Kompleks birikmalar kimyosi fani

Koordinatsion birikmalarni nomlash. 

 

 

 Koordinatsion birikmalarni nomlashda ba’zan ularning rangidan yoki shu moddani kashf etgan olim 

nomidan foydalaniladi. 

A.  Verner  koordinatsion  birikmalarni  nomlash  uchun  «ratsional  nomenklatura»  yaratdi.  Ratsional 

nomenklatura  koordinatsion birikmalarning tarkib va  tuzilishini aks ettirishi,  ya’ni  nomi  moddaning 

tabiatiga  mos  bо‘lishi  kerak  edi.  Tuzsimon  koordinatsion  birikmalarni  ikki  sо‘z  bilan,  noionogen 

birikmalarni  bir  sо‘z  bilan  atash  taklif  qilindi.  Shuningdek,  ammiak  ―  «ammin»,  suv  ―  «akvo», 

oltingugurt  ―  «tio»,  OH  ―  «gidrokso»,  «  ―  O  ―  O  ―»  esa  «perokso»,  xlor  ―  «xloro»,  ftor  – 

«ftoro» va hokazo sо‘zlar bilan ifodalanadigan bо‘ldi. 

1963  yildan  boshlab  taklif  qilingan  nomenklatura 

 

halqaro  nazariy  va  amaliy  kimyo  ittifoqi  termin 

komissiyasi tomonidan tasdiqlangan. 

I o n l a r n i   n o m l a sh d a  birinchi navbatda kation, undan keyin anion ataladi. Masalan : 

[Ag (NH

3

)

2

 Br – diamminkumush (I) – bromid 

K

2

 [ CuCl

3

] – kaliy trixloromis  (I) 

L i g a n d l a r n i   n o m l a sh d a  avval anion, sо‘ngra neytral ionlar va undan keyin kation nomi 

aytiladi.  Ularning  orasiga  defis  qо‘yilmaydi.  Anionlarni  atashda  dastlab  oddiy  anion,  undan  keyin 

kо‘p  atomli  anionnomi  aytiladi.  Ularning  nomiga  «at»  qо‘shimchasi  qо‘shiladi.  Masalan,  K

2

[Pt 

(NO

2

)

2

 Cl

2

] – kaliy dixlorodinitroplatinat  (II). 

---

L i g a n d l a r   s o n i n i   i f o d a l o v ch i   q о‘ sh i m ch a l a r. oddiy ligandlar sonini ifodalashda 

di-, tri-, tetra-, penta-, geksa- va hokazo qо‘ishimchalar ishlatiladi.  

Masalan,  

K

4

 [Fe (CN)

6

] – kaliy geksatsianotemir (II) 

K

3

 [Fe (CN)

6

]  - kaliy geksatsionotemir (III) 

[Al (H

2

O)

6

] Cl

3

 – geksaakvoalyuminiy xlorid. 

Markaziy  ionning  oksidlanish  darajasini  kо‘rsatish  uchun  uni  qavs  ichida  lotin  raqamlari  bilan 

ifodalanadi. Masalan : 

 

     [Cu (NH

3

)

2

] (OH) – diammirmis (I) gidroksid. 

 

Bir  koordinatsion  markazni  ikkinchisi  bilan  bog‘lab  turuvchi  «kо‘prik»  vazifasini  bajarayotgan 

gruppalarni atashda ularning oldiga μ – harfi qо‘yiladi.  

G ye o m ye t r i k   i z o m ye r l a r n i   nomlanishida ularning raqam belgilaridan yoki sis ― va 

trans – terminlardan foydalaniladi. 

O k t a e d r i k   k o o r d i n a s i o n   b i r i k m a l a r n i  nomlashda ham raqam belgilardan va 

trans -, sis – terminlardan foydalaniladi.