Kompyuter va tashki qurulma orasida ma`lumot uzatish. Reja: kirish I nazariy qism

Axborotni uzatish

Axborotni uzatish — bu jismoniy jarayon boʻlib, uning yordamida belgilar (axborot berishi mumkin boʻlgan maʼlumotlar) makonda koʻchiriladi yoki sub’ektlarning belgilarga jismoniy kirishi amalga oshiriladi.
Axborotni uzatish — bu oldindan tashkil etilgan texnikhodisa boʻlib, uning natijasi bir joyda (axborot manbai deb ataladigan) yoki boshqa joyda (axborot qabul qiluvchi) mavjud boʻlgan axborotlarlarni takrorlashdir. Ushbu hodisa belgilangan natijani olish uchun taxmin qilinadigan vaqt oraligʻini nazarda tutadi; bu yerda „axborot“ texnik jihatdan, mavhum yoki jismoniy ob’ektlarning simvollari, raqamlari, parametrlarining mazmunli toʻplami sifatida tushuniladi, ularning yetarli darajadagi „hajmisiz“ boshqarish, omon qolish, koʻngil ochish, moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish, har qanday boshqa harakatlar, shu jumladan jinoiy va boshqa vazifalarni hal qilishi mumkin emas.
Axborot uzatishni amalga oshirish uchun, bir tomondan, „manba“ va „qabul qiluvchi“ oʻrtasida makon va vaqt ichida harakat qilish qobiliyatiga ega boʻlgan „xotira qurilmasi“ yoki „tashuvchi“ boʻlishi kerak. Boshqa tomondan, maʼlumotni „tashuvchi“ga koʻchirish va undan koʻchirib olish qoidalari va usullari „manba“ va „qabul qiluvchi“ ga oldindan maʼlum boʻlishi kerak. Uchinchi tomondan, „tashuvchi“ belgilangan manzilga yetib borgunga qadar („qabul qiluvchi“ undan maʼlumotni koʻchirib olishni tugatgunga qadar) mavjud boʻlib turishi kerak.
Texnologiya rivojlanishining hozirgi bosqichida „tashuvchilar“ sifatida jismoniy tabiatning ham moddiy-ob’ekti, ham toʻlqinli — maydonli ob’ektlari qoʻllaniladi. Muayyan sharoitlarda uzatiladigan „axborot ob’ektlari“ ning oʻzi (virtual tashuvchilar) ham tashuvchi boʻlishi mumkin.
Kundalik amaliyotda maʼlumotni uzatish tavsiflangan sxema boʻyicha ham, „qoʻlda“ ham, turli xil mashinalar yordamida, koʻplab texnik ilovalar bilan amalga oshiriladi.
Axborot uzatish tizimlarini qurishda nafaqat jismoniy ob’ektlar toʻgʻrisidagi maʼlumotlar, balki uzatish uchun tayyorlangan tashuvchilar haqidagi maʼlumotlar ham „oʻtkazilishi“ mumkin. Shunday qilib, ierarxik „uzatish muhiti“ har qanday chuqurlikda (toʻlqin tashuvchilarning tarqalish muhiti bilan adashtirmaslik kerak) tashkil etiladi.
Axborotning uzoq masofalarga uzatilishi haqida birinchi eslatma qadimgi yunon afsonasi Teseyda tasvirlangan (mintavr ustidan gʻalaba qozongan taqdirda, Tesey oʻz kemasida oq yelkanni koʻtarishi kerak edi). Tutun, mayoqlar, geliograf, semafor va bayroq signallari kabi vizual signallarga qoʻshimcha ravishda audio signallar ham ishlatilgan (barabanlar, ovozli shoxlar va hushtaklar). Qoʻriqlash postlari elektr boʻlmagan aloqaning birinchi tizimlariga aylanganlar^[1].
Faqat signallarni emas, balki boshqa xarakterdagi xabarlarni ham uzatish zarurati maxsus kodlar va belgilarning yaratilishiga olib keldi.
Hozirgi vaqtda axborotni uzoq masofalarga uzatish telegraf, telefon, teletayp kabi elektr qurilmalari, radio va mikrotoʻlqinli aloqa vositalari, shuningdek, optik tolali aloqa, sunʼiy yoʻldosh aloqasi va global Internetdan foydalangan holda amalga oshiriladi.