"kompyuter lingvistikasi: muammolar, yechim, istiqbollar"

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“KOMPYUTER LINGVISTIKASI: 
MUAMMOLAR, YECHIM, ISTIQBOLLAR”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya  
Vol. 1
№. 01 (2022) 
http://compling.navoiy-uni.uz/
 
275 
2-rasm. Matn tilini tanlash 
 
Yuqorida ixtiyoriy tilni tanlab olganimizdan so‘ng, endi shu tildagi 
malumotlarni yuklab olish kerak bo‘ladi. Yuklab olish tugmasini bosib matnni 
yuklab olamiz. So‘ngra, shu matn ustida taxrir ishlarini amalga oshirish imkoniyati 
paydo bo‘ladi. Bu imkoniyatlar quyidagicha: 
1. Dublikatlarni o‘chirib tashlash(3-rasm). Ya’ni matn tarkibidagi 2 ta bir xil 
bo‘lgan so‘zlarni o‘chirib tashlanadi. Agar bir xil bo‘lgan so‘zlar so‘zlar 3 ta 
yoki undan ko‘p bo‘lsa ham 1 tasini qoldirib qolganlarini o‘chirib tashlanadi. 
2. Tinish belgilarini o‘chirib chiqish(3-rasm). Ya’ni matnda faqat so‘zlar qolishi 
uchun tinish belgilar kerak bo‘lmaydi. Shuning uchun ularni o‘chirib chiqish 
lozim. 
3. So‘zlarni alifbo tartibida tartiblash(3-rasm). Tinish belgilari o‘chirib 
tashlandi, dublikatlar ham yoq, bizda faqat so‘zlarning o‘zi qoldi. Endi ularni 
alifbo tartibida tartiblab chiqish kerak bo‘ladi va bizning dasturimiz o‘z ishini 
yakunlaydi. 

---

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“KOMPYUTER LINGVISTIKASI: 
MUAMMOLAR, YECHIM, ISTIQBOLLAR”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya  
Vol. 1
№. 01 (2022) 
http://compling.navoiy-uni.uz/
 
276 
3-rasm. Matn ustida amallar 
Xulosa. Kompyuter lingvistikasida matnlarni tahrirlovchi, tahlil qiluvchi va 
tartiblovchi dasturlar, nutqiy sintezator, mashina tarjimasi, matnlarni referatlash, 
matn korpusi, matnlarni lingvostatistik tahlil qiluvchi kabi yo‘nalishlardagi 
tadqiqotlar tilshunoslikda katta hajmli lingvistik bazalarning yaratilishiga omil 
bo‘lib xizmat qiladi. Keyingi paytlarda jahon kompyuter lingvistikasida matnga 
avtomatik ishlov berishning ilmiy va amaliy natijasi ustida keng ko‘lamli ishlar olib 
borilmoqda. Jumladan, matnni avtomatik tushunish, mashina tarjimasi, matnni 
referatlash (gipermatnni asosiy mazmunni o‘zida saqlagan minimatn shakliga 
keltirish, ya’ni matn hajmini qisqartirish, uni qisqa bayonga aylantirish), tasniflash 
(mavzu, uslub va janr jihatidan yaqin matnlarni guruhlash), matnni tahrir va tahlil 
qilish, matnni generatsiyalash (bir nechta tabiiy tilga oid hujjatli matnlardan 
formula, texnik ishlanmalar, dasturiy tizimlarni yig‘ish), matndan ma’lumotni olish, 
og‘zaki nutqni aniqlash va sintez qilish kabi dolzarb masalalar kompyuter 
lingvistikasining mundarijasini egallagan.Hozirgi kunda o‘zbek tilidagi matnlarni 
tahrir qilish inson mehnati bilan amalga oshirilmoqda. Bu esa o‘z navbatida 
matnlarni tahrirlashga ko‘p vaqt sarflanishi, iqtisodiy xarajatlarning oshishi, inson 

---