soni 0 ga ko’paytirilsa 0 hosil bo’ladi
masalan: 5*0=0 27*0=0 0*56=0 0*98=0
2) Soni 1 ga ko’paytirilsa natija qanday bo’ladi?
har qanday soni 1 ga ko’paytirilsa natija o’sha soni o’zi bo’ladi
masalan: 15*1=15 16*1=16 254*1=254 79*1=79
3) soni 10ga 100ga 1000ga … ga ko’paytirilsa qanday natija bo’ladi?
har qanday soni 10ga, 100ga, ko’paytirilsa shu soning oxiriga 1 ta 2 ta … nolllar qo’yiladi.
masalan: 12*10=120 15*10=150 15*100=1500 78*1000=78000
Sonlarni bo’lish xossalari
1) Son 1 ga bo’linsa qanday natija olinadi?
har qanday soni 1 ga bo’lish shu soning o’zi hosil bo’ladi.
2) Son 0 ga bo’linsa qanday natija olinadi?
har qanday soni 0 ga bo’lib bo’lmaydi: a:0=
ESLATMA! - belgi ma’noga ega emas, bo’sh to’plam, yechimga ega emas kabi o’qiladi.
Mavzuni o’zlashtirish uchun misol va masalalar
1) Hisoblang:
1. 426*46 2. 2005*103 3. 369:3 4. 134542:2 5. 29571:3

1.2.3. Sonlar ustida to’rt amalga doir mashqlar
Biror ifodada bir nechta matematika amallar kelgan bo’lsa amallarni bajarish ketma-ketligi quydagi darajalarga bo’linadi.
1-darajali amallar 2-darajali amallar 3-darajali amallar
QAVS ICHI KO’PAYTIRISH VA BO’LISH QO’SHISH VA AYIRISH
Ko’paytma uchun taqsimot qonuni
a*b+a*c=a(b+c)
11*67+11*83=11(67+83)=11*150=1650
mavzularni o’zlashtirish uchun misol va masalalar
1. Amallarni bajaring.
a. 12*2+48:4 b. 81:9+15*4 c. 70*10-10*551 d. ((144:4):9):2+5 e. 100+99*100
2. Amallarni bajaring
a. 16-8:4+2*4 b. 30-18:6+8*4 c. 54+36:6-5*9 d. 18+12:2-5*3 e. 18+12:3+24
3. Amallarni tartibini belgilang va ularning qiymatini toping.
a. 38*8-1218:(1866-24*27) b. 42*24-6024:(1488-29*34)
c. (7380+309*28):32 d. 68*3+6048:(7974-86*81)
4. Amallarni qulay usulda bajaring.
a. 46*96+96*54 b. 321*91+91*79 c. 69*54+31*54 d. 15*78-15*28
Mavuz doir test topshiriqlari

Hisoblang(1-5)
1. (31*36+36*31):25+(16+53-16*23):48
A) 134 B) 132 C) 123 D) 136
2. 22*(1247-347)+(720:15+1548:36)*3
A) 20073 B) 134 C) 112 D) 1346
3. (72*52-64*26):10+(216:36+432:72)*8
A) 1340 B) 304 C) 234 D) 134
4. (25*47-725:29):25+1036:37-9
A) 137 B) 67 C) 65 D) 97
5. (6535-858):7-(432:48-6)
A) 657 B) 678 C) 808 D) 432
Amallarni qulay usulda bajaring(6-13)
6. 15*36-13*36+25*23-25*21
A) 122 B) 34 C) 56 D) 134
7. 30*34+25*34+34*45
A) 1340 B) 980 C) 3400 D) 6534
8. 95*67-67*54-31*67
A) 670 B) 540 C) 879 D) 880
9. 22*17-18*17+17*15-15*13+18*13-14*13
A) 780 B) 180 C) 760 D) 540
10. 125*31+125*61+125*8
A) 12600 B) 12500 C) 13400 D) 5690
11. 95*346-85*77-69*85
A) 17000 B) 13000 C)15900 D)13400
12. 39*24-24*34+17*11-12*11+18*16-13*16
A) 455 B) 354 C) 2555 D) 565
13. (11*76+11*24*11)*0
A) 0 B) 1 C) 3 D) 4
14. 128*78-78*58
A) 540 B) 640 C) 740 D) 840
15. 12*2+48:4

A) 36 B) 40 C) 50 D) 58

16. Quydagilardan qaysi javob natural qatorni tashkil qiladi?
A) 1,2,3,4,5 B) 1,2,4,5 C) 1,2,3,4… D) 1,2,3
17. 423 sonidan oldin keladigan 3 ta soni yozing.
A) 422, 423, 424 B) 421,422, 423
C) 419, 420, 421 D) 423, 424, 425
18. 2*8<258 tengsizlik o’rinli bo’lishi uhcun yulduzcha o’rniga qanday raqam qo’yilishi kerek?
A) 1,2,3,4 B) 2,3,4
C) 3,4 D) 0,1,2,3,4
19. Qaysi misolda qo’shish to’g’ri bajarilgan
A) 334+365=790 B) 876+385=1061
C) 217+323=540 D) 415+395=800
20. Kamayuvchi 36 taga ortib, ayiriluvchi 16 ga ortsa, ayirma qanday o’zgaradi.
A) 52 ortadi B) 20 ortadi
C) 20 kamayadi D) 52 kamaydi
21. Qo’shiluvchilardan biri 15 ta kamaysa ikkinchi 25 ta ortsa yig’indi qanday o’zgaradi
A) 10 ortadi B) 40 ortadi
C) 10 kamayadi D) 40 kamayadi
22. Barcha ikki xonli natural sonlarni yozganda 3 raqami necha marta takrorlanadi?
A) 13 B) 17 C) 19 D) 16
23. Barcha uch xonli natural sonlarni yozishda 9 raqami necha marta qatnashadi?
A) 280 B) 272 C) 270 D) 274
24. Eng kichik olti xonali songa eng kichik ikki xonali soni qo’shib eng katta to’rt xonali soni olib tashlang.
A) 90012 B) 90011
C) 90021 D) 90421
25. ((13*12-12*10)+(2*10^4+3*10^3+7*10^2+
+8*10+3))*(91+9-100)
A) 100 B) 110 C) 10 D) 0
26. 3*10^5+7*10^4+3*10^3+2*10^2+1*10+9
A) 375803 B) 378905 C) 373219 373291
27. ((13*12-12*10):(91+9-100)
A) 0 B) 55 C) 85 D)
28. Quydagi ketma-ket kelgan ikkitasining kvadrati uchinchisining kvadratiga teng bo’ladi
A) 24,25,26 B) 10,11,12 C) 3,4,5 D) 1,2,3
29. (8345+655):150*13-1000:(48*3+56)
A) 167 B) 1342 C) 657 D) 758
30.1710:18+4*(8406:9-1422:3)
A) 1348 B) 3421 C) 1346 D) 758

Vaziyatni o’zgartirishga ojiz qolib, yordamga muhtoj holda umidsizlikka tushganiimizda – aynana shunday vaqtda biz o’zimiz o’zgarishimiz zarurligini anglaymiz.