Kompyuter o’yinlarining ruhiy va jismoniy xatarlari

---

KOMPYUTER O’YINLARINING RUHIY VA 
JISMONIY XATARLARI

---

Kompyutеr o‘yinlarining ruhiy va jismoniy xatarlari. Kompyuter yoki uyali
telefon o‘yinlari oqibatida yoshlarning miya faoliyatida o‘zgarishlar kuzatilgan.
Ya’ni, katta yoshli kishining miya faoliyati yosh bolaniki kabi o‘zgarib qolishi,
bolaning miya faoliyati esa aksincha ancha katta yoshdagilarnikiga o‘xshab
o‘zgarishi kuzatilgan. Virtual olamda bolalar ruhiy
holati hamda kompyuter
qarshisida kattalar kabi o‘zini tutishi namoyon bo‘lgan. Ming afsuski, bolalar
o‘zlarining beg‘ubor va takrorlanmas bolalik degan bebaho dunyosini virtual olamga al
mashtirib qo‘ymoqdalar. Ko‘plab olimlar kompyuter yoki uyali telefon o‘yinlari zararli
ekani va hatto halokatga olib kelishini ta’kidlashgan.

---

Xuddi ichkilikbozlik, giyohvandlik illatlari kabi kompyuter va virtual o‘yinlar
ham o‘z nog’orasiga o‘ynatish xususiyatiga ega. Katta yoshdagi kishilar real hayotda
ham o‘zlarini bolalardek tutib, mas’uliyatsiz bo‘lib qoladi. Bir bolaning aytishicha,
otasi shu qadar internetdagi o‘yinlar ummoniga sho‘ng‘ib ketganki, natijada oilaviy
ziddiyatlar kelib chiqqan. Germaniyaning Charite universiteti ilmiy xodimlarining
20 kishidan iborat guruh ichida o‘tkazgan tajribasida shu narsa namoyon bo‘ldiki,
ishtirokchilarga mashhur o‘yinlardan olingan suratlar namoyish qilinganda, ularda
xuddi ichkilik, giyohvandlikka ruju qo‘yganlar kabi patologik o‘zgarishlar ro‘y
bergan.
"Notingem trend" universiteti ilmiy xodimlarining 7000 kishilik kuzatuv tajriba
guruhida olib borgan tadqiqotlari natijasida guruhdagilarning 12 foizida kompyuter
yoki uyali telefon o‘yinlariga tobelik aniqlangan.

---

O‘yinga tobe bo‘lganlar har doim ruhshunos maslahatiga muhtoj bo‘lib qoladi.
O‘zlarini shaxsiy hayotlari o‘zgarib borayotganini, qilayotgan ishlaridan qoniqish
sezmayotganini, oddiy insoniylikni yo‘qotib qo‘yayotganini,
kayfiyati tushkun
bo‘lishi, faollik yo‘qolishi, jizzakiligidan shikoyat qiladi.
Yoshlar qiziqib o‘ynaydigan “GTA” o‘yiniga nazar solsak, birinchi qiladigan
ishi shuki, zo‘ravonlik bilan shahar ichidagi avtoulov haydovchisining yo‘lini to‘sib,
avtoulovni olib qo‘yadi. Keyingi ish politsiyadan qochish bilan bir qatorda yo‘lida
uchragan kishilarni vahshiylarcha urish, tepish, hattoki o‘ldirishgacha boradi. Shu
yo‘sinda oxiri yo‘q bosqichlardan o‘tib, olg‘a yuraveradi.
G‘arb davlatlarida yoshlar o‘rtasida kompyuter yoki uyali telefon o‘yinlarining
zararini kamaytirish maqsadida bir qancha ishlar amalga oshirila boshlandi.
Fransiyada kompyuter yoki uyali telefon o‘yinlarida to‘kiladigan qonning qizil
rangda emas, yashil rangda bo‘lishi joriy etilgani, Belgiyada kompyuter klublarida
pornografik o‘yinlarni targ‘ib qilish qamoq jazosi bilan jazolanishi ana shu
islohotlarning bir ko‘rinishidir.

---

Amerika tibbiyot uyushmasi video o‘yinlarga berilib ketishni ham rasman aqliy
zaiflik kasalliklari qatoriga kiritish niyatida. Shifokorlarning fikricha, bu kasallik
kuniga ikki soatdan ortiq o‘yin o‘ynaydigan har qanday kishi salomatligiga xavf
soladi. Bu internetdan ko‘ngilxushlik izlaydiganlarga ham tegishli. Kompyuter yoki
uyali telefon o‘yinlarining keragidan ortiq mashhur bo‘lib, ommalashib ketgani va
yoshlarga salbiy ta’siri tibbiyotchilarni ko‘pdan beri
tashvishga solib kelayotgan
muammolardan biridir. Hozir dunyodagi juda ko‘p mintaqalar, jumladan, «Yevropa
mamlakatlarida internetga asirlik xastaligini davolaydigan maxsus shifoxonalar bor.
Kompyuterda soatlab, kunlab o‘tirib, turli virtual mukofotchalarni, yutuqlarni
"qo‘lga kiritgan" kishi uchun ular chinakamiga qimmatli ma’no kasb eta boshlaydi.
Bunday ball va yutuqlar "sodiq" o‘yinchilar orasida sotiladi, xarid qilinadi. Bunday
ishga esa ayamay pul sarflanadi. Masalan, "Project Entropia" o‘yiniga mukkasidan
ketgan avstraliyalik Devid Stor ismli talaba 35 ming AQSH dollari evaziga virtual
orol sotib oldi. Bu orolda eski qal’a, bir qancha cho‘milish va turli maxluqlarni
ovlash uchun maxsus joylar bor. Lekin bu joylar faqat tasavvurda, kompyuter
ekranidagina, xolos.

---

Bugungi kunda virtual ta’qib nihoyatda ommalashib bormoqda. O‘tkazilgan
tadqiqotlar natijalaridan ma’lum bo‘ldiki, hozirda maktab yoshidagi bolalar
internetdan tobora erta foydalanishga kirishmoqda. Masalan, boshlang‘ich sinf
o‘quvchilari bemalol maktab yon-atrofidagi kafe yoki klubga kirib,
internetdan
foydalanishi mumkin. Shu bois ular uyda ham internetga ulanish imkoni bo‘lishi
ni
xohlashi tabiiy.
Lekin, mutaxassislarning fikricha, yoshi o‘nga yetmagan bola odatdmustaqil
ravishda internetdan foydalanish uchun zarur bo‘lgan tanqidiy fikrash va
shu asosda ma’lumotlarni farqlash, ularni ajrata bilish,
boshqacha aytganda
,
«filtrlash» qobiliyatiga ega emas. Shu sababli internetdan yolg‘iz qolganda ham
foydalanish ehtimoli bo‘lgan bolani qattiq nazorat ostiga olish kerak, unga o‘zi
haqidagi shaxsiy ma’lumotlarni internet orqali tanishgan odamlarga aytmaslikni
o‘rgatish zarur.