Kompyuterlarni tashkil qilishning raqamli mantiqiy asoslari Mantiqiy sxemalar, triggerlar, summatorlar

Trigger atamasi inglizcha trigger – zanjir (lo’kidon), tepki so’zidan kelib chiqqan. Bu sxemani ingliz tilida ko’rsatish uchun tez-tez flip-flop atamasi ishlatiladi, bu esa “qarsak chalish” degan ma’noni anglatadi. Elektron sxemaning bunday jarangdor atalishi uning deyarli bir zumda bir elektr holatdan ikkinchisiga va teskarisiga o’tish (“irg’itib tashlash”) qobiliyatini ko’rsatadi.

Bitta triger ikkilik kodining bitta razriyadini saqlab qolishi mumkin bo’lganligi sababli, baytni saqlash uchun 8 ta trigger kerak, kilobaytni saqlash uchun esa mos ravishda 8 • 210 = 8192 ta trigger kerak bo’ladi. Zamonaviy xotira mikrosxemalari millionlab triggerlarni o’z ichiga oladi.

Triggerlar

• 
  Triggerning eng keng tarqalgan turi - bu RS-triggeridir (S va R mos ravishda inglizcha set - o'rnatish va reset - tiklash). Triggerning shartli belgilanishi:
  
• 
  U ikkita simmetrikli S va R kirishga va ikkita simmetrik chiqishga ega Q va chiqadigan signal Q bilan Q signalning mantiqiy inkoridir.
  
• 
  S va R ikkita kirishning har biri kirish signallarini qisqa muddatli impulslar shaklida qabul qilishi mumkin
  
• 
  Kirishda impulsning mavjudligi birga, uning yo'qligi esa nolga teng deb hisoblanadi.
  

Triggerlar

• 
  YOKI-EMAS (ИЛИ-НЕ) ventillari yordamida triggerni amalga oshirish va unga mos keluvchi chinlik jadvali.
  

S	R	Q	Q
0	0	taqiqlangan
0	1	1	0
1	0	0	1
1	1	Bitni saqlash

Triggerlar

• 
  Agar trigger kirishlariga S = "1“, R = “0" uzatilsa, u holda (holatidan qat’iy nazar) yuqori ventilning Q chiqish qismida "0" paydo bo'ladi. Shundan so'ng, pastki ventilning kirishlari R = "0", Q = "0" bo'ladi va Q chiqishi "1" ga teng bo'ladi.
  
• 
  Xuddi shunday, S kiritishga "0", R kirishga "1" qo'llanilganda, Q chiqishda "0", Q da "1" paydo bo'ladi.
  
• 
  Agar mantiqiy "1" R va S kirishlar uchun uzatilsa, u holda Q va Q holatlari o'zgarmaydi.
  
• 
  R va S ikkala kirishga mantiqiy "0" uzatilsa noaniq natijaga olib kelishi mumkin, shuning uchun kirish signallarining bu kombinatsiyasi taqiqlanadi.
  

Summator (jamlagich)

• 
  Ikkita n-razriyadli ikkilik sonlarni qo’shish sxemasini ko’rib chiqamiz. i-razriyaddagi raqamlar qo'shilganda, ai va bi qo'shiladi, shuningdek pi-1 – i-razriyadga o'tkaziladi. Natijada si – yig’indi va pi – katta razriyadga o'tkaziladi.
  
• 
  Masalan: 256 + 192 = (2 + 1 + 1) * 100 + (5 + 9 + 0) * 10 + (6 + 2 + 0) * 1
  
• 
  Shunday qilib, bir razriyadli ikkilik summatorlar – bu uchta kirish, ikkita chiqish moslamasidir.
  

Summator (jamlagich)