Klinik terminlar yasovchi atama elementlar. A’zo va bosh qismlarni ifodalovchi yunon-lotin dubletlari. Ilmni, fanni, diagnostik usullarni, davolashni, iztirobni, kasalliklarni ifodalovchi yunon atama elementlar

Klinik terminlar yasovchi atama elementlar. A’zo va bosh qismlarni ifodalovchi yunon-lotin dubletlari. Ilmni, fanni, diagnostik usullarni, davolashni, iztirobni, kasalliklarni ifodalovchi yunon atama elementlar.
Klinik terminologiyaga kirish. Terminologik so'z shakllanishining umumiy tushunchalari»
Klinik terminologiya (yunon. klinike-yotgan bemorlarga g'amxo'rlik qilish) tibbiy terminologiyaning eng keng qismidir. U turli mutaxassisliklar bo'yicha bir qator klinik fanlar shartlarini o'z ichiga oladi: terapiya, jarrohlik, nevrologiya, psixiatriya, ginekologiya, oftalmologiya va boshqalar.
"Klinik terminologiya" tushunchasi ostida tibbiy va biologik bilimlar bo'limining bir qator terminologiyalarining keng qamrovli kompleksi mavjud bo'lib, u bemor organizmga tegishli barcha masalalarni o'z ichiga oladi. Ushbu bo'lim odatda patologiya deb ataladi (yunoncha. pathos-azob , kasallik + logotip-fan,ta'lim). U birinchi navbatda kasallik klinikasini o'rganadi, ya'ni uning belgilari va namoyon bo'lishi, fiziologik funktsiyalarning buzilishi, organlar va to'qimalarning strukturaviy o'zgarishi, davolash va oldini olish.
Lotin va yunon tillarining imkoniyatlari va ixchamligi rus tilida bir nechta tarjima qilish kerak bo'lgan narsalarni birlashtirishga imkon beradi, masalan, stomatitis, itidis f – og'iz mukozasining yallig'lanishi; cholecystoscopia, ae f – o't pufagining ichki devorlarini tekshirish.
Affiksal va ildiz terminoelementlari mavjud.
1) affiksal TE-bu axborot mazmuni bo'yicha ko'pincha ildiz TE ga teng bo'lgan prefikslar yoki qo'shimchalar, masalan, dys-buzuqlik ,har qanday funktsiyani buzish( dyspepsia – ae f-ovqat hazm qilish buzilishi); itis, itidis-yallig'lanish – mastitis, itidis f-mastit,ko'krak yallig'lanishi). Sifatlar va raqamlar, masalan, monophobia, ae f – yolg'izlik qo'rquvi sifatida ishlatilishi mumkin; homogenus, a, um – bir hil, bir hil.
2) ildiz TE-yunoncha (ba'zan lotin) otlarning va sifatlarning ildizlari yoki asoslari. Ular so'zning boshida, o'rtasida va oxirida mavjud bo'lishi mumkin, masalan, splenomegalia, ae f va megalosplenia, ae f-taloq ortishi – haemostasis, is f-qon to'xtatilishi; anaemia, ae f – anemiya.
Mustaqil ma'noga ega bo'lgan ba'zi so'zlar oxirgi terminlar sifatida ishlatilishi mumkin: ptozis, f – ptozis, yuqori ko'z qovoqlarining tushishi; gastroptozis, f – gastroptozis, oshqozon tushishi; nekroz, f – nekroz, to'qima yoki organning o'lishi; osteonekrosis, f - osteonekroz, suyak qismining nekrozi.
Yunon kelib chiqishi so'zlari bilan bir qatorda, klinik terminologiya lotin kelib chiqishi shartlarini o'z ichiga oladi, masalan, resectio, onis f – organning bir qismini olib tashlash; saraton, cri m – saraton va boshqalar.
Murakkab so'zlar ikki yoki undan ortiq ildizlarni qo'shib hosil bo'ladi. Yunon ildizlari murakkab so'zlarda odatda unli tovush bilan birlashtiriladi: gastr-o-scopia-gastroskopiya, gastroskop yordamida oshqozon shilliq qavatini tekshirish; tachy-cardia – taxikardiya, yurak tezligini oshirish.
Terminoelement amygdal-anatomik terminologiyada ishlatiladi va klinik terminologiyada TE tonsill - (lot. tonsillit, itidis f – tonzillit, bodom bezlari yallig'lanishi kabi tonsillit (tonsilla, ae f – tonzillit).
**TE kerat – shuningdek, keratoma, Atis n-keratoma, ortiqcha Keratinli yaxshi xulqli teri neoplazmasi kabi teri keratinlash jarayonlarini ham ko'rsatadi.
