Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA 

KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT 

TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI 

        

 

 

 

 

 

“ KI ” FAKULTETI 

2 – BOSQICH ATS-11-19 GURUH TALABASINING 

MA’LUMOTLAR BAZASI 

FANIDAN TAYYORLAGAN

 

                    

15-Labaratoriya ishi 

 

 

 

Bajardi: 

 

 

 

 

 

 

 

 

Boqiyev       S 

Qabul qildi: 

 

 

 

 

 

 

 

Muxitdinov Sh                                                  

 

 

QARSHI – 2020 

 

  5-Mavzu. SQL tilida INDEX yaratish  

Amaliy masalaning nomi: Ma'lumotlar bazasidagi so'rovlarni ishlash tezligini  

oshirish.  

Masalaning qo'yilishi: Kutubxona ma'lumotlar bazasini tuzish va menyular osti  

tanlangan ovqatlarga tezda buyurtma berish.  

Masalaning yechilishi: Aytib o'tish joizki kimdir kitob o'qimokchi bo'lsa  

kutubxonalarga borishga oshiqadi. Ammo, u yerda kechadigan 1-muammo agarda odam 

ko'p  

bo'lib qoladigan bo'lsa unga yaxshi xizmat ko'rsata olishmasligi haqida o'ylab boshi  

qotadi. Buni esa endi iloji bor, barcha soha qatori axborot texnologiyalari bu sohani  

ham o'ziga qamrab oldi. Endi mijoz o'z o'rnida o'tirib qanaqa kitobni tanlashi va unga  

xech qanagangi ortiqcha gaplarsiz topishi mumkin. Buni biz “Aqlli kutubxona” lar deb  

atashimiz ham mumkin. Keling yaxshisi o'z mavzumizdan kelib chiqgan holda bu  

texnologiyaning tezligi haqida gaplashib uning ma'lumot bilan ishlash ta'minotini  

o'zimiz yaratib ko'ramiz. Uni tasavvur qilish uchun esa quyidagi masalani yechish vaqtida  

bunga erishamiz. Masala: Kutubxonada mavjud kitoblar avtomatlashtirilsin va mijoz  

tomonidan yuborilgan so'rovlar tezda qabul qilinib qayta ishlansin. Masalamizni  

yechish uchun avval uni har doimgidek soddaroq ko'rinishda loyihalashtirib olaylik.  

Ushbu loyihamizning ob'ektini Restoran deb nomlab uning element(kortej) larini  

shakllantirib olamiz: ID, Kitob_narxi, Kitob_rangi, Kitob_ogirligi(Kg), Keltirildi(dona),  

Keltirildi_sana, Kitob_nomi. Ko'rib turibmizki ushbu kortejlarni yanada  

ko'paytirishimiz mumkin, ammo, bizga yuqoridagilar hozircha yetadi. Yaxshiroq tasavvur  

qilishimiz uchun esa endi bu loyihani elektronlashtiramiz:  

 

 

  

1-Rasm(Loyihalashtirilgan jadval)  

 

Ushbu loyihalashtirilgan jadvalning kortejlari va unga mos bo'lgan turlar yaratildi 

(1-Rasm). Endi esa bu jadvalni mos ravishda to'ldirib chiqamiz(2-Rasm) 

 

2-Rasm(To'ldirilgan jadval) 

Mana  ko'rib  turibmizki  jadvalimizni  ham  shakllantirib  oldik.  Endi  jadvalimiz 

ustunlariga  indekslarni  o'rnatamiz.  Bir  narsa  yodimizdan  ko'tarilmasligi  lozim, 

indekslarning ta'riflarini ma'ruza darslarimizdan eslab olgan holda shakllantirishimiz 

zarur.  O'ylab  ko'rishimizcha  mijozlar  faqatgina  kutubxonada  keltirilgan  kitoblarni 

buyurtma qilishi mumkinligini bilgan holda huddi shu atribut(ustun nomi)ga 1-turdagi 

indeksimizni  o'rnatamiz.  Buning  uchun  SQL  da  quyidagicha  kod(3-Rasm)    ketma-  

ketligini yozamiz                                                           

 

 

 

3-Rasm(Kutubxona ustuniga nisbatan yaratilgan indeks) Quyidagi kodimiz  

faollashgandan so'ng natija(4-Rasm) quyidagicha bo'ladi: 

 

 

4-Rasm(Natija)  

To'g'ri xech qanaqangi o'zgarish sezmadingiz, bu aniq. Ammo, eng qiziqarlisi 

ham  shunda.  Indeks  faqatgina  ma'lumotlar  bazasidagi  so'rovlarni  tezda 

mijozga  etib  borishini  ta'minlaydi  holos.  U  hech  qanaqangi  ma'lumotlar 

bazasining kortejlariga shikast yetkazmaydi. Ho'sh, unda qanday qilib indeks 

bizning  bazamizda  o'rnatilganligini  bilishimiz  mumkin  degan  savolimizga 

quyidagi(5-6-Rasm) lar orqali javob berishga harakat qilamiz 

 

 

5-Rasm(Struktura menyusi)  

Ushbu oynani topgan bo'lsak undan +Indeksi  buyrug'ini tanlab quyidagi(6-Rasm) 

ni hosil qilamiz

 

  

 

6-Rasm(Javaldagi ustunlarda o'rnatilgan indekslar ro'yxati)