Kompressorlar

Kompressorlar-havo va gazni 0,2 MPa dan kam bo‘lmagan ortiqcha bosim hosil qilguncha siquvchi qurilma. Gazni siqib chiqarish prinsipiga ko‘ra, kompressorlar porshenli, markazdan qochma va rotatsion turlarga bo‘1inadi. Ayrim kompressorlarning texnik tavsiflari quyidagi jadvalda keltirilgan.
Porshenli compressor-gazning siqilishi berk idish hajmini kamaytirish hisobiga amalga oshiriladigan qurilma. Ular quyidagicha turlarga bo‘linadi:
1) harakatlanish usuliga ko‘ra-bir marta harakatlanuvchi, ikki marta harakatlanuvchi;
2) silindrining joylashishiga ko’ra- gorizontal silindrli, vertikal silindrli va qiya silindrli;
3) gazni siqish bosqichining soniga ko‘ra- bir, ikki va ko‘p bosqichli;
4) sovitish usuliga ko‘ra-havo bilan va suv bilan sovitiladigan.



Kompressorlar gazni 150 MPa va undan yuqori bosimgacha siqa olishi mumkin. Siqish jarayoni izotermik va adiabatik kechadi. Xona haroratiga ega bo‘lgan gazni 1 MPa gacha bo'lgan adiabatik siqishda uning harorati 300°C gacha ko'tariladi va bu haroratda kompressor moyi parchalanib ketadi. Shuning uchun bir bosqichli kompressorlar 0,8 MPadan yuqori bo‘lmagan bosimga mo‘ljallab ishlab chiqariladi, yuqori bosimlar uchun esa ko‘p bosqichli (bosqichlar soni 8 tagacha), bosqichlar oralig‘ida sovitib turiladigan kompressorlar ishlab chiqariladi.
Alohida bosqichlardagi gazning siqilish darajasi 3-4 ga teng deb qabul qilinadi. Hajmiy FIK quyidagi nisbat bilan ifodalanadi: h=v²/ Vj; bu yerda: v² - silindrning hajmi; v_j- gazning porshen bilan so‘riladigan haqiqiy hajmi («o‘lik zona»da qolgan gazning hajmi chiqarib tashlanganda). Kompressorlarning hajmiy FIK ni oshirish uchun, silindr hajmining 3-4%ni egallaydigan «O‘lik zona» ning hajmini kamaytirishga harakat qilinadi (silindrga moy quyish, cho‘kma klapanlardan foydalanish orqali). Uning son qiymati gazni siqib ko‘taradigan bosimga bog‘liq. Gazning siqilish bosimi qancha yuqori bo‘lsa, zararli maydonda qolgan gaz kengayganda egallaydigan hajm shuncha katta bo'ladi va porshen so‘rib oladigan hajm shuncha kichik bo‘ladi. Siqish bosimi ko‘tarilganda shunday holat vujudga keladiki, bunda zararli maydonda qolgan gaz porshen orqaga yurganda silindrning butun hajmini egallaydi.
Shunda yangi gaz so'rilmaydi va 1 (uzatish koeffitsienti - kompressor amalda uzatib berayotgan gaz hajmining porshen o‘tkazayotgan gaz hajmiga nisbati; 1= =0,7=0,92 atrofida bo‘ladi va bosim oshishi bilan u kamayadi) nolga teng bo‘ladi. 1=0 bo’lgandagi nisbat siqilish chegarasi deyiladi. Shunday qilib, amalda so‘riladigan hajm har doim porshen siqib chiqaradigan hajmdan kichik bo‘ladi. So‘rilish sharoitiga keltirilgan, kompressor amalda haydab beradigan hajm, har doim indikator diagrammasiga binoan so'riladigan hajmdan kichik bo'ladi.
Bu turli xil yo‘qotishlar (klapan va silindrdagi zichlanishlar yaxshi emasligi, so‘rilishga qarshilik, so‘rilayotgan gazning namligi va h.k.) tufayli ro‘y beradi.
Bir silindrli kompressorlarning ish unumi (m³/s) quyidagicha aniqlanadi:
bir marta harakatlanuvchi Q = Fsn.
ikki marta harakatlanuvchi Q = /(2F - f)s n
Ko‘p silindrli bir marta harakatlanuvchi kompressorning ish unumi(m³/s):
Q = Fsn.
bu yerda: F- birinchi bosqichdagi porshenning ko'ndalang kesim maydoni, m²;
s -poishenning yurish yo‘li, m; f-shtokning maydoni, m²; i -silindrlar soni.
Elektr motorning talab etadigan quwati (W):
N = _qN/
bu yerda: _q -quwat zahirasi koeffitsienti, 1,1—1,2 ga teng.
Porshenli kompressorlarning gaz uzatishi so‘rish klapanlarini to‘la yoki qisman ochish, gazni so‘rish liniyasidan haydash liniyasiga o‘tkazib yuborish yo‘li bilan tartibga solib turiladi.