*** glandula thyroidea – qalqonsimon bezning anatomik nomi. Hyperthyreosis, is f – hipertiroidizm, qalqonsimon bezning yuqori funktsiyasi kabi ba'zi klinik atamalar hosil bo'ladi. Struma, ae f-goiter, yod etishmovchiligi tufayli kengaygan qalqonsimon bez. Shuning uchun strumitis, itidis f-strumit, qalqonsimon bezning bo'qoqligidan kelib chiqqan yallig'lanish.
Sinf mavzusini tushunish uchun vazifalar, faoliyat turi usullari ( testlar, javoblar standartisiz vaziyat vazifalari).
O'z-o'zini tayyorlash uchun savollar:
1. "Klinik terminologiya"tushunchasining mazmuni.
2. Morfemalar turlari. So'zlarni tashkil etuvchi qo'shimchalar.
3. Ishlab chiqarish va lotin so'zlari (asoslari).
4. Tibbiy atamalarda ishlatiladigan so'z shakllanishi usullari.
*TE haem - yoki haemat-organ yoki tana qismi nomi bilan birga bo'lsa, muddatli, masalan, haemothorax, acis m, "qon ketishi yoki bo'shliqda qon to'planishi" degan ma'noni anglatadi – gemotoraks, qon ketishi tufayli plevral bo'shlig'ida qon to'planishi; haematuria, ae f-gematuriya, siydikda qon mavjudligi.
Oxirgi TE-aemia qondagi yoki qon holatida,masalan, uraemia, ae f-uremiya, karbamid va boshqa azotli moddalarning qonida mavjudligini ko'rsatadi; hypoxaemia, ae f-gipoksemiya, qondagi kislorod miqdori kamayadi.
** TE lip - lipidlarga nisbatan munosabatni ham ko'rsatadi.
Klinik terminologiyada adip- (adeps,ipis m - yog', yog') va seb- (sebum, i n – yog 'bezlarining yog' sekretsiyasi), masalan, adipolysis, f-adipoliz, fermentlar ishtirokida ovqat hazm qilish jarayonida yog'ning gidrolitik parchalanishi; seborrhoea, ae f - seborrhea, yog ' bezlarining kasalligi, rivojlangan sekretsiya bilan tavsiflanadi.
Klinik terminologiyani o‘rganishda yunon tili so‘z!ariga asosianadi. Наг qanday so‘z yasovchi element (negiz, old qo‘shimcha prefiks, suffiks) atama element deyiladi. Terminlar muayyan ma’noga ega. Shunir.g uchun bir necha elementlardan tuzilgan terminlami tahlil qilishda asosiy ma'no tashuvchi atama elemenrtlarga ilmiy jihatdan yondoshish maqsadga muvofiqdir. Klinik terminologiyani o‘zlashtirish metodikasi alobida atama elementlarning ma’nosini tushunish yasama yoki murakkab atamalar yasash usullarini nazarda tutadi. Klinik atamalar odatda yasama yoki qo‘shma so‘zlardan ifodalanadi. Yasama so‘zlar prefiks+o‘zak; prefiks+o‘zak+suffiks: nephritis - nefrit, buyrakning yallig‘lanishi; para+nephr+itis - paranefrit, buyrak atrofi yallig‘lanishi va hokazo. Farmatsevtik terrninologiya «Farmatsiya» (yun. pharmakeia - dori tayyorlash .va qo'llash) nomi ostiga birlashuvchi va dori-darmonlar tarkibini o ‘rganish, qidirib topish, ishlab chiqarish va qoilash bilan shug'ullanuvchi qator maxsus fanlar majmuasidan iborat. Bu majmuada markaziy o'rinni qo'llash uchun rasmiy ruxsatnomaga ega bo‘lgan dorivor m oddalar va preparatlar ya’ni dori darmonlar nomenklaturasi egallaydi. Dorivor moddalar sifatida qo‘llanuvchi ko‘pchilik kimyoviy birikmalar ikki xil nomga ega: Farmatsevtik atamalami tarjima. qiling: I, kseroform surtmasi, dibazo! tabletkalari, yalpiz tindirmasi, papaverin eritmasi, yalpiz barglarining damlamasi, adrenalin eritmasi, qalampir yalpiz moyi, amidopirin donachalari, ixtiol surtmasi.evkalipt barglarining damlamasi. sulfadimezin tabletkalari, evkaiipt moyi, kanakunjut moyining emulsiyasi, novshadil spirti. II. Dibazol eritmasi ineksiya uchun, ildizpoya valeriana ildizlari bilan, shamchalar dimidrol bilan bolalar uchun, yo‘talga qarshi tabletkalar, furatsilin eritmasi tashqaridan qollash uchun, di profillin eritmasi ampulalarda, dimidrol eritmasi shpris tyubiklarda, kapsulalardagi kanakunjut moyi toza holda, narkoz uchun efir, validol tabletkalarda, "Aevit” kapsulalarda, amidopirin va fenatsetin tengma-teng 0,25, ampitsillin kukini suspenziya uchun
