Kompyuter injinering” fakulteti di 12 21 guruh Talabasining Elektronika va sxemalari fanidan tayyorlagan

Tranzistorli tok manbalari.
Tok manbalari — har xil energiya turlarini elektr energiyasiga aylantirib beruvchi qurilmalar. Shartli ravishda kimyoviy va fizik Tok manbalariga boʻlinadi. Kimyoviy Tok manbalarida oksidlashtiklash reaksiyasi natijasida elektr energiyasi hosil boʻladi. Bunday Tok manbalari jumlasiga galvanik elementlar, elektrkimyoviy generatorlar va boshqa qurilmalar kiradi. Fizik Tok manbalari issiklik, mexanik, elektromagnit energiyani, shuningdek, radiatsion nurlanish (mas., Quyosh nurlari) va yadroviy parchalanish reaksiyasi energiyasini elektr energiyasiga aylantirib beradi. Elektromagnit generatorlar, termoelektr generatorlar, quyosh batareyalari va boshqa shular jumlasiga kiradi. Atom elektr stansiyasi (AES), gidroelektr stansiya (GES), issiqlik elektr stansiyalari (IES), shamol energetika qurilmasi va boshqa ham Tok manbalari hisoblanadi.

1. Superpozitsiya yoki ustma-ust quyish usuli. Bu usul ishlatilganda zanjirning xar bir shaxobchasidagi tok mustaqil ravishda ishlovchi manbalar xosil qilgan toklarning algebraik yigindisi sifatida aniqlanadi.

Rasmda keltirilgan sxemani qurib chiqamiz. Zanjirda bitta birinchi manba mavjud bulganida zanjirdagi tok quyidagicha aniqlanadi:

Bu tokning yunalishi YE1 EYUK ning yunalishi bilan bir xil buladi. Zanjirda bitta ikkinchi manba mavjud bulganida zanjirning toki kuyidagicha aniklanadi:

Bu tokning yunalishi E2 EYUK ning yunalishi bilan bir xil buladi. Agar manbalarning EYUK lari bir xil yunalgan bulsa, zanjirdagi umumiy tok:
.
Agar manbalarning EYUKlari karama-karshi yunalgan bulsa, zanjirdagi umumiy tok:
Agar E≠ E2 bulsa, zanjirdagi umumiy tokning yunali­shi katta EYUK ning yunalishi bilan bir xil buladi.

2. Tugun va konturlar uchun yoziladigan tenglamalar usuli. Fakat Om konuniga asoslanib murakkab zanjirlarni xisoblash mumkin emas. Buning uchun Kirxgofning birinchi va ikkinchi konunlarini ishlatish lozim. Xisoblash uchun elektr zanjirning sxemasi, manbaning elektr yurituvchi kuchi kattaligi va kutbi, xamma tarmoklarining karshiliklari berilgan buladi. Xisoblash natijasida barcha tarmoklardagi toklarning kattaligini va yunalishini aniklash lozim.

Tenglamani tuzishda turtta shartni bajarish kerak:

a) tuzilgan tenglamalar soni noma’lum toklar soniga teng buladi;

b)tugun uchun tuzilgan tenglamalar soni berilgan zanjirdagi tugunlar sonidan bittaga kam bulishi kerak;

v)kolgan tenglamalar Kirxgofning ikkinchi konuniga asoslanib tuziladi. Buning uchun sodda konturlarni tanlash kerak (manba, EYUK lar va karshiliklar kichik bulishi kerak). Bundan tashkari, konturlarning xar birida ilgari tuzilgan tenglamalarga kirmagan kamida bitta zanjir tarmogi bulishi kerak;

g)toklarning yo’nalishini ixtiyoriy tanlab olish mum­kin — bu yunalishlar musbat buladi.
Tenglamalarni yechgandan keyin birorta tok manfiy kiymatga ega ekanligi topilsa, tanlab olingan yunalish tokning xakikiy yunalishiga teskari ekanligini anglatadi.

3. Tugun kuchlanishlari usuli. Bu usul ikki tugunli zan­jirlarni xisoblashda ishlatiladi. Ikki tugunli murakkab zanjir keltirilgan. Tarmoklardagi toklarning musbat yo’nalishini B tugundan A tugunga karab olamiz. B va A tugunlar orasidagi kuchlanish tugunlar kuchlanishi deb ataladi:

Bunda: А va В — tugunlarning potentsiallari. Om krnuniga muvofik birinchi tarmokdagi tok:
R1 va g1 — birinchi tarmokning qarshiligi va utkazuvchanligi (generatorlarning ichki karshiliklari xisobga olinmagan).
Sxematik diagramma barcha elementlar, qismlar va komponentlarning grafik tasviri bo'lib, ular o'rtasida oqim o'tkazgichlari yordamida elektron aloqa o'rnatiladi. Bu har qanday rivojlanish uchun asosdir elektron qurilmalar va elektr zanjirlari. Shuning uchun har bir yangi boshlovchi elektrchi birinchi navbatda turli xil elektron sxemalarni o'qish qobiliyatini egallashi kerak.

Yangi boshlanuvchilar uchun elektr zanjirlarini to'g'ri o'qish, kutilgan natijaga erishish uchun barcha qismlarni qanday ulash kerakligini yaxshi o'zlashtirishga imkon beradi. Ya'ni, qurilma yoki sxema o'ziga yuklangan funktsiyalarni to'liq bajarishi kerak. Sxematik diagrammani to'g'ri o'qish uchun, birinchi navbatda, uning barcha belgilari bilan tanishish kerak. tarkibiy qismlar... Har bir tafsilot o'ziga xos an'anaviy grafik belgisi - UGO bilan belgilanadi. Odatda, bunday belgilar ma'lum bir elementning umumiy dizayni, xarakterli xususiyatlari va maqsadini aks ettiradi. Eng yorqin misollar - kondansatörler, rezistorlar, dinamiklar va boshqa oddiy qismlar.

Transistorlar, triaklar, mikrosxemalar va boshqalar bilan ifodalangan komponentlar bilan ishlash ancha qiyin. Bunday elementlarning murakkab dizayni, shuningdek, ularni elektr davrlarida yanada murakkab ko'rsatishni nazarda tutadi.

Misol uchun, har bir bipolyar tranzistorda kamida uchta terminal mavjud - tayanch, kollektor va emitent. Shuning uchun ularning an'anaviy tasviri uchun maxsus grafik belgilar talab qilinadi. Bu alohida asosiy xususiyatlar va xususiyatlarga ega qismlarni ajratishga yordam beradi. Har bir belgi ma'lum shifrlangan ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Masalan, bipolyar tranzistorlar butunlay boshqacha tuzilishga ega bo'lishi mumkin - p-p-p yoki p-p-p, shuning uchun diagrammalardagi tasvirlar ham sezilarli darajada farq qiladi. Elektr sxemalarini o'qishdan oldin barcha elementlarni diqqat bilan o'qib chiqish tavsiya etiladi.