Barcha kimyoviy elementlaming nomlari II turlanish sredniy roddagi otlar bo‘lib, i'aqat ikkita: Sulfur, uris, n (III turlanish) - oltingugurt va Phosphorus, i, m - fosfor kimyoviy elementlarining nomi bundan istisno. Eslatm a! Kimyoviy elementlaming belgisi lotincha nomlardan olingan bo‘lib, ularning orfografik xususiyatini aks ettiradi: Ca - Calcium, Fe - Ferrum, К - Kalium va boshqalar. Kislotalarning lotincha nomi ikkita so'zdan iborat: acidum, i, n - kislota va mos keigan sifat. Birinchi o‘rinda ot, ikkinchi o‘rinda sifat keladi. Sifat kislota nomini yasovchi element negiziga -ic+um, -os+um qo‘shimchasi yordamida yasaladi. -icum qo‘shimchasi kislota tarkibida kislorod miqdorining ortiqligini bildiradi va o‘zbek tilidagi -at- qo‘shimchasiga to‘g‘ri keladi: Acidum sulfuricum - sulfat kislota -osum- qo‘shimchasi kislota tarkida kislorod miqdorining kamligini bildiradi va o ‘zbek tilidagi -it- qovshimchasiga to‘g ‘ri keladi: Acidum sulfurosum - sulfit_kislota Kislorodsiz kislotalarning nomlaridagi sifatlarning tarkibi quyidagicha yasaladi: hydro- oid qo‘shimchasi + kislota nomini yasovchi element nomining o ‘zagi + -icum va o‘zbek tilidagi -id qo‘shimchasiga to‘g‘ri keladi:
Klasterga ajratish pedagogik strategiya bo‘lib, o ‘qish variantli fikrlashni o ‘rganilayotgan tushuncha (hodisa, voqea)lar o‘rtasida aloqa o ‘rnatish malakalarini rivojlantiradi, biror mavzu talabalami erkin va ochiqdan ochiq fikrlashiga yordam beradi. "Klaster” so‘zi g‘uncha, bogMarn m a’nosini anglatadi. Klasterlarga ajratishni da’vat, anglash va mulohaza qilish bosqichlaridagi fikrlashni rag‘batlantirish uchun qollash m am kin. Asosan, u yangi fikrlami uyg'otishdir. Mavjud bilimlarga yetib borish strategiyasi bo‘lib, muayyan mavzu bo'yicha yangieha Jlkr yuritishga chorlaydi. Biror mavzu bo‘yicha klasterlar tuzishni, bu mavzuni mukammal o'rganm asdan oldin foydalanish maqsadga muvofiq. Klaster tuzishda guruhdagi barcha talabalar ishtirok etishadi, bu guruhda paydo bo'lgan g ‘oyalarning o'zagini aniqlashni ta'm inlaydi. Klaster tuzishni muayvan tushuncha yoki g ‘oyani ’’ayukash” fazasida qo'llash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki, bunda talaba materialni nafaqat mustaqil va faoi o ‘zlashtirishi, balki bu tushunchalarini ham kuzatib borishlari zarur. Asosiy tushuncha va munosabatlarning Klaster tarkibidagilar o ‘rtasida mumkin b o ig an bog‘lanishlam i aniqlash va kreativ fikr yuritishni rivojlantiradi, uning ■’atrofida” turlicha nazar tashlashga majbur etadi. Klaster tuzish miya uchun yaxshigina misol bo'lishini aytib o ‘tish lozim. 1 .0 ‘zingiz dars beradigan fanning bir mavzusiga oid asosiy tushuncha bo‘yicha Klaster tuzing. 2. Tushunchaning bir biriga o ‘xshash xossalarini umumlashtirib, Klastemi tashkil etuvchilarni toifalarga ajrating. Qorbo‘ron o ‘yini Bu usul talabalarda harakat va qiziqishni oshirib, yanada leksik m inimumlarni va grammatik mavzuni mustahkam puxta egallab olishlariga yordam beradi. Bu m etodda talabalar o ‘zaro savol-javob qiladilar. Bir talaba boshqa talabaga savol beradi, u talaba savolga javob bera olsa, o ‘z navbatida o‘zi istagan talabaga savol beradi. Eng ko‘p javob bergan talaba eng ko‘p savol bergan talabaga savol beradi. Talabalar bergan savollar rniqdoriga qarab baholanadi. 0 ‘qituvchi talabalam ing javoblarini nazorat qilib, har bitta to ‘g ‘ri javobga ball qo‘yib boradi va baholaydi. 0 ‘yinni boshlash uchun mavzu bo'vicha quyidagi so‘zlardan foydalanish mumkin: atlas, axis, dorsum, homo, thorax, major, medius, profundus, vertebra, substantia, lateralis, ventralis, truncus, horizontalis, superficialisi